Η φωτογράφος και κινηματογραφίστρια Γκαμπριέλα Βιβάκουα μετακόμισε για πρώτη φορά στο Νότιο Σουδάν το 2018 προκειμένου να εργασθεί εκεί για το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών. Η ίδια τα προηγούμενα χρόνια ζούσε και εργαζόταν στο Σουδάν, οπότε είχε την περιέργεια να δει τον Νότο, που ανεξαρτητοποιήθηκε το 2011.
«Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη εικόνα που αντίκρισα όταν έφτασα στο Νότιο Σουδάν. Hταν αυτό που βλέπουν πρώτα όλοι όταν επισκέπτονται μία ξένη χώρα: το αεροδρόμιο. Ωστόσο εκείνη την εποχή το διεθνές αεροδρόμιο ήταν αρκετά επικίνδυνο μέρος, κάτι που δεν ισχύει σήμερα, και γι′ αυτό θυμάμαι πως ένιωσα ένα μικρό σοκ κατεβαίνοντας τις σκάλες του αεροπλάνου», εξιστορεί μιλώντας στην «Κ».
Ευτυχώς το σοκ αυτό ξεπεράστηκε γρήγορα χάρη στο ζεστό καλωσόρισμα τόσο των συναδέλφων της όσο και των κατοίκων. Οπως σημειώνει, οι κάτοικοι του Νότιου Σουδάν παρά τη μάχη που δίνουν για να επιβιώσουν παραμένουν φιλικοί και ζεστοί.
«Κατευθείαν ένιωσα ευπρόσδεκτη. Το πρώτο πράγμα που μου είπαν νομίζω είναι “Salaam Alaikum!”, που σημαίνει “ειρήνη σε σας” στα αραβικά».
Για τα επόμενα χρόνια που έζησε εκεί μέχρι και το 2022, η Γκαμπριέλα χαιρετούσε στα αραβικά τους φίλους της μόνο σε ορισμένες περιοχές του Νοτίου Σουδάν, καθώς πλέον επίσημη γλώσσα είναι τα αγγλικά ενώ τα αραβικά αποτελούσαν την επίσημη γλώσσα πριν την ανεξαρτητοποίηση.
Παρά την εγκαρδιότητα των κατοίκων, η ζωή στο νεότερο κράτος του κόσμου είναι πολύ σκληρή, καθώς οι πλημμύρες, η ξηρασία και οι δεκαετίες συγκρούσεων και ανασφάλειας χειροτέρευσαν δραματικά τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού. Επιπλέον, τα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα που επιδεινώθηκαν από την COVID-19, η σύγκρουση στην Ουκρανία και τώρα στο Σουδάν συνετέλεσαν στην όξυνση του επισιτιστικού προβλήματος.
Το νερό δεν υποχώρησε ποτέ σε κάποιες κοινότητες
Εξηγώντας την κατάσταση εκεί, η κ. Βιβάκουα τονίζει πως επί του παρόντος, 7,1 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 56% του πληθυσμού, αντιμετωπίζουν σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια. Σχεδόν δύο εκατομμύρια παιδιά κάτω των πέντε ετών και έγκυες γυναίκες ή νέες μητέρες υποσιτίζονται, ενώ περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού δεν έχει αρκετό φαγητό.
«Τα τελευταία τέσσερα χρόνια πρωτοφανείς πλημμύρες έχουν πλήξει πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους στο Νότιο Σουδάν. Οι πλημμύρες βύθισαν ολόκληρα χωριά, κατέστρεψαν τα μέσα διαβίωσης και εκτόπισαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Ο πληθυσμός δεν είναι σε θέση να καλλιεργήσει ή να εκθρέψει ζώα στις πληγείσες περιοχές».
Σε ορισμένες περιοχές τα νούφαρα αποτελούν τη μοναδική πηγή τροφής
Για να επιβιώσουν σε όλες αυτές τις περιοχές, πολλές γυναίκες βασίζονται στους βολβούς νούφαρων για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Μάλιστα σε ορισμένες περιοχές τα νούφαρα αποτελούν μία από τις μοναδικές διαθέσιμες πηγές τροφής.
«Οι γυναίκες συχνά περνούν ώρες μέσα στα νερά που παρέμειναν από τις πλημμύρες προκειμένου να βρουν αρκετά νούφαρα ώστε να ταΐσουν τα παιδιά τους. Αν για κάποιο λόγο δεν είναι σε θέση να τα μαζέψουν, θα προσπαθήσουν με άλλα μέσα να φροντίσουν την οικογένειά τους. Αλλιώς όλοι τους θα κοιμηθούν πεινασμένοι. Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις παρέχουν βοήθεια, αλλά συχνά δεν είναι αρκετή», λέει η κινηματογραφίστρια.
