Έτσι θέλουν τις δημόσιες βιβλιοθήκες του μέλλοντος

Από τον Παύλο Ηλ. Αγιαννίδη

Πέντε ειδικοί από τις Βόρειες Χώρες της Ευρώπης έρχονται για να μας «δείξουν» τις Βιβλιοθήκες και την ανάγνωση στο μέλλον. Ξέρουν άλλωστε από πρότυπα εκεί στον Βορρά.

Δημοκρατία. Κρατείστε αυτή τη λέξη κλειδί για τις βιβλιοθήκες των παιδιών μας. Για την ανάγνωση των παιδιών μας. Εντάξει, και ο εντυπωσιακός, ελκυστικός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός. Και τα πολυμέσα. Και η εικόνα υπέρ του -έντυπου- λόγου. Όμως, το βασικό είναι αυτό. Συμφωνούν οι ειδικοί στις Βόρειες Χώρες της Ευρώπης, που έχουν καταφέρει να προτείνουν πρότυπα στον τομέα των δημόσιων βιβλιοθηκών του μέλλοντος, για τα παιδιά μας.

Πάρτε για παράδειγμα την Βιβλιοθήκη Deichman Bjørvika, δίπλα ακριβώς στον κεντρικό σταθμό Oslo S, από τον οποίο περνούν κάπου 50 εκατ. άνθρωποι τον χρόνο. Αναμένεται δε αυτός ο αριθμός να ανεβεί στα 100 εκατ. ως το 2030 και η νέα εντυπωσιακή δημόσια βιβλιοθήκη να φιλοξενεί έως και 8.000 άτομα την ημέρα (2 εκατ. τον χρόνο), ως κέντρο για δίκτυο 22 βιβλιοθηκών Deichman στην πρωτεύουσα της Νορβηγίας. Εντυπωσιακό στην βιβλιοθήκη, που ακολουθεί την πρώτη Βιβλιοθήκη Deichman, η οποία είχε ανοίξει το 1785 μόλις 600 μέτρα πιο πέρα, θα είναι το ψηφιακό περιεχόμενό της: ψηφιοποιημένα αρχεία από 5.000 εφημερίδες, περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, εργαστήρια για το Διάστημα, μέχρι και 3D εκτυπωτές.

Σχέδιο της μεγαλύτερης δημόσιας βιβλιοθήκης, της Deichman, δίπλα στο Oslo S, τον κεντρικό σταθμό της νορβηγικής πρωτεύουσας, που θα ανοίξει το 2019 (από την Lund Hagem Architect σε συνεργασία με το Atelier Oslo). Εικόνα εύγλωττη από το μέλλον των βιβλιοθηκών…

«Για τα επόμενα χρόνια η Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας έχει θέσει ως στόχο τον «διαφωτισμό του κοινού», όπως το έχει θέσει, την μετάδοση της Γνώσης, αλλά και την βοήθεια να σερφάρεις και να αντλήσεις πληροφορίες από έναν κόσμο στον οποίο ο όγκος των πληροφοριών είναι τεράστιος και εξαιρετικά δύσκολο να ερμηνευθεί», μου εξηγεί η Σύμβουλος Παιδικής Λογοτεχνίας -και επί 15 χρόνια εκδότης παιδικών βιβλίων- στην Δημόσια Βιβλιοθήκη του Μπέργκεν της Νορβηγίας Μαργκρέτε Ράσμουνσεν. Κάτι θα ξέρει από τα πρότυπα του μέλλοντος, λειτουργώντας επί των βιβλιοθηκών στη Σκανδιναβία. Σε έναν ευρωπαϊκό χώρο ο οποίος μπορεί να «βλέπει» την ανάγνωση να μειώνεται υπερδραματικά στα παιδιά, ακόμη και από το 2016 ως το 2017, όμως μπορεί να «βλέπει» και το μέλλον.

«Ο Ρόλος και οι Αξίες των Δημόσιων Βιβλιοθηκών: Το Παράδειγμα των Βορείων Χωρών» είναι το θέμα πέντε εργαστηρίων, που θα πραγματοποιηθούν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018, από τις 9:00 έως τις 13:00, στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι Βόρειες Χώρες Αφηγούνται» και του «Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου». Και αυτό μας δίνει την ευκαιρία για μια συζήτηση με τις ειδικούς. Ίσως και για μια κλεφτή ματιά στο μέλλον των βιβλιοθηκών των παιδιών μας.

«Η λέξη κλειδί για αυτές», σημειώνει η Μαργκρέτε Ράσμουνσεν, «είναι: δημοκρατία! Το να κάνεις την τεχνολογία, τις νέες τεχνολογίες διαθέσιμες σε όλους και να δίνεις ουσιαστικά σε όλους ίσες ευκαιρίες είναι δημοκρατία στην πράξη».

«Ο ειδικός της βιβλιοθήκης θα μπαίνει στις σχολικές τάξεις και θα ενισχύει το δάσκαλο και την διδασκαλία με στοιχεία ειδικά και «προσωποποιημένα» για κάθε παιδί, που θα μπορούσαν να το εμπνεύσουν στην ανάγνωση. Διότι οι δημόσιες βιβλιοθήκες θα πρέπει να βρίσκονται και εκεί που είναι τα παιδιά και όπου διαβάζουν κυρίως», έχει να προσθέσει η ειδικός που θεμελίωσε και διευθύνει το δανέζικο Think Tank Βιβλιοθήκη του Μέλλοντος, Λότε Ουίδ Ντίρμπι. «Όπως θα είναι εκεί για να συμβουλεύουν και τους γονείς, που είναι κύριοι εμπνευστές των παιδιών. Και όλα αυτά θα συνδυάζονται με εκδηλώσεις, φεστιβάλ, μαραθώνιους αναγνώσεων κ.ά. κάνοντας τη συνάντηση με την ανάγνωση κοινωνικό γεγονός. Ελπίζω δε να υπάρχει στις δημόσιες βιβλιοθήκες ακόμη καλύτερη ενσωμάτωση και αλληλοσυμπλήρωση της ψηφιακής και της φυσικής βιβλιοθήκης, ώστε να αναδειχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο και οι δυνατότητες των e-books ή των audiobooks».

Τα στατιστικά στοιχεία είναι μάλλον δυσοίωνα: παιδιά 9-13 ετών διαβάζουν όλο και λιγότερο στον ελεύθερο χρόνο τους. Το ποσοστό ανάγνωσης βιβλίων εβδομαδιαίως έπεσε στην Δανία από 61% το 2010 στο 56% το 2017, με την πτώση να σκαρφαλώνει στο 9% ειδικά στα κορίτσια. Άλλωστε και άλλες ειδικοί των Βορείων Χωρών παραδέχτηκαν, στην κουβέντα μας, ότι ειδικά στο γυναικείο φύλο (κορίτσια και γυναίκες) η πτώση είναι αρκετά μεγαλύτερη. Άλλο αν ακόμη δεν έχουν εξήγηση γι’ αυτό. Επίσης, μεγάλη (30-40%) είναι και η πτώση στους δανεισμούς βιβλίων από νεαρά άτομα, στις δημόσιες δανειστικές βιβλιοθήκες, τα τελευταία χρόνια, προσθέτει η Μαργκρέτε Ράσμουνσεν από τη Νορβηγία. Η «κουλτούρα της ακουστικής λογοτεχνίας» μάλιστα κερδίζει διαρκώς έδαφος στα παιδιά και στις πολυάσχολες γυναίκες, είναι η άποψη της ίδιας. «Ο γενικός πληθυσμός, πάντως, στο μέλλον φαίνεται ότι θα είναι λιγότερο εκπαιδευμένος στην κλασική ανάγνωση, ενώ θα έχει εξαιρετικές ικανότητες στην «ανάγνωση» εικόνων και αυτό θα αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε, ακόμη και σήμερα, το κείμενο και τις ιστορίες μας».

Σαν… αναπαυτικό νορβηγικό παραμύθι οι αίθουσες της παιδικής νορβηγικής βιβλιοθήκης Biblo Tøyen

«Προς στιγμήν φαίνεται σαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εν γένει τα ψηφιακά να έχουν περιορίσει την κλασική ανάγνωση», προσθέτει η κυρία Ντίρμπι από τη Δανία. «Αν όμως δούμε την συνολική εικόνα, τελικά συνεχίζουμε να διαβάζουμε. SMS, tweets, υπότιτλοι, στίχοι κ.λπ. Εκείνο που μας λείπει είναι η ανάγνωση μεγαλύτερων κειμένων και η βαθύτερη ανάγνωση. Η εμβάθυνση σε κείμενα. Μια πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι η συχνότητα της ανάγνωσης μεταξύ ατόμων 30-59 ετών φθίνει διαρκώς, αν και σήμερα εκδίδονται περισσότερα βιβλία από ποτέ».

Ίσως δεν έχουμε αντιληφθεί, μέσα στη βιάση μιας ζωής ταχύτερης από ποτέ και μέσα σε τεράστιο όγκο πληροφοριών από παντού, ότι η «πραγματική» ανάγνωση, όπως το θέτει η δανή ειδικός, «αυξάνει την ικανότητά μας για συγκέντρωση, για να κατανοήσουμε εαυτόν, αλλά και την κοινωνία». Τον Άλλον.

Επίσης, «η κλασική ανάγνωση μειώνει ταχύτερα το στρες, απ’ ό,τι η ψηφιακή ανάγνωση», όπως προσθέτει στην κουβέντα η ειδική της σουηδικής Βιβλιοθήκης Eskilstuna Kommuns Lässatsning, Χελένα Νίλσον.

«Το ζήτημα όμως είναι άλλο και στην Δανία προσπαθούμε να το εφαρμόσουμε», καταλήγει η Λότε Ουίδ Ντίρμπι: «Να δημιουργήσουμε βιβλιοθήκες με τους πολίτες. Όχι για τους πολίτες».

Τα «Μαγικά Μανιτάρια» στην είσοδο της υπερσύγχρονης δανέζικης Βιβλιοθήκης Dokk1, όπως τα σχεδίασαν για το κεντρικό φουαγιέ της οι SHLArchitects

«Ο πρωταρχικός ρόλος της βιβλιοθήκης είναι να παρέχει πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση καλύπτοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες της κοινότητας στην οποία απευθύνεται. Είναι μια βασική αξία που θα παραμένει ίδια παρά τις εξελίξεις των ΤΠΕ», παρατηρεί η δρ. Ευγενία Βασιλακάκη, υπεύθυνη προγραμμάτων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Όμως: «Θα είναι εντονότερη η ανάγκη για εκπαίδευση του κοινού, αλλά και η ανάπτυξη των ψηφιακών τους δεξιοτήτων σε εργασίες όπως η αναζήτηση της πληροφορίας, ο εντοπισμός της επιθυμητής πληροφορίας, αλλά και αξιολόγησης. Δείτε τι γίνεται αυτή τη στιγμή με τα fake news, ποιος ο ρόλος της βιβλιοθήκης;»

Η σημαντικότερη αποστολή των δημόσιων βιβλιοθηκών, όμως, όπως λένε οι περισσότερες ειδικοί των Βορείων Χωρών και ιδιαίτερα η υπεύθυνη της Βιβλιοθήκης Seinäjoki στην Φινλανδία, Χεϊκίλα Μέρβι, «είναι να ενισχύσουμε στην κοινωνία την ισότητα στη Γνώση, κυρίως σε όσα θέματα αφορούν τον Πολιτισμό μας. Μπορεί να φτάσει να διαφέρει ο τρόπος που επιτυγχάνεται αυτό, σε άλλον με audiobook, σε άλλον με e-book, σε άλλους με βίντεο, όμως όλοι θα πρέπει να έχουν ισότητα στην πρόσβαση. Μπορεί να μην έχουμε στο μέλλον αυτό που σήμερα ονομάζουμε «αναγνώστης», αλλά να έχουμε αυτό που στη Φινλανδία ονομάζουμε «πολυανάγνωση».

Άρα, πολυαναγνώστες; Η ουσία παραμένει η ίδια. Τα μέσα αλλάζουν». Και η γοητεία των ιστοριών, όπως τα αρχαία ελληνικά έπη ή οι τραγωδίες, παραμένει ίδια και «δεν θα είναι ποτέ εκτός εποχής», όπως προσθέτει.

«Το ζήτημα είναι να εκτεθούν όλα τα παιδιά στις ιστορίες του κόσμου και την γλώσσα, ώστε να μπορέσουν να πλάσουν τις δικές τους ιστορίες». Η Βιβλιοθήκη του μέλλοντος, κατά την Χελένα Νίλσον, «θα είναι διαδραστική και δημιουργική. Με τα παιδιά ως συν-δημιουργούς».

