Σχολιάζει η κα Χαρά Σαΐτη*
Κατά πολύ σοφότεροι και σίγουρα σοβαρά προβληματισμένοι, με ένα ολοκαίνουργιο βιβλίο στο χέρι, φύγαμε χθες το βράδυ, Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 2021, από το Κηποθέατρο “΄Αγγελος Σικελιανός”, όπου παρουσιάστηκε από τη συγγραφέα -αρχιτεκτόνισσα Χαρά Παπαδάτου και τις εκδόσεις Fagotto το εξαιρετικό πόνημα «Η ευρηματική αντισεισμική κατασκευή των κτιρίων της νήσου Λευκάδας».
Η λέξη “πόνημα” δεν χρησιμοποιήθηκε τυχαία, ούτε για να εξυπηρετήσει τον λόγο. Επιλέχθηκε συνειδητά για να προσπαθήσει να αποδώσει τον “πόνο” και όχι μόνο τον κόπο της εξαιρετικής Λευκαδίτισας αρχιτέκτονος, για την ιστορία αλλά την τύχη που θα έχει στο μέλλον η παραδοσιακή αντισεισμική κατασκευή του νησιού μας, ένας πολιτιστικός θησαυρός που παραμένει σήμερα τουλάχιστον παραμελημένος. Πρόκειται για την αξία των ταπεινών σπιτιών της παλιά πόλης, αλλά και μεγαλύτερων κατασκευών όπως των εκκλησιών, των αρχοντικών, των καταστημάτων και των δημόσιων κτιρίων, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις καταφέρνουν να αντιστέκονται στη φθορά δύο αιώνων.
Στην εισήγησή της η κ. Παπαδάτου παρουσίασε συνοπτικά τον τρόπο δόμησης των σπιτιών και την συνάφειά του με τη ναυπήγηση των πλεούμενων, από ανθρώπους που ζούσαν στην κυριολεξία πάνω στο νερό. Η κοινή μαστορική ορολογία -π,χ “πέτσωμα”, “καρίνα”, “μπρατσόλια”, κ.λ.π. – δείχνει αυτό ακριβώς που αναφέρεται και στον Όμηρο. Όποιος ξέρει να φτιάχνει πλοία μπορεί να φτιάξει και σπίτια. Κατά συνέπεια, τα σπίτια της Λευκάδας δεν χτίστηκαν, αλλά “ναυπηγήθηκαν”, όπως και για τα πλεούμενα συνήθιζαν να λένε οι παλιοί πως “έχτισαν”ένα καράβι.
Η απλότητα, η σοφία αλλά η μοναδικότητα της κατασκευής τους είναι εντυπωσιακά. Κατά κανόνα διόρωφα, με πετρόχτιστη την κατωδομή και ξύλινη ανωδομή, που δεν συνδέονται αλλά μένουν αυτόνομες η μία από την άλλη, ώστε να δίνουν στα διαφορετικά υλικά τη δυνατότητα να αντιδρούν με τη δική τους συχνότητα σε τυχόν σεισμό και να μένουν αλώβητα. Τα πέτρινα θεμέλια, στηρίζονται πάνω σε στρογγυλές πέτρες και έχουν εμβόλιμα ξύλινες στρώσεις από αγριαπιδιά ή δρυ, ώστε να διατηρούν ελαστικότητα και ευελιξία, να “κυλούν” σε περίπτωση σεισμού και να απορροφούν τους σεισμικούς κραδασμούς.
Η κ. Παπαδάτου αναφέρθηκε διεξοδικά στην τεχνική κατασκευής, αλλά μετέφερε και την αγωνία της για να διασωθεί, να αξιοποιηθεί και να έχει συνέχεια. Πρότεινε μάλιστα μεταξύ άλλων την διοργάνωση επιστημονικού συνεδρίου, πράγμα που ο δήμαρχος Λευκάδας κ. Χαράλαμπος Καλός υποδέχθηκε αμέσως, διαβεβαιώνοντας ότι θα υλοποιηθεί από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου. Μάλιστα ο Δήμαρχος δεσμεύθηκε και χρονικά, και τοποθέτησε τη διοργάνωση του συνεδρίου σε συνδυασμό με την παράδοση της αναστήλωσης της οικίας Ζαμπελίων. Το σημαντικό για την πόλη μας έργο, που ξεκίνησε από την προηγούμενη δημοτική αρχή, παρουσίασε όμως πολλές ελλείψεις στην αρχική μελέτη όσο και απρόβλεπτα προβλήματα στη αναστηλωτική διαδικασία, προβλέπεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2022. Γι’ αυτό το μνημείο του 19ου αιώνα μίλησε και ο κ. Σπύρος Λάζαρης, αρχιτέκτων και μέλος της ομάδας επίβλεψης για την αναστήλωση της Οικίας Ζαμπελίων, προβάλλοντας την ιδιαιτερότητα του έργου, λόγω ακριβώς του παραδοσιακού τρόπου δόμησής του.
