Ενας αποκαλυπτικός απολογισμός από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος για το τίμημα των πυρκαγιών, των καυσώνων, των πλημμυρών και άλλων καιρικών «επιθέσεων» ● Το κόστος σε ζωές και χρήματα για την Ελλάδα.
Η φύση είναι ακραία. Ολες οι άπειρες μορφές και εκδοχές της στο Σύμπαν, από τα διάπυρα άστρα των γαλαξιών μέχρι τον ταπεινό «μπλε» πλανήτη μας, είναι προϊόντα ακραίων δυνάμεων και φαινομένων που η ανθρώπινη περιέργεια και έρευνα έχει σε ένα απειροελάχιστο μέρος τους καταγράψει και ερμηνεύσει.
Είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε με ακρίβεια, στη διάρκεια των 4,5 δισεκατομμυρίων ετών της ηλικίας της Γης, ποιες «ακραίες» συμπαντικές, γαλαξιακές ή ηλιακές δυνάμεις καθόρισαν την εξέλιξη του κλίματος του πλανήτη από μια διάπυρη μάζα σε μια συμβατή με τη ζωή σφαίρα, με φιλικές προς τα έμβια όντα θερμοκρασίες και ατμόσφαιρα.
Μπορούμε όμως με βεβαιότητα και υψηλό βαθμό επιστημονικής τεκμηρίωσης να αποδεχθούμε ότι οι διαταραχές του κλίματος που καταγράφονται στους αιώνες της βιομηχανικής εποχής και ιδιαίτερα τις δεκαετίες ακριβούς παρατήρησης του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι αποτέλεσμα μιας «ακραίας» ανθρώπινης δραστηριότητας.
Σ’ αυτό το απειροελάχιστο τμήμα της ιστορίας της Γης που ταυτίζεται με την τελική διαμόρφωση του είδους μας, όχι πάνω από 500.000 χρόνια, τείνει να εδραιωθεί η προτεινόμενη έσχατη γεωλογική εποχή της Γης, η Ανθρωπόκαινος, με κύρια εκδήλωση την επιταχυνόμενη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τις απροσδόκητες διαταραχές στην εναλλαγή των εποχών και αυτά που αποκαλούνται ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η κλιματική κρίση, από εξωτική θεωρία μερικών παράξενων οικολόγων τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, έχει γίνει πλέον επίσημη παραδοχή της παγκόσμιας διακυβέρνησης, σε όποιο βαθμό αυτή υπάρχει στο πλαίσιο των 27 διεθνών διασκέψεων του ΟΗΕ για το κλίμα, από το 1992 μέχρι την περσινή στην Αίγυπτο.
Οι πολιτικές συμφωνίες και οι συμβιβασμοί των δεκάδων κρατών και διεθνών οργανισμών που συμμετέχουν στις διασκέψεις για το κλίμα, ανάμεσά τους πλέον και των μεγάλων επιχειρηματικών καρτέλ, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγών ορυκτών καυσίμων (ο λύκος που φυλάει τα πρόβατα…), εκτός από τη δικαιολογημένη οργή πρωτοβουλιών, όπως αυτή της Γκρέτα Τούνμπεργκ που τάραξε τον καθωσπρεπισμό και την υποκρισία αυτών των διασκέψεων, αποκαλύπτουν ότι οι αποφάσεις τους είναι κάθε φορά πολλά βήματα πίσω από τα γεγονότα.
Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης κατά 2 βαθμούς σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή είναι πολύ πιθανό να καταγραφεί πολύ νωρίτερα από το «μακρινό» 2050, που έχει τεθεί ως ορόσημο συλλογικής δράσης των κυβερνήσεων, αν και εξαιρετικά απρόθυμης όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος.
Η Ευρώπη, μοιραία ως η κοιτίδα του βιομηχανικού πολιτισμού, είναι στο επίκεντρο των ακραίων παρενεργειών της κλιματικής κρίσης. Και πληρώνει τεράστιο κόστος και σε ανθρώπινες ζωές και σε οικονομικές ζημιές. Μια ακόμη προσπάθεια σήμανσης κλιματικού συναγερμού είναι η καθιέρωση της 15ης Ιουλίου, για πρώτη φορά από φέτος, ως Ημέρας Μνήμης των Θυμάτων της Παγκόσμιας Κλιματικής Κρίσης.
Μπορούν πράγματι να μετρηθούν τα άμεσα και έμμεσα θύματα αυτής της κρίσης και των επιμέρους φαινομένων της; Ναι, απαντά ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, που από το 1993 συγκεντρώνει στοιχεία και δεδομένα για τις 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. και άλλες 11 χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου που είναι μέλη του.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), από το 1980 μέχρι και το 2021 τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική κρίση προκάλεσαν οικονομική ζημιά 560 δισ. ευρώ στα κράτη-μέλη της Ε.Ε., από τα οποία 56 δισ. μόνο το 2021, χρονιά που σημαδεύτηκε από τις πρωτοφανείς πλημμύρες στη Γερμανία με εκατοντάδες νεκρούς.
