Xαλίλ Γκιμπράν -Ο Τρελός, με τον Δημήτρη Βερύκιο
Συμβαίνει και η ομορφιά. Και η μαγεία. Μπορεί μέσα στην εξωστρέφεια έξαλλων καλοκαιριών να την απαντήσεις αναπάντεχα, ίσως, καθώς η ομορφιά έχει τους κανόνες και την τάξη της. Και μέσα στην αταξία ακόμα, εναρμονισμένη πρώτα με τη φύση και με την ενανθρωπισμένη ακόλουθό της, την τέχνη.
Ένας πρόλογος για να φιλοξενήσει ανταποδοτικά τη βίωση μιας ξεχωριστής βραδιάς καλοκαιριού, τρυπωμένης σ’ένα χωριουδάκι, μεγεθυμένο πια από τους δημογραφικούς αιφνιδιασμούς εποχών που δεν μαντεύονται εύκολα στους ρυθμούς και στην πορεία τους. Η δεύτερη βραδιά γιορτής στο Ανοιχτό Θέατρο- υπέροχη έκπληξη πολιτισμού, που εγκαινίασε την Παρασκευή, 21 Ιουλίου 2023 η κοινότητα Πλαγιάς Αιτωλοακαρνανίας, πάνω στο ύψωμα του παλιού χωριού, στη βίγλα του πέτρινου μύλου, κατάλοιπου της αγροτικής ιστορίας της περιοχής και των ζωτικών λειτουργιών της ζωής των ανθρώπων της. Που τώρα θα ζωντανέψει ξανά υπακούοντας σε νέα αιτήματα εξευγενισμού του σύγχρονου πολιτισμού.
Απέναντι η θάλασσα, υγρός σύνδεσμος Λευκάδας-Ακαρνανίας, με μια δρασκελιά, θαρρείς, πάνω στην ήσυχη ράχη της αγγίζεις τη Λευκάδα. Ουρανός καλοκαιρινός φιλοξενεί μηνίσκο φεγγαριού στη χάση του, που υπόσχεται γέμιση… Και μια πραϋμένη καυτή ανάσα καλοκαιριού, απ’αυτές που τώρα χρεώνουμε στην κλιματική κρίση, φαινόμενο που ολοένα και πιο εκκωφαντικά εγκαθίσταται δραματικά στη ζωή και στους φόβους μας.
Ώρα 9 βραδινή, δεν έχει αποχωρήσει ακόμα το φως της μέρας. Ζωηρεύει η ορχήστρα του θεάτρου από τα χαρούμενα πατροπαράδοτα «ήθη» παιδιών, που χαίρονται με τον τρόπο τους ό,τι οι μεγάλοι ονομάζουν πολιτισμό. Λίγοι μεγάλοι, οι περισσότεροι της εντοπιότητας και μερικές παρέες Λευκαδίων που πληροφορήθηκαν το γεγονός.
Τα συνεργεία της παράστασης πηγαινοέρχονται για τις τελευταίες τεχνικές λεπτομέρειες. Είναι η ώρα που παίζεται ένα άλλο, αυθόρμητο, απροσχεδίαστο living θέαμα, σε μια θεατρική σκηνή ευρύτερη από τη χτισμένη: στην άπλα του φυσικού σκηνικού, που μαγνητίζει τα ασκημένα στην τέχνη της φύσης βλέμματα.
Με καθυστέρηση αναμενόμενη -προοίμιο της σκηνοθετημένης παράστασης –που γίνεται ευχαρίστως δεκτή-, θα καταφτάσει ο Madman-ο Τρελός, εκείνος ο άξιος της υπέρβασης τόπου και χρόνου, ο καμωμένος να ζήσει με την ομορφιά και για χάρη της. Μοναχικός, ακοινώνητος στο μέσον της σκηνής, θ’αρχίσει να πετάει ένα ένα τα σύμβολα της ύλης του, της σύνδεσής του με τις αφόρητες συμβάσεις του ψεύτικου κόσμου του, τις μάσκες του. Γεμίζει η σκηνή κουρέλια ψευδεπίγραφων αξιών, στόχων, χειρονομιών, που λέγονται εν ολίγοις κοινωνικότητα-συμβάσεις, ψεύδη, μωρία, υποκατάστατα ζωής και νοημάτων.
Με ρωτάς πώς έγινα τρελός. Έγινε έτσι: Μια μέρα, πολύ πριν γεννηθούν πολλοί θεοί, ξύπνησα από έναν βαθύ ύπνο και βρήκα ότι όλες τις μάσκες μου να έχουν κλαπεί, – οι επτά μάσκες που έχω φτιάξει για να φορέσω σε επτά ζωές, – έτρεξα χωρίς μάσκες στους γεμάτους δρόμους φωνάζοντας: «Κλέφτες, κλέφτες, οι καταραμένοι κλέφτες».