Τη μακροχρόνια προσπάθεια να αναγνωριστεί η ιδιαίτερη τοπική αρχιτεκτονική της Λευκάδας στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ευρώπης τόνισε ο βουλευτής Λευκάδας κ. Θανάσης Καββαδάς, ο οποίος αγωνίζεται επί σειρά ετών και με κάθε τρόπο γι αυτόν τον σκοπό. Μάλιστα έδωσε την εντύπωση ότι με την τελική κατάθεση ολοκληρωμένου φακέλου στην Ευρωπαϊκή επιτροπή, δεν θα αργήσει να συμπεριληφθεί και η αρχιτεκτονική της Λευκάδας στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.
Όπως υπογράμμισε με την προλογική του τοποθέτηση ο εκδότης κ. Νίκος Θερμός, το ζήτημα και το ζητούμενο να αναδειχθεί το τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα της Λευκάδας -και σε ότι αφορά την παραδοσιακή αρχιτεκτονική- παραμένει. Η καταγραφή των οικημάτων, η δημιουργία εργαστηρίων με παραδοσιακούς μαστόρους, η ανάδειξη των κτιρίων, η δημιουργία κέντρου παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και πολλά άλλα, ήταν μερικές από τις προτάσεις του.
Λίγες σκέψεις…
Η Λευκάδα έχει πραγματικά τεράστια πολιτιστικά αποθέματα, πολλές φορές αναξιοποίητα ή τουλάχιστον αναξιοποίητα σχετικά με τις σύγχρονες προσεγγίσεις πολιτιστικής διαχείρισης. Από την άλλη μεριά, οι τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει ο τουρισμός στον τόπο, εάν συνδυαστούν με σοβαρό προγραμματισμό και σχεδιασμό πολιτιστικού προσανατολισμού, μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του τουρισμού, να διευρύνουν την τουριστική περίοδο, να προσελκύσουν ανθρώπους που θα εκτιμήσουν τον τόπο για την ιστορία του και τον πολιτισμό του, θα τον σεβαστούν και θα τον προωθήσουν οι ίδιοι μέσα από τις αυθεντικές εμπειρίες που θα αποκομίσουν. Παράλληλα θα γίνουν βιώσιμες οι πολιτιστικές δομές, θα αξιοποιηθούν, θα παραμείνουν ζωντανές και ακμαίες, προίκα για τις επόμενες γενιές. Η διαχείριση του πολιτιστικού τουρισμού προτείνεται ως η πιο ουσιαστική προσέγγιση ανάπτυξης. Με σεβασμό στο περιβάλλον, στον άνθρωπο, στις αξίες. Μένει μόνο να το πιστέψουμε…
Σε ότι αφορά την παραδοσιακή αντισεισμική δόμηση, όπως την παρουσίασε η κ. Παπαδάτου, αποκαλύφθηκε ένας πολύπλευρος θησαυρός αντικειμένων, που άπτεται της αρχιτεκτονικής, της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της μηχανικής, κ.α. Ίσως λοιπόν πρέπει να διευρύνουμε τις έρευνες σε διεπιστημονική βάση, ώστε σιγά σιγά να δημιουργηθεί ένα επιστημονικό corpus βάσης δεδομένων ανοιχτό στους ερευνητές. Κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας παγκοσμίως, γιατί θα συνδυάσει την παραδοσιακή δόμηση με τις σύγχρονους εναλλακτικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, θα συγκρίνει αντισεισμικές τεχνικές άλλων πολιτισμών και τόπων, θα ψάξει να βρει πατήματα από τη προϊστορική εποχή ως σήμερα, αλλά και παρόμοιες τεχνικές αλλού (π.χ. στη Βενετία), κ.α..
Ελπίζω να μην είμαστε εμείς η γενιά που θα στερήσουμε από τα παιδιά μας τον πολιτισμό τους, κληροδοτώντας τους μόνο δωμάτια προς ενοικίαση και περιβαλλοντικά προβλήματα. Η συζήτηση είναι μεγάλη, αλλά νιώθω ότι είναι σημαντικό ότι ήδη άρχισε…
Συγχαρητήρια στην κ. Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου για το εξαιρετικό βιβλίο της «Η ευρηματική αντισεισμική κατασκευή των κτιρίων της νήσου Λευκάδας», από τις εκδόσεις Fagotto. Ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο! Η Λευκάδα της οφείλει πολλά για την άοκνη και ανιδιοτελή προσφορά της στον τόπο της.
* Εικαστικός-θεωρητικός της Τέχνης, Αντιπροέδρος του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας
