Από τη Irene D’ Athenes
Η αγαπημένη παιδική ασχολία της Καθαράς Δευτέρας κουβαλά στην ουρά της μια ενδιαφέρουσα ιστορία 2.000 ετών
Αν υπάρχει ένα έθιμο που ενθουσιάζει εξίσου μικρούς και μεγάλους την Καθαρά Δευτέρα, είναι το πέταγμα του χαρταετού. Η ελαφρότητα, η ανεμελιά και η χαρά του να ατενίζεις τον ορίζοντα χωρίς να προσμένεις κάτι αλλά απλά να αφήνεις το βλέμμα σου να χαθεί στον γαλάζιο ουρανό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γιορτής που καλεί τους ανθρώπους να απολαύσουν την ύπαιθρο για πρώτη φορά μετά τον βαρύ χειμώνα.
Εξάλλου, και το ίδιο το έθιμο συμβολίζει αυτήν ακριβώς την ανάταση ψυχής.
Για τους πιστούς η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί την ημέρα που ο άνθρωπος καθαρίζεται ψυχικά και σωματικά και προετοιμάζεται για την μακρά νηστεία της Σαρακοστής με απώτερο σκοπό την ανύψωση του πνεύματος και την ένωση με το θείο στα ουράνια, σαν να είναι η ψυχή του ανθρώπου ένας μικρός χαρταετός που πασχίζει να αποδεσμευθεί από τα δεσμά των γήινων απολαύσεων.
Προσωπικά προτιμώ την ιστορία που λέει πως τον χαρταετό τον επινόησε ένας αγρότης, ο οποίος σε μια στιγμή απελπισίας εξαιτίας του δυνατού αέρα έδεσε το καπέλο του με έναν σπάγκο για να μην το χάσει κι αυτό κατέληξε να πετάει πάνω από το κεφάλι του.
Πέρα όμως από αυτόν τον χαριτωμένο θρησκευτικό συμβολισμό, τι γνωρίζουμε για τους χαρταετούς; Ποια είναι η προέλευση τους;
Παρόλο που δεν θα μπορούσε να λείπει εκδοχή που ορίζει τον χαρταετό ως ελληνική επινόηση, τοποθετώντας την γέννησή του τον 4ο αιώνα π.Χ. στον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας και εφευρέτη τον Αρχύτα (428 π.Χ. – 347 π.Χ.), έναν καλό φίλο του Πλάτωνα που ήταν μαθηματικός, μηχανικός και επιφανής Πυθαγόρειος φιλόσοφος, στην πραγματικότητα οι χαρταετοί γεννήθηκαν στην Κίνα.
Για την πρώτη κατασκευή και την αρχική έμπνευση αυτού του παιχνιδιάρικου ιπτάμενου αντικειμένου έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες.
Κάποιοι λένε πως οι αρχαίοι Κινέζοι εμπνεύστηκαν παρατηρώντας τα μπαμπού, τα φύλλα των δέντρων ή τα πανιά των πλοίων καθώς τα φυσούσε ο άνεμος.
Προσωπικά προτιμώ την ιστορία που λέει πως τον χαρταετό τον επινόησε ένας αγρότης, ο οποίος σε μια στιγμή απελπισίας εξαιτίας του δυνατού αέρα έδεσε το καπέλο του με έναν σπάγκο για να μην το χάσει κι αυτό κατέληξε να πετάει πάνω από το κεφάλι του.
Πέταγμα χαρταετού, Suzuki Harunobu (1725–1770). Πολύχρωμη ξυλογραφία, μελάνη και χρώμα σε χαρτί, περίοδος Edo, Ιαπωνία.
Όποια κι αν είναι η αληθινή ιστορία σχετικά με το πώς προέκυψε ο χαρταετός, πλέον όλοι συμφωνούν πως ο πρώτος απογειώθηκε κάπου στη Σαντόνγκ, την ανατολικότερη επαρχία της Κίνας, πριν από 2.000 περίπου χρόνια.
Οι χαρταετοί τότε κατασκευάζονταν από απλά αλλά ιδιαίτερα ανθεκτικά υλικά που βρίσκονταν σε αφθονία και μάλιστα θεωρούνται «κατατεθέντα σήματα» της Κίνας: μπαμπού, μετάξι και χαρτί.