Κι αν το μισό και πλέον τρισεκατομμύριο ευρώ που κόστισαν οι ακραίοι καύσωνες, οι πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι άγριες δασικές πυρκαγιές φαίνεται μάλλον ασήμαντο μπροστά στα δεκάδες τρισεκατομμύρια που έχουν δαπανηθεί –και σπαταληθεί– στην Ε.Ε. τα τελευταία 40 χρόνια, ίσως ακουστεί πιο πειστικό το κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Σχεδόν 200.000 άνθρωποι έχουν χαθεί αυτό το διάστημα σε ακραία φαινόμενα που συνδέονται άμεσα με την κλιματική κρίση.
Καθώς η Ελλάδα, όπως και όλη η Νότια Ευρώπη, έχει μπει από την περασμένη Πέμπτη στο καμίνι ενός ακόμη καύσωνα, με θερμοκρασίες επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία, έχει σημασία να καταγραφεί το μερίδιο της χώρας σε αυτόν τον καταστροφικό απολογισμό.
Μεταξύ 1980 και 2021 πάνω από 11 δισ. ευρώ ήταν οι οικονομικές ζημιές που προκλήθηκαν από ακραία φαινόμενα, και στη μεγάλη πλειονότητά τους πλήρως ανασφάλιστες, ενώ 4.632 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας των φαινομένων αυτών. Για να το πούμε όσο πιο ωμά γίνεται: Κάηκαν σε άγριες πυρκαγιές, πνίγηκαν σε πλημμύρες, πέθαναν από θερμοπληξία και άλλες παρενέργειες ακραίων θερμοκρασιών –και της απουσίας κατάλληλων μέσων προστασίας, φυσικά– στην ευάλωτη υγεία τους.
Είναι προφανές ποιες εκατόμβες αδικοχαμένων θυμάτων μπορεί να ανακαλέσει κάποιος σε αυτόν τον τραγικό για τη χώρα μας απολογισμό: τους πάνω από 1.000 νεκρούς του καύσωνα του 1987, τους 84 στις πυρκαγιές του 2007, με επίκεντρο την Ηλεία, τους 102 νεκρούς στο Μάτι. Και φυσικά, έχουμε κάθε λόγο να είμαστε καχύποπτοι για την ακρίβεια και την αξιοπιστία των στοιχείων που δίνουν οι ελληνικές αρχές στον ΕΕΑ.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος επισημαίνει ότι η στατιστική ανάλυση αναδεικνύει μια ανησυχητική τάση. Οι οικονομικές ζημιές από ακραία καιρικά φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική κρίση αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο και φαίνεται απίθανο να μειωθούν έως το 2030.
Οι μέσες ετήσιες οικονομικές απώλειες (σε σταθερές τιμές 2021) ήταν περίπου 9,7 δισ. ευρώ τη δεκαετία 1981-1990, 11,2 δισ. ευρώ το 1991-2000, 13,5 δισ. το 2001-2010 και 15,3 δισ. το 2011-2020. Μια γραμμική αποτύπωση της τάσης αυτής αντιπροσωπεύει αύξηση 32% την περίοδο 2009-2021 ή 2,15% ετησίως. Με 56,5 δισ. ευρώ, το 2021 κατέχει το απόλυτο ρεκόρ σε οικονομικές ζημιές, έστω κι αν το μεγαλύτερο μέρος τους (περίπου 50 δισ. ευρώ) αφορά τις πλημμύρες.
Η παγκόσμια γεωγραφία της καταστροφής
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO), που αποτελεί έναν από τους επιστημονικούς βραχίονες του ΟΗΕ, από το 1970 μέχρι το 2021 καταγράφηκαν στον πλανήτη 11.778 καταστροφές από ακραία φαινόμενα τα οποία σχετίζονται με την κλιματική κρίση, που προκάλεσαν πάνω από 2 εκατομμύρια θανάτους και ζημιές 4,3 τρισ. δολαρίων.
Πάνω από το 90% των θανάτων σημειώθηκε σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οι ΗΠΑ υπέστησαν ζημιές 1,7 τρισ. δολαρίων, που αντιστοιχούν στο 39% των ζημιών παγκοσμίως τα 51 χρόνια τής υπό εξέταση περιόδου. Ωστόσο, τα ποσά και τα ποσοστά είναι παραπλανητικά, αφού οι ζημιές που υπέστησαν τα φτωχότερα νησιωτικά κράτη ισοδυναμούν με την πλήρη οικονομική καταστροφή τους.
Παρότι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι στο επίκεντρο ακραίων φαινομένων που σχετίζονται με την κλιματική κρίση, οι οικονομικές απώλειες που έχουν υποστεί αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 0,1% του ΑΕΠ τους, και σε καμιά περίπτωση δεν έχουν καταγραφεί καταστροφές με κόστος πάνω από το 3,5% του ΑΕΠ τους.