Άντρες και γυναίκες γελούσαν μαζί μου και κάποιοι έτρεξαν στα σπίτια τους φοβούμενοι μένα.
Και όταν έφτασα στην αγορά, ένας νεαρός που στεκόταν πάνω σε ένα σπίτι φώναξε: «Είναι τρελός». Κοίταξα ψηλά για να τον δω. Ο ήλιος φίλησε το δικό μου γυμνό πρόσωπο για πρώτη φορά. Για πρώτη φορά ο ήλιος φίλησε το δικό μου γυμνό πρόσωπο και η ψυχή μου φλεγόταν από αγάπη για τον ήλιο και δεν ήθελα πια τις μάσκες μου. Και σαν σε έκσταση φώναξα: «Μακάριοι, μακάριοι οι κλέφτες που μου έκλεψαν τις μάσκες».
Έτσι έγινα τρελός.
Και έχω βρει και ελευθερία και ασφάλεια στην τρέλα μου. Η ελευθερία της μοναξιάς και η ασφάλεια να μην γινόμαστε κατανοητοί, γιατί αυτοί που μας καταλαβαίνουν υποδουλώνουν κάτι μέσα μας.
Αλλά ας μην είμαι πολύ περήφανος για την ασφάλειά μου. Ακόμη και ένας κλέφτης σε μια φυλακή είναι ασφαλής από έναν άλλο κλέφτη…
Ο Δημήτρης Βερύκιος συναρπάζει στον ρόλο του «Τρελού». Είναι ως να απεκδύεται τον κόσμο του-τον κόσμο μας- και να φοράει πειστικά την ψυχή του Τρελού, αυτού του ανόμοιου, από τα ανώνυμα, λογικά πλήθη, ήρωα του Χαλίλ Γκιμπράν. Ο Τρελός του Λιβανοαμερικανού φιλόσοφου, προφήτη-ποιητή Χαλίλ Γκιμπράν, είναι μια συνειδητή επιλογή (συνέχεια του ντοστογιεφσκικού Ιεροεξεταστή) του αναγνωρισμένου, άξιου καλλιτέχνη της σκηνής και δικού μας ανθρώπου, Δημήτρη Βερύκιου: ο οποίος υπηρετεί το θέατρο ως τέχνη ηθοποιό, δια-μορφωτική ήθους, όπως η αρχική του κλασική αφετηρία με την ηθική και πολιτική της διάσταση.
Το έργο αυτό του Χαλίλ Γκιμπράν, του οποίου αποσπάσματα σύνθεσε ο Δημήτρης Βερύκιος και παρέστησε με τη μορφή ενός συγκλονιστικού θεατρικού μονολόγου, είναι το πρώτο έργο της τριλογίας: Ο Τρελός (The Madman, 1918, γραμμένο πριν ο Γκιμπράν κλείσει τα είκοσι χρόνια του), The Forerunner (1920) και το κορυφαίο, Ο Προφήτης (The Prophet, 1923). Στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας, ο Χαλίλ Γκιμπράν θέτει ζητήματα που θα τον απασχολήσουν στη συνέχεια στα επόμενα δύο βιβλία αλλά και θα επανέρχονται πιεστικά σε όλο το μετέπειτα έργο του: η αγάπη, η αλήθεια, η ψυχή, το πνεύμα, η ύλη, η θλίψη, η συγχώρεση, η εργασία, η ελευθερία, ο θάνατος.
Ο Τρελός του Γκιμπράν είναι ο σοφός άνθρωπος, ένας αθώος HOMO SAPIENS, που σε μια έλλαμψη της σκέψης του, ανήμερα των γενεθλίων του, συλλαμβάνει την πραγματικότητα του κόσμου στην αφτιασίδωτη εικόνα της. Και τότε φεύγει στη μοναξιά του. και από την καθαρότητα που αυτή του εξασφαλίζει, αρχίζει μονολογικά να αφηγείται το ψέμα και τη ματαιότητα του κόσμου των πολλών, με έναν ασθματικό, εμμονικό τρόπο, εμπλέκοντας φιλοσοφία, ψυχολογία, θρησκεία σε ένα ηθικό σύνθεμα της ανατολικής παράδοσης με στοιχεία νεο-ρομαντισμού. Η τρέλα του δεν ανήκει στο πεδίο της κλινικής απόκλισης, αλλά συνιστά μια βιωμένη πρόταση ανώτερης πνευματικής ζωής, πέρα από τον κομφορμισμό και τον υλοκεντρικό χαρακτήρα του πολιτισμού μας. Προτρέποντας το άτομο να κοιτάξει μέσα του και να αναχθεί σε ένα υψηλό σημείο αυτοαναγνώρισης και αυτοπραγμάτωσης, του προτείνει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, που θα τον αποστρέψει από τον πνιγηρό, μάταιο εναγκαλισμό της ύλης.
