Oι συρράξεις στην Ουκρανία και εν συνεχεία στη Γάζα απέσπασαν την παγκόσμια προσοχή από το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, αλλά και συνέβαλαν πρακτικά στην επιτάχυνσή του και σε πολύ μεγάλες ζημιές στο περιβάλλον και της Ευρώπης και της Παλαιστίνης. Οι έως τώρα προσπάθειες της ανθρωπότητας να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της Κλιματικής Αλλαγής, μια από τις σοβαρότερες απειλές ακόμα και για την ίδια την επιβίωσή της, ήταν εντελώς ανεπαρκείς πριν ξεσπάσουν αυτές οι συρράξεις, αλλά τώρα και όσο συνεχίζονται, όπως και οι διάφοροι ψυχροί πόλεμοι, είναι απλώς αδύνατο να γίνει οτιδήποτε σοβαρό. Για να αντιμετωπισθούν τέτοια προβλήματα χρειάζεται διεθνής ειρήνη και συνεργασία, όχι θερμοί και ψυχροί πόλεμοι. Συγκρουόμαστε για το ποιος θα επικρατήσει στον κόσμο, αλλά διερωτάται κανείς ποιο ακριβώς είναι το νόημα της κυριαρχίας σε έναν κόσμο που θα γίνεται όλο και λιγότερο κατοικήσιμος!
Με δεδομένο βέβαια το μέγεθος των καταστροφών που προβλέπει η επιστήμη από τη συνέχιση της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι σε κάποια στιγμή η ανθρωπότητα θα σπρωχτεί, έκουσα άκουσα, από την ίδια την εμπειρία της, να κινητοποιηθεί μαζικά και αποφασιστικά για να τη σταματήσει. Το πρόβλημα έγκειται όμως στο ότι, όταν επιτέλους «ξυπνήσουμε», δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα μπορούμε να αποτρέψουμε την κλιματική καταστροφή. Ο τρόπος που οι άνθρωποι «μαθαίνουν» είναι δια της εμπειρίας. Βάζει το παιδί το δάχτυλο στο μάτι της κουζίνας, καίγεται και μαθαίνει. Στην περίπτωση όμως της Κλιματικής Κρίσης, αλλά και των περισσοτέρων προβλημάτων που δημιουργεί η τεχνολογία, η μέθοδος δεν είναι χρησιμοποιήσιμη.
Το κλίμα αίφνης της Γης είναι σε μια ασταθή ισορροπία. Αυτό σημαίνει ότι έστω και μικρές παρεκκλίσεις από την κατάσταση ισορροπίας μπορούν εύκολα να οδηγήσουν τη Γη, μέσω μιας αυτοτροφοδοτούμενης και αυτοεπιταχυνόμενης διαδικασίας σε άλλη κλιματική τροχιά, πολύ πιο δυσμενή για την επιβίωση του ανθρώπου και του πολιτισμού, χωρίς εκ των υστέρων δυνατότητα αντιστροφής και επανόρθωσης. Αν δεν γίνουν τώρα οι ριζικές παρεμβάσεις, που υπάρχει ακόμα κάποιο περιθώριο, δεν θα μπορέσουν να γίνουν ποτέ.
Υπερθέρμανση θαλασσών
Ποια ακριβώς είναι τα χρονικά περιθώρια που υπάρχουν κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα. Αλλά όποια επιστημονικά δεδομένα κι αν εξετάσουμε, μοιάζει τώρα η Γη να έχει πάρει για τα καλά την πορεία προς την υπερθέρμανση. Αυτό ισχύει επίσης και για τις θάλασσες και τους ωκεανούς. Από τις 13 Μαρτίου 2023 η μέση θερμοκρασία των ωκεανών σπάει συνεχώς και χωρίς διακοπή όλα τα ρεκόρ, σύμφωνα με τα δεδομένα της Αμερικανικής Ατμοσφαιρικής και Ωκεανογραφικής Υπηρεσίας (ΝΟΑΑ), όπως τα ανέλυσε το πανεπιστήμιο του Maine. Στις 10 Μαρτίου φέτος ο μέσος όρος της θερμοκρασίας του νερού στην επιφάνεια έφτασε τους 21,2 βαθμούς, θερμοκρασία που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν.
Οι ευρωπαϊκές μετεωρολογικές υπηρεσίες επίσης σημαίνουν συναγερμό. Το παρατηρητήριο Κοπέρνικος της ΕΕ προειδοποίησε στις 7 Μαρτίου ότι η μέση θερμοκρασία των νερών τον Μάρτιο ανέβηκε στους 21,06 ° C σπάζοντας το προηγούμενο ρεκόρ του Αυγούστου 2023 (20,98 ° C).