Ανάγνωση και μαθήματα μαγειρικής παράλληλα, στην βιβλιοθήκη Biblo Tøyen, αποκλειστικά για παιδιά 10-15 ετών, στο Όσλο

Εντυπωσιακό και φουτουριστικό το νέο κτίριο της Βιβλιοθήκης Apila στη Φινλανδία (credit Hanna Kotila)

Η δημόσια βιβλιοθήκη και ως μόνιμος χώρος εκδηλώσεων στην Βιβλιοθήκη Apila, στο Seinäjoki της Φινλανδίας (credit Hanna Kotila)

Image result for biblo tøyen

Ένα τρίκυκλο, σαν υπόλειμμα και έμβλημα άλλης εποχής, στην νορβηγική βιβλιοθήκη Biblo Tøyen, στο Όσλο

Θυμίζει, αλήθεια, αίθουσα δημόσιας βιβλιοθήκης αυτή, στην Vennesla Library της Νορβηγίας, σε σχέδιο του Έμιλ Άσλεϊ;

Η συνεργατικότητα με τους αναγνώστες, το κοινό των δημόσιων βιβλιοθηκών, είναι το ζητούμενο και κατά την Γκρέτα Μπγιόργκ Ουλαφσντότιρ, ειδική της Ανάγνωσης και της Πληροφορίας από την Ισλανδία. «Κυρίως η συνεργασία με τα σχολεία, ακόμη και με τα νηπιαγωγεία της περιοχής. Αυτή η συνεργασία αποδείχθηκε πολύ αποδοτική στην δική μας Βιβλιοθήκη Kópavogur. Θα πρέπει δε να έχουν επίγνωση των θεμάτων που ανακύπτουν στην κάθε κοινότητα που εξυπηρετούν. Βοηθάει πολύ να οργανώνουν ειδικά εργαστήρια με άξονα ακριβώς αυτά τα θέματα και το τι συμβαίνει γύρω».

Και αυτό «μέσα σε περιβάλλον έμπνευσης και εμπνευσμένο, στο οποίο τα ίδια τα παιδιά θα μπορούν να φανταστούν και να αναπτύξουν το περιβάλλον του βιβλίου που διαβάζουν», όπως σημειώνει η σουηδή ειδικός Χελένα Νίλσον.

«Εκείνο που ελπίζω περισσότερο από όλα», είναι η επωδός της Νορβηγίδας Μαργκρέτε Ράσμουνσεν, «είναι να μπορέσουμε να συνδυάσουμε τα ψηφιακά μέσα με τέτοιον τρόπο ώστε να βοηθούν το ίδιο το βιβλίο και όχι να το στραγγαλίζουν. Είδατε την νέα μας βιβλιοθήκη στο Όσλο, για παιδιά 10-15 ετών μόνον; Μαγική!» (www.deichman.no/biblo-toyen). Αντίστοιχα, τα δύο τελευταία χρόνια, η Βιβλιοθήκη του Μπέργκεν, στη Νορβηγία, «συμμετέχει σε ένα ευρωπαϊκό δημιουργικό δίκτυο, μαζί με τις Βιβλιοθήκες Roskilde στην Δανία και την Βιβλιοθήκη Ramnicu Valcea στην Ρουμανία, που συστήνει την ψηφιακή λογοτεχνία στους αναγνώστες (www.turnonliterature.eu). Πιστεύω ότι το ψηφιακό μέλλον θα φέρει νέες δυνατότητες στην ανάγνωση και στην δημιουργία ιστοριών. Μας το δείχνουν ήδη, σήμερα, η υψηλής ποιότητας ψηφιακή λογοτεχνίας και τα games. Όμως θα έρθουν ακόμη πιο συναρπαστικά πράγματα στο μέλλον. Ελπίζω, να ζήσω για να τα δώ».

Παγκόσμιο συνέδριο στην Αθήνα

Το παγκόσμιο συνέδριο βιβλιοθηκών (IFLA WLIC2019), θα φέρει τον Αύγουστο του 2019 στην Αθήνα, 4.000 βιβλιοθηκονόμους που θα επικεντρωθούν στη Βιβλιοθήκη του Μέλλοντος.

INFO

Oι πρεσβείες και τα Ινστιτούτα των Βορείων Χωρών (Nordics: Δανία, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία), η Βιβλιοθήκη Βορείων Χωρών και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος συνδιοργανώνουν πέντε εργαστήρια υπό τον τίτλο «Ο Ρόλος και οι Αξίες των Δημόσιων Βιβλιοθηκών: Το Παράδειγμα των Βορείων Χωρών». Στο ΚΠΙΣΝ, την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018, από 9:00 έως 13:00 και στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι Βόρειες Χώρες Αφηγούνται» και του «Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου». Η είσοδος είναι ελεύθερη με εγγραφή. Γλώσσα: αγγλική.

Πηγή