Τρεις ημέρες προετοιμασίας μέχρι να φαγωθούν
Ωστόσο όσο δύσκολη είναι η εύρεση και η συλλογή νούφαρων, άλλο τόσο δύσκολο είναι και το μαγείρεμά τους. Οι σπόροι του νούφαρου χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο των δημητριακών, όταν οι οικογένειες ξεμένουν ή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν δημητριακά.
Τα νούφαρα περιέχουν κάλιο και μαγνήσιο καθώς και υδατάνθρακες και φυτικές ίνες, ωστόσο αν είναι το μόνο φαγητό για μεγάλα χρονικά διαστήματα, τότε οι άνθρωποι είναι πιθανό να υποφέρουν από υποσιτισμό και ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών.
«Για την παρασκευή μιας μικρής μερίδας φαγητού απαιτείται μεγάλη ποσότητα βολβών. Η διαδικασία παρασκευής περιλαμβάνει διάφορα στάδια. Οι βολβοί κόβονται για να εξαχθούν οι σπόροι, οι οποίοι στη συνέχεια αφήνονται να στεγνώσουν για περίπου 3 ημέρες πριν αλεστούν σε σκόνη που μπορεί να μαγειρευτεί σε χυλό τύπου ugali. Εγώ ποτέ δεν το δοκίμασα, δεν το θεώρησα σωστό».
Δοκιμασίες
Ζητώντας από τη Βιβάκουα να μου περιγράψει τις γυναίκες στο Νότιο Σουδάν, εκείνη βρίσκει τρεις λέξεις. «Είναι απεριόριστα δυνατές και ανθεκτικές. Είναι απίστευτες». Βλέποντάς τες να συλλέγουν νούφαρα, η ίδια κατάλαβε πόσο εξαντλητική και επικίνδυνη εργασία είναι.
«Οι γυναίκες συχνά περνούν μέσα από επικίνδυνες περιοχές για να συλλέξουν τους βολβούς. Πρέπει επίσης να είναι επί ώρες στο νερό καθώς οι ρίζες και οι βολβοί ανασύρονται από την επιφάνεια. Συχνά εκτίθενται σε δαγκώματα φιδιών, ασθένειες όπως η πνευμονία, ακόμη και σε επιθέσεις κροκοδείλων».
«Το νερό είναι βαθύ, αλλά δεν έχω την επιλογή να φοβηθώ»
Η ίδια δεν θα ξεχάσει ποτέ μια φράση που της είπε μια από τις γυναίκες: «Το νερό είναι βαθύ, αλλά δεν έχω την επιλογή να φοβηθώ».
Οπως λέει γι′ αυτές δεν υπάρχει άλλη επιλογή ούτε χρόνος να το ξανασκεφτούν. Πρέπει να επιβιώσουν οι ίδιες και τα παιδιά τους.
Στην ερώτηση αν υπάρχει ανθρωπιστική βοήθεια στη χώρα, η φωτογράφος εξηγεί πως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (WFP) και οι εταίροι του κάνουν ό,τι μπορούν για να αντιμετωπίσουν την πείνα και άλλες προκλήσεις στο Νότιο Σουδάν.
Ωστόσο η χρηματοδότηση ειδικά στις πληγείσες περιοχές συχνά δεν συμβαδίζει με τις αυξανόμενες ανάγκες και γι′ αυτό το WFP αναγκάζεται να δίνει προτεραιότητα στους ανθρώπους που βρίσκονται σε κρίσιμα επίπεδα πείνας. Κατά συνέπεια πολλές οικογένειες μένουν αβοήθητες, παρότι η κατάστασή τους είναι επίσης σοβαρή.
Σχετικά με το ερώτημα αν τα πιο ρυπαίνοντα κράτη του πλανήτη θα πρέπει να βοηθούν εκείνους που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις της κλιματικής κρίσης, όπως το Νότιο Σουδάν, η Βιβάκουα απαντά πως όλοι πρέπει να είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας και να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον.
«Τις προάλλες άκουσα για την Ubuntu, μια αφρικανική έννοια από τη Νότια Αφρική. Ubuntu σημαίνει ανθρωπιά. Επί λέξη σημαίνει “Είμαι επειδή είσαι”. Θα πρέπει να ακολουθήσουμε αυτή την παροιμία και να βοηθήσουμε στην πράξη», καταλήγει.
