Κωνσταντίνος Δασκαλάκης: «Η κρίση του κορωνοϊού γελοιοποίησε τον λαϊκισμό»

Ο παγκοσμίου φήμης και πολυβραβευμένος Έλληνας καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης Υπολογιστών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) αλλά και μέλος του Εργαστηρίου Πληροφορικής και Τεχνητής Νοημοσύνης του MIT, Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, από πολύ νωρίς «ήχησε» σειρήνες προειδοποίησης για την εκθετική αύξηση της πανδημίας.

«Ο μύθος μιλάει για έναν βασιλιά στη μακρινή Ινδία που ήταν καλός στο σκάκι και είχε τη συνήθεια να καλεί τους περαστικούς να παίξουν παρτίδες. Μια μέρα προσκάλεσε έναν σοφό περαστικό, λέγοντάς του ότι αν έχανε θα του χάριζε ό,τι ζητούσε. Ο σοφός τού ζήτησε να πληρωθεί σε ρύζι με τον εξής τρόπο: δύο κόκκους ρύζι για το πρώτο τετράγωνο της σκακιέρας, τέσσερις για το δεύτερο, οχτώ για το τρίτο και ούτω καθεξής, βάζοντας σε κάθε τετράγωνο της σκακιέρας δύο φορές τον αριθμό από κόκκους του γειτονικού τετραγώνου. Ο βασιλιάς δέχτηκε και έπαιξαν. Ο περαστικός ήταν βιρτουόζος στο σκάκι και προς έκπληξη όλων κέρδισε τον βασιλιά. Ο βασιλιάς ζήτησε να φέρουν ένα σακί με ρύζι για να πληρώσει τον περαστικό. Και άρχισε να βάζει τους κόκκους στη σκακιέρα. Όμως σύντομα κατάλαβε ότι ακόμα και η αμύθητη περιουσία του δεν αρκούσε για να πληρώσει τον περαστικό».

Όπως εξηγούσε στην ανάρτησή του ο Έλληνας καθηγητής, «για να πληρώσει τον περαστικό θα χρειαζόταν περίπου 1 τρισεκατομμύριο τόνους ρυζιού, δηλαδή περισσότερους τόνους απ’ όσο ρύζι παράγει η Κίνα σε 7.000 χρόνια, με βάση την περσινή της παραγωγή». Αυτός ο μύθος αποδεικνύει «ότι η εκθετική αύξηση είναι ύπουλο πράγμα».

Ένα από τα πιο σημαντικά που μας έμαθε η καραντίνα είναι πόσο ανεκτίμητη είναι τελικά η φυσική ανθρώπινη επαφή.

Ευτυχώς, η οθόνη μειώνει τις χιλιομετρικές αποστάσεις κι έτσι τον συναντώ μέσω Skype στο σπίτι του στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Στην αρχή της συνομιλίας μας αναφέρεται στην επιτυχημένη ταινία Η Μέρα της Μαρμότας, θέλοντας να προβάλει κάτι αντίστοιχο με αυτό που ζούμε. Στο συγκεκριμένο φιλμ, στο οποίο πρωταγωνιστεί ο Μπιλ Μάρεϊ, ο κεντρικός ήρωας είναι ο Φιλ Κόνορς, ένας αλαζονικός μετεωρολόγος της τηλεόρασης ο οποίος κατά τη διάρκεια ενός ρεπορτάζ στο Πανξατόνι της Πενσιλβάνια, στην ετήσια Μέρα της Μαρμότας, βρίσκει τον εαυτό του παγιδευμένο στον χρόνο και αναγκασμένο να ζει την ίδια μέρα ξανά και ξανά. Αφού υποκύπτει στον ηδονισμό και σε αμέτρητες απόπειρες αυτοκτονίας, αρχίζει σιγά σιγά να επανεξετάζει τη ζωή του και τις προτεραιότητές του.

Όπως μου αναφέρει ο καθηγητής, έχει μετατρέψει το σπίτι του σε χώρο εργασίας και έχει δημιουργήσει μια καινούργια ρουτίνα. «Το θετικό είναι ότι οι μέρες περνούν γρήγορα» σημειώνει με χαμόγελο.

Αυτές τις μέρες ο διεθνής Τύπος κατακλύζεται από δημοσιεύματα που μιλούν για ενδυνάμωση των ψηφιακών κολοσσών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο κ. Δασκαλάκης εστιάζει στα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν εν καιρώ πανδημίας και υποστηρίζει ότι πράγματι κυριαρχεί το δίλημμα «προστασία από τον ιό – διαφύλαξη της ιδιωτικότητας». «Αυτή τη στιγμή αναπτύσσονται από εταιρείες και ακαδημαϊκούς κινητές εφαρμογές που θα καταγράφουν –ελπίζουμε με ασφαλή κρυπτογραφημένο τρόπο– το ιστορικό εγγύτητας του κινητού μας τηλεφώνου με τα κινητά άλλων, με σκοπό να υπάρχει δυνατότητα ενημέρωσης αυτών που βρέθηκαν στην εγγύτητα ενός νέου κρούσματος του ιού τις μέρες που το νέο κρούσμα θεωρείται ότι ήταν μεταδοτικό» επισημαίνει.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο διάσημος Έλληνας καθηγητής μιλά για την πανδημία, την τεχνητή νοημοσύνη, την ιδιωτικότητα, τα fake news, τον Τραμπ, την κοινωνική απομόνωση, αλλά και για το τι έμαθε απ’ όλη αυτή την ιστορία.

Αυτή τη στιγμή αναπτύσσονται από εταιρείες και ακαδημαϊκούς κινητές εφαρμογές που θα καταγράφουν το ιστορικό εγγύτητας του κινητού μας τηλεφώνου με τα κινητά άλλων, με σκοπό να υπάρχει δυνατότητα ενημέρωσης αυτών που βρέθηκαν στην εγγύτητα ενός νέου κρούσματος του ιού τις μέρες που το νέο κρούσμα θεωρείται ότι ήταν μεταδοτικό.

— Περίμενες ποτέ ότι στην εποχή μας θα ζούσαμε υπό την απειλή κάποιας πανδημίας;

Και ναι, και όχι. Ναι, γιατί τα τελευταία 20 χρόνια είχαμε την εμπειρία δύο κορωνοϊών, του SARS-CoV-1, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 2002 σε μια επαρχία της Κίνας και εξαπλώθηκε παγκοσμίως, και του MERS-CoV, που εμφανίστηκε στη Σαουδική Αραβία το 2012 και επίσης εξαπλώθηκε παγκοσμίως, αν και η εξάπλωση και των δύο αυτών ιών ήταν σχετικά περιορισμένη. Ίσως πιο έντονη στη συνείδησή μας ήταν η ανάμνηση της πανδημίας γρίπης του 2009. Η πιθανότητα μιας πανδημίας ήταν, λοιπόν, γνωστή, παρούσα στον δημόσιο διάλογο, στην προετοιμασία των κρατών και των δημόσιων οργανισμών, αλλά και στην κουλτούρα μας. Γι’ αυτό πολλές ταινίες και ντοκιμαντέρ έχουν αυτό το θέμα. Αυτό, λοιπόν, που με εξέπληξε είναι το πόσο απροετοίμαστα ήταν τελικά τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί να αντιμετωπίσουν τη νέα πανδημία, η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ τους, αλλά και το πόσο λίγο δεκτικοί είμαστε κάποιοι πολίτες ώστε να παραδεχτούμε τη ραγδαία εξάπλωση του ιού και να σεβαστούμε τα μέτρα.

— Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού;

Φυσικά! Θα μπορούσε να βοηθήσει από τον σχεδιασμό φαρμάκων έως την επεξεργασία δεδομένων που βοηθούν στην κατανόηση της εξάπλωσης του ιού και στην ιχνηλάτηση των κρουσμάτων. Πράγματι, τα δεδομένα που καταγράφονται στο κινητό μας, οι αναζητήσεις που κάνουμε στο Google και η ευρύτερη συμπεριφορά μας στο Ίντερνετ συνθέτουν ένα ψηφιακό αποτύπωμα που αποκαλύπτει πολλά πράγματα για μας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση μιας υγειονομικής κρίσης. Αυτή τη στιγμή αναπτύσσονται από εταιρείες και ακαδημαϊκούς κινητές εφαρμογές που θα καταγράφουν το ιστορικό εγγύτητας του κινητού μας τηλεφώνου με τα κινητά άλλων, με σκοπό να υπάρχει δυνατότητα ενημέρωσης αυτών που βρέθηκαν στην εγγύτητα ενός νέου κρούσματος του ιού τις μέρες που το νέο κρούσμα θεωρείται ότι ήταν μεταδοτικό. Από την άλλη, μέσω της πρόσβασης στο ιστορικό του GPS του κινητού μας θα μπορούσε να διαπιστωθεί αν βγήκαμε από το σπίτι και, εάν ναι, πού πήγαμε. Σε επίπεδο πληθυσμού, αυτά τα δεδομένα είναι πολύ χρήσιμα για να εξάγουμε στατιστικά στοιχεία που θα αποτυπώνουν τις συνήθειες ενός πληθυσμού, θα αποκαλύπτουν πώς εκτίθενται τα μέλη του σε κίνδυνο, όπως από συνωστισμό σε μέσα μαζικής μεταφοράς, συναυλίες, παραλίες, εκκλησίες κ.λπ., και θα ενημερώνουν την πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης και τα επιδημιολογικά μοντέλα.

Ωστόσο, η χρήση αυτών των δεδομένων ενέχει τεράστιους κινδύνους παραβίασης της ιδιωτικότητάς μας και θα έπρεπε να γίνει μόνο στο πλαίσιο πολύ αυστηρών κανόνων ασφάλειας πληροφοριών και προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Να υπενθυμίσουμε ότι μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, και όπως έγινε ευρέως γνωστό με την «υπόθεση Σνόουντεν», οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, σε συνεργασία με μυστικές υπηρεσίες άλλων χωρών και εταιρείες τηλεπικοινωνίας, διατηρούσαν εκτενή προγράμματα παρακολούθησης των επικοινωνιών Αμερικανών πολιτών και αλλοδαπών, με διάφορα τεχνικά μέσα. Πολλές φορές στην ιστορία της ανθρωπότητας, υπό την απειλή ενός μεγάλου και καινούργιου εχθρού, πέφτουν οι άμυνες των πολιτών όσον αφορά την παραχώρηση ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί τώρα και να μην επιτρέψουμε να συμβεί κάτι αντίστοιχο. Δεν είμαι ενάντια στη συλλογή δεδομένων προς όφελος της δημόσιας υγείας, αλλά χρειάζεται να γίνει με τρόπο ασφαλή και με όρους διαφάνειας. Υπάρχουν τεχνολογίες βασισμένες στην κρυπτογραφία και στη στατιστική που μπορούν να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτόν τον σκοπό, ενώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην υλοποίησή τους.

— Πάμε σε μια περίοδο τηλεργασίας και τηλεσχέσεων;

Πράγματι, η πανδημία είχε αυτό το θετικό, να αναδείξει το μοντέλο της τηλεργασίας. Μάλιστα, όχι μόνο να το αναδείξει αλλά να γίνει και καταλύτης προκειμένου να μεταβούμε σε αυτό με ταχύτατους ρυθμούς, κάτι που δεν θα συνέβαινε τόσο άμεσα αν δεν επικρατούσαν συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Το μοντέλο της τηλεργασίας θα μείνει και όταν ολοκληρωθεί το κύμα της πανδημίας, διότι εμπεριέχει πολλά θετικά στοιχεία. Μειώνει το λειτουργικό κόστος των εταιρειών, μπορεί να συμβάλει στη μείωση της ανεργίας, εκμηδενίζει αρκετές δαπάνες των υπαλλήλων. Έχει πολλά θετικά στοιχεία, αλλά δεν είναι πανάκεια. Πρέπει να λειτουργεί στη σωστή ισορροπία με τη φυσική παρουσία και αλληλεπίδραση σε χώρους εργασίας. Όσον αφορά τις τηλεσχέσεις, ελπίζω πως όχι, η πανδημία δεν θα περιορίσει τις φυσικές σχέσεις.