Αντίθετα, στις φτωχότερες χώρες και ιδιαίτερα σε μικρά νησιωτικά κράτη έχουν καταγραφεί ζημιές που αντιστοιχούν στο 30% έως και 100% του ΑΕΠ τους. Πάντα κατά τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, στα 51 χρόνια (1970-2021) που εξετάζονται οι καιρικές παρενέργειες της κλιματικής κρίσης, η γεωγραφία της καταστροφής αναδεικνύει τις τεράστιες ανισότητες, που προφανώς έχουν σχέση με την ύπαρξη και την αντοχή των υποδομών κάθε περιοχής. Η γεωγραφία της καταστροφής έχει ως εξής:
● Στην Αφρική, αναφέρθηκαν 1.839 καταστροφές που αποδίδονται σε ακραίες καιρικές συνθήκες. Προκάλεσαν 733.585 θανάτους και ζημιές 43 δισ. δολαρίων. Οι ξηρασίες προκάλεσαν το 95% των θανάτων. Το πιο δαπανηρό συμβάν ήταν ο τροπικός κυκλώνας «Idai» τον Μάρτιο του 2019. Κόστισε 2,1 δισ. δολάρια.
● Στην Ασία καταγράφηκαν 3.612 καταστροφές, με 984.263 θανάτους και ζημιές 1,4 τρισ. δολαρίων. Στην ήπειρο καταγράφηκε το 47% των θανάτων παγκοσμίως, με κύρια αιτία τους τροπικούς κυκλώνες. Ο κυκλώνας «Nargis» το 2008 προκάλεσε 138.366 θανάτους. Το Μπανγκλαντές σε 281 ακραία κλιματικά περιστατικά έχασε 520.758 άτομα.
● Στη Νότια Αμερική καταγράφηκαν στα 51 χρόνια 943 καιρικές καταστροφές. Οι πλημμύρες αντιπροσωπεύουν το 61% αυτών. Προκάλεσαν 58.484 θανάτους και ζημιές 115,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
● Στη Βόρεια, Κεντρική Αμερική και Καραϊβική καταγράφηκαν 2.107 περιστατικά, με κόστος 77.454 θανάτους και ζημιές 2 τρισ. δολάρια. Η περιοχή, μεταξύ 1970 και 2021, υπέστη το 46% των ζημιών παγκοσμίως από ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι ΗΠΑ υπέστησαν το 39% των ζημιών, ύψους 1,7 τρισ. δολαρίων.
● Στον Νοτιοδυτικό Ειρηνικό σημειώθηκαν 1.493 καταστροφές λόγω κλιματικής κρίσης. Προκάλεσαν 66.951 θανάτους και ζημιές 185,8 δισ. δολαρίων. Οι τροπικοί κυκλώνες ήταν η κύρια αιτία θανάτου.
● Στην Ευρώπη σημειώθηκαν 1.784 καταστροφές που προκάλεσαν 166.492 θανάτους και 562 δισ. δολάρια ζημιές. Οι ακραίες θερμοκρασίες ήταν η κύρια αιτία των θανάτων και οι πλημμύρες ήταν η κύρια αιτία οικονομικών ζημιών.
Θάνατοι και οικονομικές ζημιές
Ποια ακραία φαινόμενα κοστίζουν πιο «ακριβά»
Οι πλημμύρες και άλλα παρεμφερή υδρολογικά γεγονότα προκαλούν πάνω από 45% των οικονομικών απωλειών, τα μετεωρολογικά γεγονότα (καταιγίδες, χαλάζι, κατολισθήσεις εξαιτίας έντονων καταιγίδων) ευθύνονται σχεδόν για το 1/3, οι καύσωνες προκαλούν πάνω από το 13% των ζημιών, ενώ περίπου ένα 8% προκαλείται από τις ξηρασίες, τις δασικές πυρκαγιές, αλλά και τους χιονιάδες/παγετούς, που στις μετρήσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος υπολογίζονται ως ενιαία κατηγορία.
Οι ακριβότερες καταστροφές της περιόδου 1980-2021 ήταν οι πλημμύρες του 2021 στη Γερμανία και το Βέλγιο (σχεδόν 50 δισεκατομμύρια ευρώ), οι πλημμύρες του 2002 στην κεντρική Ευρώπη (πάνω από 22 δισεκατομμύρια ευρώ), η ξηρασία και ο καύσωνας του 2003 σε ολόκληρη την Ε.Ε. (περίπου 16 ευρώ δισεκατομμύρια), η καταιγίδα Lothar του 1999 στη Δυτική Ευρώπη και η πλημμύρα του 2000 στη Γαλλία και την Ιταλία (και οι δύο πάνω από 13 δισεκατομμύρια ευρώ).
κείμενο: Γιώργος Κιμπουρόπουλος
