Μυρσίνη Γκανά*
Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι πως είμαι η ίδια μία αντίφαση. Καλούμαι να μιλήσω για την απήχηση που μπορεί να έχει ο Γιώργος Σεφέρης σήμερα, ως ποιητής και διανοούμενος, και αναρωτιέμαι, σε ποιον; Μήπως μπορώ να μιλήσω μόνο για τον εαυτό μου; Με την ελπίδα – τη βεβαιότητα, καλύτερα – ότι υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι σαν εμένα;
Διαβάζω και ξαναδιαβάζω την ομιλία του στη Στοκχόλμη κατά την απονομή του βραβείου Νομπέλ. Εχω διαβάσει και ξαναδιαβάσει ποιήματα, δοκίμια, επιστολές, ημερολόγιά του. Παντού υπάρχει αυτό το πνεύμα, πυκνό, στιβαρό, είναι, πάνω απ’ όλα, ένα πνεύμα που σου γεννά εμπιστοσύνη. Σε καλεί να αφεθείς, και ξέρεις ότι θα σε καθοδηγήσει, από τον έναν στίχο στον επόμενο, από τη μία πυκνή σκέψη στην επόμενη, ότι θα σου μάθει να συλλογίζεσαι, να κρίνεις, να παίρνεις θέση, χωρίς καθόλου να σε δασκαλεύει. Οπως κάνουν οι καλύτεροι δάσκαλοι, σου εμπνέει σεβασμό, και σου ανοίγει ένα μονοπάτι στο οποίο εσύ θα πατήσεις όπως θέλεις.
Θυμάμαι μικρή να διαβάζω τα Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά, και να ενθουσιάζομαι, και να διασκεδάζω, και με τα ποιήματα, και με τις ζωγραφιές, με τις λέξεις που ήταν παιχνιδιάρικες και αστείες, και που με έκαναν να μη σκέφτομαι ποτέ τον ποιητή ως κάποιον σοβαρό, αγέλαστο και κλεισμένο στον εαυτό του.
Σκέφτομαι ότι οι Μέρες του, τα ημερολόγιά του, μπορούν να λειτουργήσουν αξιοθαύμαστα ως αντίβαρο σε αυτή την εποχή που βουλιάζει στην ψευτοψυχαναλυτική αφήγηση και ερμηνεία των πάντων, σε αυτή τη ρηχή ρητορική που μας κατακλύζει από παντού. Οι ημερολογιακές εγγραφές του Σεφέρη αποτελούν κορυφαίο παράδειγμα και μάθημα επεξεργασίας της ίδιας μας της ζωής με βάθος και θάρρος, ειλικρίνεια και συνέπεια.
Οι αλλαγές που έχουν φέρει τα τελευταία εξήντα χρόνια είναι τεράστιες, συγκλονιστικές και έχουν συμβεί με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Αν στην ομιλία του στη Στοκχόλμη ο Σεφέρης αναφέρει την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία, δηλαδή στη συμπεριφορά και στις ανάγκες των ανθρώπων, τώρα πια αυτό το χάσμα έχει γιγαντωθεί. Η απαξίωση των ανθρωπιστικών επιστημών, η απαξίωση του ίδιου του λόγου, η απαξίωση της παραγωγής σκέψης για χάρη της σκέψης, γύρω από αφηρημένες έννοιες ή την ανθρώπινη συνθήκη, έχει αρχίσει να δημιουργεί ένα τεράστιο κενό. Και η γλώσσα, το απόλυτο εργαλείο συγκρότησης του κόσμου και του εαυτού, μετατρέπεται σε σλόγκαν, τσιτάτα και συνθήματα. Απογυμνωμένος από τις λέξεις που θα περιγράψουν με ακρίβεια το εσωτερικό τοπίο του ο άνθρωπος μαραζώνει, δεν αναπνέει, χάνεται.
Ακριβώς όμως επειδή ο πυρήνας των ανθρώπων δεν έχει ακόμη μεταβληθεί τόσο ριζικά, η λογοτεχνία, η ποίηση, δεν έχουν χάσει τη δύναμή τους. Εξακολουθούν να φέρνουν κοντά τους ανθρώπους ξεπερνώντας τόπους και χρόνους. Και είμαι σίγουρη ότι θα έρθει σύντομα η στιγμή που οι άνθρωποι θα πάψουν να κρατάνε την ανάσα τους, και θα νιώσουν την ανάγκη να μιλήσουν ξανά, να βρουν παρηγοριά στην ποίηση, στην ανθρώπινη φωνή, στις λέξεις που καταστρέφουν τα τέρατα.
Και η ποίηση του Σεφέρη, βαθιά ανθρωπιστική και ανθρώπινη, βρίσκεται, και θα βρίσκεται εκεί, έτοιμη να μας παρηγορήσει, να φωτίσει κομμάτια του κόσμου μας που δεν τα ξέρουμε ή τα ξεχνάμε, μας έχει δοθεί για να τη χρησιμοποιήσουμε όπως θέλουμε, ως μαξιλάρι, δεκανίκι, εφαλτήριο, ως προσευχή που λέμε μόνοι μας τις νύχτες για να παίρνουμε κουράγιο, ως τραγούδι. Είναι ένα δώρο που κάνει τον αναγνώστη να θέλει να φανεί αντάξιός του.
Για όποιον συμμετέχει σε αυτό που ονομάζουμε «ελληνισμό», και μιλάει την ελληνική γλώσσα, ο Σεφέρης θα είναι πάντα όχι ένα άστρο, αλλά ένας ολόκληρος αστερισμός, λαμπρός και διακριτός από κάθε σημείο, στον απέραντο ουρανό των λέξεων. Και για όποιον μιλάει μια ανθρώπινη γλώσσα, η σκέψη του Σεφέρη θα είναι πάντα επίκαιρη.
*Η κυρία Μυρσίνη Γκανά είναι ποιήτρια και μεταφράστρια.