— Είσαι αισιόδοξος για την επόμενη μέρα; Ο εγκλεισμός δεν μπορεί να συμβάλει στην κοινωνική απομόνωση;

Η ανησυχία ότι ο εγκλεισμός στο σπίτι θα μας αφήσει «κουσούρια» είναι εύλογη. Πιθανολογώ ότι η κυριότερη συνέπεια της εμπειρίας αυτής στην κοινωνική μας συμπεριφορά θα είναι να φοράμε περισσότερες μάσκες και να είμαστε πιο προσεκτικοί με το πλύσιμο των χεριών μας και τις χειραψίες. Ελπίζω ότι δεν θα δούμε δραματική επίδραση στη συχνότητα των κοινωνικών μας επαφών, από το πόσο συχνά βλέπουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα έως κάθε πότε πηγαίνουμε κινηματογράφο, θέατρο ή για φαγητό. Άλλωστε ένα από τα πιο σημαντικά που μας έμαθε η καραντίνα είναι πόσο ανεκτίμητη είναι τελικά η φυσική ανθρώπινη επαφή. Ελπίζουμε τα κράτη και οι παγκόσμιοι οργανισμοί να είναι καλύτερα προετοιμασμένα και περισσότερο συνεργατικά, ώστε να επιστρέψουμε κάποια στιγμή στην κανονικότητα με την εμπιστοσύνη ότι η ύπαρξή μας ως φυσικών οντοτήτων στον κοινωνικό χώρο δεν ενέχει κινδύνους. Αισιοδοξώ ότι στην αυγή της επόμενης μέρας θα βγούμε όλοι πιο ώριμοι και εκπαιδευμένοι και θα έχουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην επιστήμη.

— Τι μας έμαθε αυτός ο ιός;

Παρακολουθώντας την εξέλιξη της πανδημίας είναι πολλά αυτά που μαθαίνουμε. Πρώτα απ’ όλα, ότι υπήρχε παντελής έλλειψη σχεδίου αντιμετώπισης μιας τέτοιας απειλής, παρ’ ότι, όπως είπαμε πριν, η πιθανότητα να υπάρξει τέτοια κρίση υπήρχε και ήταν μέρος του δημόσιου διαλόγου, ενώ υποτίθεται ότι ήταν αντικείμενο σχεδιασμού πρωτοκόλλων έκτακτης ανάγκης κρατών και οργανισμών. Το άλλο που μάθαμε είναι ότι όπως σε κάθε κρίση έτσι και τώρα εκφράζεται άρνηση από μερίδες του πληθυσμού να παραδεχτούν τη σοβαρότητα της κατάστασης και να λειτουργήσουν με συλλογικότητα και υπευθυνότητα. Τέλος, είδαμε ότι ακόμη και μπροστά σε έναν κίνδυνο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, συνεχίζεται το πολιτικό παιχνίδι και γιγαντώνονται τα fake news, οι φήμες και οι συνωμοσιολογίες. Είδαμε πόσο επικίνδυνα μπορεί να καταστούν όλα αυτά και να μας αποσπάσουν από την άμεση και συγκροτημένη αντιμετώπιση του κινδύνου.