Ιδιαίτερα αυξημένη ήταν η θερμοκρασία του Βόρειου Ατλαντικού. Στα τέλη Αυγούστου 2023 η θερμοκρασία της επιφάνειας ξεπέρασε τους 25 βαθμούς Κελσίου με θερμοκρασιακές ανωμαλίες υψηλότερες κατά 1,3 βαθμούς εν σχέσει με τον μέσο όρο της περιόδου 1982-2011. Η θερμοκρασία των ιρλανδικών και βρετανικών νερών ξεπέρασε κατά 5 ° C τις θερινές κανονικές θερμοκρασίες.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι ο κύριος παράγοντας που συμβάλει στο φαινόμενο, καθώς οι ωκεανοί απορροφούν ένα πολύ μεγάλο μέρος από την υπερβάλλουσα θερμότητα της ατμόσφαιρας και ζεσταίνονται όλο και περισσότερο κάθε χρόνο. Στους ανθρώπινους παράγοντες προσετέθη το 2023 και το φυσικό φαινόμενο El Niño, ένα κλιματικό φαινόμενο που εμφανίζεται κάθε τρία έως επτά χρόνια και που οδηγεί στην υπερθέρμανση του Ειρηνικού στους τροπικούς. Το φαινόμενο θα πρέπει φυσιολογικά να σταματήσει στα μέσα του 2024, κάτι που θα επιτρέψει μια μικρή μείωση της θερμοκρασίας, αλλά όσο εξακολουθεί η εκπομπή αερίων θερμοκηπίου δεν πρόκειται να υπάρξει αξιόλογη κάμψη στην άνοδο της θερμοκρασίας.
Άμεσες συνέπειες της υπερθέρμανσης στον καιρό και τη βιοποικιλότητα
Η υπερθέρμανση των ωκεανών έχει μεγάλες συνέπειες στις ανθρώπινες κοινωνίες, στο κλιματικό σύστημα και τη βιοποικιλότητα και είναι μία από τις κύριες αιτίες ανόδου της στάθμης των θαλασσών (τα υγρά θερμαινόμενα διαστέλλονται και το νερό, μη έχοντας που αλλού να πάει, κινείται προς τα πάνω και προς τα έξω). Επιπλέον η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί αύξηση της εξάτμισης, κορεσμό υγρασίας στην ατμόσφαιρα και κατά συνέπεια επεισόδια ακραίων ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων, φαινόμενο ιδιαίτερα συχνό στη Μεσόγειο. Γενικότερα, υπάρχει σχέση ανάμεσα στη θερμοκρασία της θάλασσας και την ποσότητα του νερού στην ατμόσφαιρα και, κατά συνέπεια, τα επεισόδια ακραίων βροχοπτώσεων και καταιγίδων στις ηπείρους. Η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας τροποποιεί επίσης τα μεγάλα ωκεάνεια ρεύματα που διανέμουν την ενέργεια ανάμεσα στον ισημερινό και τους πόλους, διαταράσσοντας έτσι το κλιματικό σύστημα.
Η άνοδος της θερμοκρασίας των θαλασσών επηρεάζει επίσης πολύ αρνητικά τη θαλάσσια ζωή γιατί όσο πιο ζεστό είναι το νερό, τόσο λιγότερο οξυγόνο περιέχει, κάτι που μπορεί να επηρεάσει πολύ την ανάπτυξη των ψαριών. Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία των νερών στην επιφάνεια, μειώνεται η πυκνότητά τους και ανακατεύονται πιο δύσκολα με τα πιο κρύα και βαριά νερά που είναι στο βάθος. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται στρωματοποίηση του ωκεανού και φρενάρει τις ανταλλαγές θερμότητας, άνθρακα και οξυγόνου ανάμεσα στα διάφορα στρώματα αλμυρού νερού. Όσο πιο πολύ είναι στρωματοποιημένοι οι ωκεανοί, τόσο πιο λίγο μπορούν να ανέβουν στην επιφάνεια τα θρεπτικά στοιχεία από τα βάθη και να γονιμοποιήσουν το πλαγκτόν.
Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε τα κοράλλια που υφίστανται μαζικά λεύκανση. Σύμφωνα με μια μελέτη εξήντα επιστημόνων που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του 2023 στην επιστημονική επιθεώρηση Global Change Biology, οι καύσωνες στη θάλασσα μεταξύ 2015 και 2019 προκάλεσαν μαζικούς θανάτους σε πενήντα είδη ψαριών, σφουγγαριών, θαλασσίων φυτών και μαλακίων σε ένα βάθος έως 40 μέτρων κάτω από την επιφάνεια. Όπως σημείωσε ένας από τους συγγραφείς της μελέτης, η θάλασσα έμοιαζε με «καμένο δάσος».
Όταν τα επιφανειακά νερά γίνονται πολύ ζεστά οι οργανισμοί που ζουν εκεί υποχρεώνονται να μεταναστεύσουν προς την κατεύθυνση των πόλων. Αλλά οι επιπτώσεις στα συστήματα ζωής μέσα στους ωκεανούς μπορούν να είναι πολύ σοβαρότερες και να οδηγήσουν σε μια πλήρη ανατροπή της «κατοικισιμότητας» του ωκεανού, ακόμα και της επιβίωσης οικοσυστημάτων που απαντώνται σε βάθη μεγαλύτερα των 50 μέτρων, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Climate Change.
Το σύνολο των ωκεανών, περιλαμβανομένων και των νερών που είναι σε βάθος μεγαλύτερο των 200 μέτρων έχει μπει σε διαδικασία υπερθέρμανσης, σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, αλλά με μικρότερη ταχύτητα και με τρόπο πιο ετερογενή εν σχέσει με τα επιφανειακά νερά.
(*) Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος
