Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Άι Βασίλης. Για αρκετούς, ενδεχομένως τους περισσότερους, οι καλύτερες γιορτές του έτους. Σπίτι, με την οικογένεια και φίλους, με το μυαλό μικρών και μεγάλων να περνάνε όλες εκείνες οι εικόνες με τις οποίες έχουμε αυτόματα συνδέσει αυτές τις ημέρες. Πρώτη όμως, έρχεται η εικόνα της γλυκύτατης φιγούρας του παππούλη με τη λευκή γενειάδα και την κόκκινη στολή που κουβαλά ένα σωρό δώρα για τα παιδιά του κόσμου. Ο Άι Βασίλης ταξιδεύει, από χώρα σε χώρα, με το έλκηθρο και τους ταράνδους, μπαίνοντας στα σπίτια από την καμινάδα του τζακιού ή την… μπαλκονόπορτα, αφήνοντας πακέτα κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ποιος είναι όμως ο Άι Βασίλης και από που προέρχεται ο θρύλος του;
Άι Βασίλης, Άγιος Νικόλαος και Άγιος Βασίλειος
Στην Ελλάδα κάποιες φορές ακούμε ένα συσχετισμό μεταξύ του Άι Βασίλη και του Αγίου Νικολάου, τον προστάτη των ναυτικών. Ο Άγιος Νικόλαος προέρχεται από την Μικρά Ασία και είναι γνωστός και ως Υπερασπιστής της Ορθοδοξίας, θαυματουργός αλλά και αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας. Το ιερό του εδρεύει στο Μπάρι της Ιταλίας. Έχει όμως κάποια σχέση με τον Άι Βασίλη έτσι όπως τον έχουμε στο μυαλό μας σήμερα;
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Νικόλαος μεταξύ άλλων ήταν και προστάτης των φτωχών. Έδινε δώρα σε απόρους και παιδιά που τα είχαν περισσότερο ανάγκη. Και άλλωστε τα Χριστούγεννα, είναι μια περίοδος του χρόνου που κανένας δεν πρέπει να νιώθει στερημένος. Γι’ αυτή του την κίνησή του, λοιπόν, συνδέεται ο Άγιος Νικόλαος με την εποχή των Χριστουγέννων και τα δώρα που μοίραζε. Για τους Γερμανούς, ακούει στο όνομα, Sinterklaas και για τους Αμερικάνους, είναι ο γνωστός σε όλους μας, Santa Claus.
Και ποιος είναι ο Άγιος Βασίλειος;
Όπως λένε και τα ελληνικά παραδοσιακά κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, ο Άγιος Βασίλειος έρχεται από την Καισαρεία του Πόντου. Εκείνος έφερε για πρώτη φορά στον κόσμο και το έθιμο της βασιλόπιτας, το παραδοσιακό γλυκό που τρώμε την Πρωτοχρονιά. Για την ακρίβεια ήταν ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, μαζί με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, που γιορτάζουμε εθιμικά στις 31 Ιανουαρίου. Ποιος από τους δύο είναι τελικά ο περίφημος Άι Βασίλης;
Ο Άι Βασίλης και η εικόνα που κυριάρχησε
Η αλήθεια είναι πως τα εύσημα παίρνουν και οι δύο. Ο Άι Βασίλης που γνωρίζουμε σήμερα, στηρίζει την ύπαρξη και την φήμη του και στους δύο αυτούς Αγίους όσον αφορά τα έθιμα. Από τον έναν έχει υιοθετήσει τα δώρα και από τον άλλον το νοστιμότατο έθιμο της βασιλόπιτας αλλά και την γενειάδα. Αλλά υπήρξε πράγματι ποτέ μέσα σε αυτή τη διάσημη κόκκινη στολή με το σκουφί και τις μπότες ή κάτω από αυτό το κατάλευκο μούσι; Ήταν ποτέ ένας τροφαντός κύριος με κόκκινα μάγουλα, έλκηθρο και ταράνδους;
Στην πραγματικότητα, ο Άι Βασίλης δεν είχε την παραμικρή σχέση με την μορφή που έχουμε στο μυαλό μας σήμερα. Αν θέλουμε να σκιαγραφήσουμε το πώς έμοιαζαν οι πρώτες του απεικονίσεις δε, θα λέγαμε ότι έμοιαζε περισσότερο με ξωτικό. Η διαμόρφωση της ιδέας αυτής, ξεκίνησε με αφορμή το ποίημα του Αμερικανού Clement Clarke Moore, «Μια επίσκεψη από τον Άγιο Βασίλη» ή αλλιώς «Μια νύχτα πριν τα Χριστούγεννα». Εκεί ο Moore περιέγραψε για πρώτη φορά την εικόνα με το έλκηθρο και τους ταράνδους αλλά και την διανομή των δώρων από σπίτι σε σπίτι, που γινόταν μέσω της καμινάδας. Κι έτσι, φέρνουμε συνεχώς στον νου μας τον Άι Βασίλη να μπαίνει στο σπίτι, γλιστρώντας από την καμινάδα.
Όσο για το παρουσιαστικό του; Ο Αμερικανός σκιτσογράφος, Thomas Nast είναι εκείνος που ουσιαστικά ξεκίνησε να χτίζει την μορφή του. Το 1862 κυκλοφόρησαν και τα πρώτα σκίτσα στο αμερικανικό πολιτικό περιοδικό, Harper’s Weekly. Ο Nast θεωρείται και ο «πατέρας» του κόκκινου χρώματος στην στολή του Άι Βασίλη αν και τα ηνία αργότερα για αυτό, πήρε η Coca-Cola και οι διαφημίσεις της.
Την δεκαετία του ’30, ο Άι Βασίλης με την βοήθεια του σχεδιαστή Haddon Sundblom, παίρνει μια πιο γήινη και ανθρώπινη μορφή. Κατά την διάρκεια της διαφημιστικής καμπάνιας που ανέλαβε ο Sundblom, ο Άι Βασίλης (Santa Claus) πήρε την τελειωτική μορφή που αναγνωρίζουμε μέχρι και σήμερα.
Συνοψίζοντας… Ποιος είναι τελικά ο Άι Βασίλης με την εικόνα των τελευταίων δεκαετιών; Είναι ένας συνδυασμός εθίμων, διαφημίσεων, γραπτών έργων και της γλυκιάς ανάμνησης όλων των Χριστουγέννων μέχρι τώρα. Είναι ο συνδετικός κρίκος που φέρνει κοντά τους ανθρώπους και μοιράζει χαμόγελα και ευτυχία στα σπίτια, ακόμη κι αν η ευτυχία αυτή είναι τόσο στιγμιαία όσο ένα δώρο.