Αρχικά η χρήση τους δεν ήταν αμιγώς ψυχαγωγική αλλά κυρίως στρατιωτική, με πολλές διαφορετικές εφαρμογές στην τέχνη του πολέμου και στη συλλογή πληροφοριών.
Προκειμένου να υπολογίσει το μήκος των σηράγγων που θα έπρεπε να σκάψουν οι στρατιώτες του ώστε να εισβάλουν επιτυχώς στις πόλεις που πολιορκούσε, ο Στρατηγός Χαν Χσιν της Δυναστείας των Χαν πετούσε έναν χαρταετό με αριθμημένο σπάγκο πάνω από τα τείχη τους.
Γνωρίζοντας την απόσταση που έπρεπε να διανύσει ώστε να βρεθούν τα στρατεύματα του στα μετόπισθεν των αμυνόμενων, κατόρθωνε να αιφνιδιάζει τους εχθρούς και να κατακτά τα φρούρια τους.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι Κινέζοι αυτοκράτορες κατασκεύαζαν μεγάλους ξύλινους χαρταετούς που να αντέχουν να σηκώσουν το βάρος ενός στρατιώτη, ενώ συχνά χρησιμοποιούνταν και για να στείλουν γραπτά μηνύματα ζητώντας ενισχύσεις, προμήθειες ή να σταλεί ομάδα διάσωσης.
Ώρα για Χαρταετό, «Great Scott! But she’s a pullin!». Λιθογραφία της Knapp & Company (Νέα Υόρκη), κάρτα για προωθητική ενέργεια προϊόντων καπνού,1888–89.
Από την Κίνα η χρήση του χαρταετού εξαπλώθηκε μέσω του εμπορίου στις γειτονικές ασιατικές χώρες όπως η Καμπότζη, η Ταϊλάνδη, η Ινδία, η Ιαπωνία και η Κορέα.
Κάθε περιοχή άρχισε σιγά σιγά να αναπτύσσει το δικό της είδος και σχήμα χαρταετών, να τους διακοσμεί με διαφορετικά μοτίβα και τεχνικές και φυσικά να τους χρησιμοποιεί για διαφορετικούς σκοπούς.
Οι χαρταετοί αρχικά ήταν τετράγωνοι αλλά σιγά σιγά μετασχηματίστηκαν σε ρόμβους και αργότερα απέκτησαν σαφώς πιο περίπλοκα σχήματα, όπως οι ανθρωπόμορφοι αετοί της Πολυνησίας που χρησιμοποιούνταν σε θρησκευτικές τελετές για να μεταφέρουν μηνύματα στους θεούς.
Κουδουνάκια, φούντες και ειδικά πλεγμένα νήματα προστέθηκαν ώστε οι ουρές τους να γίνουν πιο εντυπωσιακές και να παράγουν μουσικούς ήχους κατά την πτήση.
Στην Ευρώπη οι χαρταετοί έκαναν σχετικά αργά την εμφάνιση τους. Ο σπουδαίος εξερευνητής Μάρκο Πόλο ήταν από τους πρώτους που το 1295 κατέγραψε την κατασκευή και τον τρόπο πτήσης των χαρταετών και φυσικά τους εισήγαγε επιστρέφοντας από τα ταξίδια του στην Κίνα.
Η δημοφιλία τους αυξήθηκε ραγδαία στη γηραιά ήπειρο όταν τον 16ο και τον 17ο αιώνα άρχισαν να τους φέρνουν μαζί τους οι ναυτικοί που ταξίδευαν στην Ιαπωνία και τη Μαλαισία και τους αγόραζαν ως αξιοπερίεργα αντικείμενα και δώρα και ταυτόχρονα άρχισαν να τυπώνονται βιβλία που τους διαφήμιζαν ως ιδανικό παιδικό παιχνίδι.
Τον 18ο η νεωτερικότητα τους ξεπεράστηκε μεν, αλλά οι χαρταετοί ξεκίνησαν μια νέα σταδιοδρομία ως εργαλεία για την διεξαγωγή επιστημονικών πειραμάτων.
Ο Σίντροφελ παρατηρεί τον χαρταετό με το τηλεσκόπιο του (17 μικρές εικονογραφήσεις για το ψευδοηρωικό σατυρικό έπος του Samuel Butler «Hudibras»). Εικονογράφηση του William Hogarth, χαρακτικό, 1721–26.
Το 1749 ο Σκωτσέζος μετεωρολόγος Αλεξάντερ Γουίλσον χρησιμοποίησε έναν χαρταετό στον οποίο είχε δέσει ένα θερμόμετρο προκειμένου να μετρήσει τη θερμοκρασία του αέρα σε ύψος 3.000 ποδιών (914 μέτρα). Η προσπάθεια αυτή έθεσε τις βάσεις για την χρήση χαρταετών στη μελέτη, την καταγραφή και την πρόβλεψη μετεωρολογικών φαινομένων.
Μόλις τρία χρόνια αργότερα, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος μαζί με τον γιο του Γούιλιαμ διεξήγαγαν το περίφημο πείραμα τους με τη χρήση ενός χαρταετού και ενός μεταλλικού κλειδιού που είχε ως στόχο να αποδείξει πως ο κεραυνός προϋποθέτει την ύπαρξη ηλεκτρισμού και αργότερα οδήγησε στην επινόηση του αλεξικέραυνου.
Οι χαρταετοί διαδραμάτισαν εξίσου καθοριστικό ρόλο στην έρευνα και τους πειραματισμούς των αδελφών Ράιτ όταν σχεδίαζαν και κατασκεύασαν το πρώτο τους αεροπλάνο στα τέλη του 19ου αιώνα.
Πιο πρόσφατα, η NASA άρχισε την δεκαετία του 1950 να χρησιμοποιεί εξελιγμένους χαρταετούς ως βοηθήματα σε αποστολές ανάκτησης διαστημικών οχημάτων.
Τα νέα σχήματα, τα υλικά και οι τεχνικές που αναπτύχθηκαν μετέτρεψαν τους χαρταετούς και σε -σχετικά προσιτό- παιχνίδι ενηλίκων όπως ενθουσιωδώς θα επιβεβαιώσουν όσοι απολαμβάνουν το αιωρόπτερο και το kite surf.
Για τους ενήλικες λάτρεις των χαρταετών διοργανώνονται και διεθνή φεστιβάλ, με σημαντικότερα το ABC Kite Fest του Όστιν στο Τέξας που διοργανώνεται αδιάλειπτα από το 1929, το μεγαλειώδες φεστιβάλ στο Γκουτζαράτ της Ινδίας και φυσικά το ετήσιο διεθνές φεστιβάλ στη γενέτειρα των χαρταετών, το Weifang στη Σαντόνγκ.
Ταπισερί με αγόρια που παίζουν. Η ταπισερί της περιόδου της Δυναστείας Qing (1644–1911) απεικονίζει 83 αγόρια που μεταξύ άλλων παιχνιδιών πετάνε και χαρταετό. Κίνα, 17ος αιώνας, μετάξι, μεταλλικές κλωστές και πούπουλα.
Παιδιά παίζουν με χαρταετούς, Bertha Lum, 1916, περίοδος Taisho (1912-1926), έγχρωμη ξυλογραφία, Ιαπωνία.
Ο Lawrence Hargrave (αριστερά) και ο James Swain επιδεικνύουν τον χαρταετό που σχεδιάσει ο Hargrave ώστε να σηκώνει άνθρωπο εν έτει 1894 στην παραλία του Stanwell Park στην Αυστραλία. Φωτό: Charles Bayliss.
Έγχρωμη ξυλογραφία που απεικονίζει γιορτή χαρταετών στην Ιαπωνία, Utagawa Yoshitora, (περ. 1850-1880), Ιαπωνία.
Άγνωστος άνδρας κρατάει έναν τετράεδρο χαρταετό με 9 τμήματα ανά έδρα ως μέρος των πειραμάτων του Alexander Graham Bell (εφευρέτη του τηλεφώνου, μεταξύ άλλων) το 1907. Φωτό: Claudy, C. H (Carl Harry).
Κινέζικος χαρταετός σε σχήμα δράκου, κατά πάσα πιθανότητα των αρχών του 20ού αιώνα. Έχει μήκος περίπου 15 μέτρα και το πρόσωπο του δράκου είναι πράσινο, λευκό και πορτοκαλί με περιστρεφόμενα μάτια, ενώ ακολουθούν 30 τμήματα που ενώνονται με σπάγκους.
Κινέζικοι χαρταετοί αγνώστων δημιουργών και χρονολόγησης
