Περάσαμε τρεις μέρες στα Τζουμέρκα, σ’ ένα λιθόχτιστο χωριό της Ηπείρου με πλούσια ιστορία, φιλόξενους ανθρώπους και πολύ χιόνι.
Του Σταύρου Διοσκουρίδη
Ποιος λέει δεν κλαίνε τα βουνά;
Ποιος λέει πώς δεν γεράζουν;…
Χιόνια και κρούσταλλα παλιά, γεράματα γιομάτα,
σκεπάζουνε τον Πίνδο μου, και καταχνιές τον πνίγουν·
Το απόσπασμα ανήκει στον Κώστα Κρυστάλλη (ή Κρουστάλλη) όπου η προτομή του στέκει έξω από το Λαογραφικό Μουσείο στο Συρράκο που φέρει και τ΄όνομα του. Ένας από τους πρώτους δημοτικιστές ποιητές που η κακιά του η μοίρα του στέρησε τη ζωή σε πολύ μικρή ηλικία από φυματίωση στην «εξορία» το 1894.
Η εξορία του ποιητή ήταν στην Άρτα όπου η απόσταση από το Συρράκο είναι μερικά χιλιόμετρα. Το Συρράκο πέρασε στην Ελλάδα το 1912, τη στιγμή που η Άρτα είχε συμπεριληφθεί από το 1881. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα Συρράκο και Καλαρρύτες, δύο πανομοιότυπα χωριά που απέχουν λιγότερο από δύο ώρες με τα πόδια να αποτελούν εδάφη δύο διαφορετικών χωρών για 30 χρόνια.
Η ιστορία σε βοηθάει αφενός να καταλάβεις καλύτερα έναν τόπο όπως το Συρράκο αλλά και να απολαύσεις, εκτός από την ομορφιά, και τα διάφορα μπερδέματα. Για παράδειγμα τώρα το Συρράκο ανήκει στο Δήμο Βορείων Τζουμέρκων αν και οι ντόπιοι νιώθουν πιο κοντά στα Γιάννενα παρά στα Τζουμέρκα. Τα οποία Τζουμέρκα ενώ τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πιανόντουσαν για μια περιφέρεια, με την ολοκληρωτική είσοδο τους στην Ελλάδα χωρίστηκαν στα τρία, σε Γιάννενα, Άρτα και Τρίκαλα. Αλλά εδώ δεν μπήκατε να διαβάσετε για τον Καλλικράτη οπότε ας μιλήσουμε για το Συρράκο.
Μαζί με τους Καλαρρύτες (εδώ σας είχαμε μιλήσει για το φανταστικό καφενείο του Ναπολέοντα) είναι τα μοναδικά λιθόκτιστα χωριά αυτής της πλευράς των Ιωαννίνων (από την άλλη είναι τα Ζαγοροχώρια). Λιθόχτιστο χωριό σημαίνει ότι είναι όλο φτιαγμένο από πέτρα. Σπίτια, δρόμοι, μαγαζιά, γεφύρια. Βρύσες. Αμάξι δεν μπαίνει μέσα, ούτε φαίνεται πουθενά τσιμέντο. Επίσης, σε περίπτωση που θέλει να χτίσει κανείς μπορεί μόνο με τη συγκεκριμένη τεχνοτροπία. Οπότε από μόνη της η αρχιτεκτονική είναι ένα από τα βασικά αξιοθέατα του Συρράκου.
Η ομορφιά, αυτή είναι και η κοινή συνισταμένη των περισσότερων χωριών που άνθισαν κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.To Συρράκο είναι ένα από αυτά. Οι μεγαλύτεροι ακόμα μιλούν βλάχικα αφού οι ρίζες τους είναι τέτοιες, μια γλώσσα που έχει αρκετά λατινικά στοιχεία, αφού μια θεωρία υποστηρίζει ότι οι πρώτοι Βλάχοι ήταν Ρωμαίοι λεγεωνάριοι που εγκαταστάθηκαν σε περιοχές από την Ρουμανία (Μολδοβλαχία) μέχρι και την Πίνδο.
Το Συρράκο όπως και υπόλοιπα χωριά της Πίνδου έτυχαν διαφορετικής προσέγγισης από την Οθωμανική διοίκηση. Οι Τούρκοι έδιναν πάντα προνόμια στους “ορεινούς” ώστε αυτοί να μην καταφεύγουν στις ληστείες. Φορολογικές απαλλαγές, απόλυτη θρησκευτική ελευθερία, δικαστική αυτονομία και καμία αστυνόμευση. Επίσης το Συρράκο γνώρισε και ιδιαίτερη ανάπτυξη, μαζί με όλο εκείνο το κομμάτι που διαφέντευε ο περιβόητος Αλή Πασάς (παραθέριζε στους Καλαρρύτες γιατί του άρεσε το κλίμα).