Ας μην ξεχνάμε ότι πολιτικοί που ηγούνται μεγάλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία, καθησύχαζαν τους πολίτες, αγνοούσαν τους θανάτους και θεωρούσαν ασήμαντη την πανδημία ακόμη και μέχρι τα μέσα Μαρτίου. Η πανδημία απέδειξε τους επικίνδυνους χειρισμούς του Τραμπ. Κι ελπίζω ότι τον ερχόμενο Νοέμβριο θα γλιτώσουμε από αυτόν. Βέβαια, στην προεκλογική περίοδο είναι σίγουρο ότι θα δούμε μια προσπάθεια αποποίησης ευθυνών και απόδοσής τους στην Κίνα και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Όπως και να ‘χει, όποιος σκέφτεται λογικά αναγνωρίζει ότι η αμερικανική κυβέρνηση ολιγώρησε σε εγκληματικό βαθμό, καθυστέρησε τρομακτικά να λάβει μέτρα και ήταν εντελώς απροετοίμαστη. Ακόμα και τώρα, δεν υπάρχουν μάσκες όχι μόνο για τους απλούς πολίτες αλλά ούτε για το υγειονομικό προσωπικό. Μιλούν για το υποτιθέμενο άνοιγμα της οικονομίας όταν τα κρούσματα είναι στα ύψη, δεν υπάρχουν μάσκες και δεν υπάρχουν τεστ που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ιχνηλάτηση των κρουσμάτων και στην παρακολούθηση της εξάπλωσης του ιού στον πληθυσμό.Ευτυχώς, στην Ελλάδα τα έχουμε καταφέρει πολύ καλά προς το παρόν, με τα γρήγορα αντανακλαστικά της κυβέρνησης και την υπευθυνότητα που έχουν δείξει οι πολίτες. Από «αντιπαράδειγμα» της Ευρώπης γίναμε «φάρος» ορθής αντιμετώπισης της κρίσης. Εύχομαι και μετά την κρίση να διατηρήσουμε την ορμή αυτή του ορθολογισμού και της σοβαρότητας, ώστε το θετικό μας προφίλ να μην αποδειχθεί παροδικό.

— Οι πόλεις άδειασαν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Τι συναισθήματα σου δημιούργησαν αυτές οι εικόνες;

Αναντίρρητα, ήταν Αποκαλυπτικά τοπία, που σε οδηγούσαν να αναρωτηθείς πώς φτάσαμε ως εδώ τον 21ο αιώνα. Ένας μικρός ιός έβαλε σε παύση όλη την ανθρωπότητα, η οποία, παρά την επιστημονική της πρόοδο, δεν κατάφερε ούτε να περιορίσει το κακό εν τη γενέσει του ούτε να το αντιμετωπίσει όταν γιγαντώθηκε. Ενώ οι τεχνολογικές δυνατότητες αποδείχθηκαν τελικά λυτρωτικές στο να μη χάσουμε επαφή, η απέραντη σιωπή, η απουσία ήχων και δραστηριότητας σε θορυβώδεις πόλεις ήταν κάτι απίστευτο και πρωτόγνωρο.

— Η επιστήμη κέρδισε αυτή τη φορά το στοίχημα; Ήρθε ξανά στο επίκεντρο;

Παρά την αντίσταση μιας μερίδας του πληθυσμού που αναλώθηκε σε συνωμοσιολογίες, πολιτικές αντιπαλότητες, εγωισμό και fake news, η πλειονότητα έδειξε εμπιστοσύνη στους επιστήμονες και ακολουθούσε τις συστάσεις τους με σοβαρότητα. Η κρίση του κορωνοϊού έφερε στο κέντρο της σκηνής την επιστήμη και τον ορθό λόγο και γελοιοποίησε τον λαϊκισμό και την έλλειψη ορθής κρίσης. Γιατί ουδέν κρυπτόν υπό του κορωνοϊού! Η επιστήμη ακόμα δεν έχει κερδίσει τελείως το στοίχημα, αλλά θα το κερδίσει. Σε αυτήν πιστεύουμε.

— Τι κρατάς απ’ όλη αυτή την ιστορία;

Εκτός απ’ όλα αυτά που είπαμε ως τώρα (γέλια), η απουσία των γρήγορων ρυθμών της καθημερινότητας ήταν μια ευκαιρία για ενδοσκόπηση. Μια αφορμή για να εκτιμήσουμε περισσότερο τα σημαντικά που είχαμε, να καταλάβουμε ποια τελικά από αυτά που επιδιώκαμε δεν μας λείπουν και επομένως ήταν ασήμαντα. Αλλά και ένα κίνητρο ώστε να σκεφτούμε τι θέλουμε να αλλάξουμε όταν όλο αυτό τελειώσει. Ένας αθλητής δεν πρέπει να τρέχει συνεχώς. Έχει ανάγκη την ανάπαυση και την ενδοσκόπηση. Στους προηγούμενους ταχύτατους ρυθμούς της ζωής μας το φρένο αυτό ίσως ήταν αναζωογονητικό.

Πηγή