Στόχος του κηρύγματος του Γκιμπράν είναι να ανοίξει τον δρόμο του ανθρώπου προς τα ανθρώπινα σύνολα και να δει τον εαυτό του ο καθένας ως ένα μικρό εξάρτημα οργανικά δεμένο με τους άλλους. Είναι ωστόσο απαισιόδοξος για την πορεία των ανθρώπινων. Γιατί η μαζική τύφλωση των ανθρώπων από την κίβδηλη λάμψη του «εμπράγματου» πολιτισμού τους, τους απομακρύνει από τις αρχέγονες ρίζες της ανθρωπιάς: την αλληλεγγύη και τη συμπόνια για τον ταλαιπωρημένο άνθρωπο-για τον ίδιο τους τον εαυτό. Το θέμα της πνευματικότητας ως στοιχείου της ανθρώπινης φύσης που συνδέει τον άνθρωπο με το Θείο, και που το διαβιβρώσκει ο «πολιτισμός», κυριαρχεί στον Τρελό, όταν ανακαλύπτει και ανατέμνει την ουσία της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης.
Το όραμά του για μια ενωμένη στην ανθρωποσύνη της παγκόσμια κοινότητα ανθρώπων, σμιλεύεται από την ύλη με την οποία είναι καμωμένα τα όνειρα, από μια μνήμη που ανασκαλεύει αναμνήσεις, που αναζητάει την ελευθερία, την ομορφιά της τέχνης και της ζωής-μια μεγάλη τέχνη κι αυτή. Ο Τρελός θα ξεπεράσει τους φόβους και τους ενδοιασμούς που τον κρατούν δέσμιο του κόσμου του. Θα ακούσει ωστόσο τον ποιητή και θα ακολουθήσει την εσωτερική του φωνή, ένα ανώτερο πνευματικό όραμα για τον άνθρωπο, για την ανθρωπότητα ολόκληρη. Τον δρόμο των πολλών μπορεί κι ένας μονάχα άνθρωπος να τον υποδείξει, φωτίζοντας έναν νέο τρόπο σκέψης για τη σωτηρία και την επιβίωσή τους. Τι περισσότερο θα μπορούσε ν’ακουστεί για τον φριχτό εναγκαλισμό του σύγχρονου πολιτισμού μας με την ύλη, στην πιο αγοραία, στην πιο κενή και ματαιόδοξη, στην πιο αστεία της εκδοχή;
Έτσι, για άλλη μια φορά ο Δημήτρης Βερύκιος, φέρνοντάς μας σε επικοινωνία με τη λυρική φιλοσοφία ενός μεγάλου της ευγένειας του πνεύματος μας έδειξε το ουσιώδες της ύπαρξής μας, αυτό το αθάνατο κύτταρο που γέννησε την ολότητα του συμπαντικού μυστηρίου, και στο οποίο προνομιακά μετέχει το ανθρώπινο πλάσμα. Επινοητικός και ευαίσθητος στη σκηνική μεταγραφή του δραματικού κειμένου, κατόρθωσε να ενορχηστρώσει τον κάθε αυτόνομο κώδικα σημείων σε ένα ενιαιοποιημένο σύνολο, αρτιωμένο στη σημειολογία της παράστασης. Έχοντας ο ίδιος ως σκηνοθέτης της παράστασης και ηθοποιός μεταμορφωθεί με τη μιμική τέχνη του και την ουσιαστική του ενσυναίσθηση στο πρόσωπο του θεατρικού ρόλου του, αξιοποιεί και εντάσσει στο έργο, ως πρωτεύουσα μορφή εποπτικής επαφής με το σκηνικό θέαμα, τη μουσική και το τραγούδι. Μια χαρισματική ομάδα συνεργατών, αναγνωρισμένων στον καλλιτεχνικό τους χώρο, νοηματοδότησαν και υπογράμμισαν το δρώμενο επί σκηνής: Ο Φίλιππος Περιστέρης ακορντεόν, ο Γιώργος Μάρκαρης κιθάρα και η εξαίσια στην απόδοση των παρέμβλητων τραγουδιών Θέλμα Καραγιάννη. (Με πόση επιτυχία ενσωματώθηκαν γνωστά τραγούδια τού πιο ευγενικού μουσικού ρεπερτορίου μας στον υπομνηματισμό του θεατρικού κειμένου!)
Ευχαριστούμε για την μοναδική βραδιά καλοκαιριού στην εγκιβωτισμένη σοφία των μεγάλων έργων. Που κάνουν ακόμα και τα καλοκαίρια μας να στοχάζονται…γιατί χειμώνες καραδοκούν…
