Η «τουριστική ανάπτυξη» σκοτώνει τη φυσική, άγρια, αρχέγονη ομορφιά
Κείμενο: Τάσης Παπαϊωάννου*
Συλλογίζεσαι: πόσο άραγε θα αντέξει ακόμη αυτή η ξεχασμένη απόμερη γωνιά στην οποία βρίσκεσαι από την αρπακτική βουλιμία της τουριστικής λαίλαπας;
Ο τόπος ερημικός, άγριος, άνυδρος, άγονος. Ενας ξερότοπος γεμάτος κοφτερές πέτρες και βράχια. Κι ανάμεσα σκληροί θάμνοι που έρπουν πάνω τους, γαντζωμένοι γερά στο έδαφος, για να μην τους ξεριζώσει ο δυνατός βοριάς. Οι πλαγιές κλείνουν ολόγυρα το μέρος, ανηφορίζοντας δεξιά και αριστερά, ενώ κάπου στο βάθος διακρίνεις τη θάλασσα που περιτριγυρίζει το νησί. Περπατάς ανάμεσα σε πέτρες και θάμνους που αναδίδουν μια μεθυστική μυρουδιά, ενώ κάποιες στιγμές έχεις την αίσθηση ότι ο τόπος στον οποίο βρίσκεσαι συνδέεται μυστηριωδώς με ό,τι έχει υπάρξει πιο παλιό.
Πάνω στις πλαγιές, παμπάλαιες ξερολιθιές διαμορφώνουν στενόμακρες επάλληλες λουρίδες γης με λιγοστό χώμα, που καλλιεργούνταν κι εδώ πριν κάμποσα χρόνια, όπως και στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Σήμερα, ελάχιστα, μετρημένα στα δάχτυλα, είναι τα χωράφια που ακόμη τα φροντίζουν κάποιοι αγρότες – κι αυτοί μεγάλης ηλικίας. Βλέποντάς τους, σπάνια πια, σκυμμένους πάνω στη γη, είναι σαν να γυρνάς χρόνια πίσω, σε μια εποχή που μοιάζει τόσο μακρινή και άγνωστη στις μέρες μας. Τότε που οι άνθρωποι είχαν μια άλλη, ζωοποιό σχέση με τη γη. Ο τόπος γύρω σου στέκει μέσα στην απόλυτη ησυχία και μόνο ο αέρας καθώς φυσά και το κρώξιμο των πουλιών διακόπτουν κάθε τόσο την ηρεμία του. Ενας κόσμος αρχέγονος, που θαρρείς ότι δεν άλλαξε μια σταλιά μέσα στη μακραίωνη ιστορία του.
Πίσω από τις κορυφογραμμές που σε κυκλώνουν, υπάρχει όμως ένας άλλος κόσμος. Σπίτια, ξενοδοχεία, δρόμοι, αυτοκίνητα, κίνηση, θόρυβος, έχουν από καιρό κατακυριεύσει τους μικρούς παραδοσιακούς οικισμούς, τα παλιά χωράφια, τις παραλίες, ολόκληρο το κυκλαδονήσι. Ο άναρχος και ανεξέλεγκτος τουρισμός, ως άλλος βάρβαρος κατακτητής, έχει αλλοιώσει το μεγαλύτερο μέρος του κι έχει επιβάλει την αισθητική και τους όρους του πάνω στο τοπίο και στους ανθρώπους. Συλλογίζεσαι: πόσο άραγε θα αντέξει ακόμη αυτή η ξεχασμένη απόμερη γωνιά στην οποία βρίσκεσαι από την αρπακτική βουλιμία της τουριστικής λαίλαπας;
Το φαινόμενο του μαζικού τουρισμού χαρακτηρίζει την εποχή μας στο σύνολό της. Τεράστιες μάζες ανθρώπων μετακινούνται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Οι κάτοικοι των πόλεων απηυδισμένοι από τις πιεστικές συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα, εκδράμουν στο φυσικό περιβάλλον, να βρουν αυτό που έχουν απολέσει στην πνιγηρή και συμπιεσμένη καθημερινότητά τους. Ομως αντί να ζήσουν με τους όρους που υπαγορεύει η ύπαιθρος, μεταφέρουν εκείνοι τον τρόπο ζωής τους στους τόπους των διακοπών, οι οποίοι αποκτούν ολοένα και περισσότερο αστικά χαρακτηριστικά. Μετατρέπονται κι αυτοί οι απομακρυσμένοι προορισμοί σε μικρογραφίες πόλεων, μιμούμενοι τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ άλλοι μεταλλάσσονται χρόνο το χρόνο σε αμιγώς τουριστικά χωριά, με μοναδικό στόχο την εξυπηρέτηση των εποχικών επισκεπτών τους. Ο τρόπος ζωής, όπως συμβαίνει πάντοτε, δημιουργεί κι εδώ το χτισμένο περιβάλλον που του αντιστοιχεί και του αρμόζει. Σταδιακά όλα ομογενοποιούνται, χάνοντας τα προαιώνια πολιτισμικά χαρακτηριστικά και την ιδιαίτερη ταυτότητά τους.
Στα νησιά του Αιγαίου ο τουρισμός –ως γνωστόν– έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Τους καλοκαιρινούς μήνες είναι απλησίαστα και πανάκριβα, ενώ τον χειμώνα ερημώνουν τελείως και μοιάζουν με φαντάσματα μέσα στη ζοφερή νεκρική εγκατάλειψη και μοναξιά τους. Πάρα πολλά πλέον θεωρούνται υπερκορεσμένα, αφού έχουν χτιστεί πολύ περισσότερο απ’ όσο άντεχε η μικρή έκτασή τους. Κι όμως η ανοικοδόμηση κι άλλων τουριστικών καταλυμάτων συνεχίζεται αμείωτη, δίχως μέτρο, όπου να ’ναι. Δίπλα στο κύμα, σε απόκρημνες πλαγιές, στην κορφή ψηλών λόφων.
Η βάρβαρη αλλοίωση των πανέμορφων αρχέγονων τόπων, αντί να προβληματίσει, πανηγυρίζεται κιόλας από τους κοντόφθαλμους, απολίτιστους και ιδιοτελείς κυβερνητικούς παράγοντες. Η «τουριστική ανάπτυξη» που ευαγγελίζονται θα επιφέρει το οριστικό και τελεσίδικο χτύπημα σε ό,τι έχει απομείνει ανέπαφο και γλίτωσε από την ακόρεστη απληστία των «επενδυτών»! Με τις τελευταίες, μάλιστα, νομοθετικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης, βάσει των οποίων επιτρέπεται (αν όχι πριμοδοτείται) η κατασκευή μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων και «τουριστικών χωριών» ακόμη και σε ακατοίκητες νησίδες, μπορεί να φανταστεί κανείς τι μέλλον προβλέπεται και για τους «ανεκμετάλλευτους» τόπους των νησιών του Αιγαίου (κι όχι μόνο). Η πλήρης καταστροφή θα συντελεστεί δε, στο όνομα της «ήπιας ανάπτυξης»(sic), αφού στα πλαίσια αυτά θα δίδονται (απ’ ό,τι προβλέπεται) και ευνοϊκοί όροι δόμησης για τα νέα τέρατα που θα χτιστούν εκεί.
Αναρωτιέσαι: μα καλά, κανείς μα κανείς από τους ιθύνοντες δεν συνειδητοποιεί την καταστροφή που θα επιφέρει στον τόπο, το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό που επεξεργάστηκαν και το οποίο δόθηκε πρόσφατα σε δημόσια διαβούλευση; Η χώρα κι επισήμως πια επιμερίζεται σε περιοχές ανάλογα με την «τουριστική εκμετάλλευση», σάμπως ολόκληρος ο εθνικός χώρος (ηπειρωτικός και νησιωτικός) να θεωρείται πλέον ως ένα τεράστιο ξενοδοχείο! Κι όλα αυτά στο όνομα δήθεν «της προστασίας του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης του τουριστικού τομέα της χώρας μας». Τόσο εξαρτημένοι είναι πια οι κυβερνώντες από τους μεγάλους τουριστικούς επιχειρηματικούς ομίλους, τα συμφέροντα των οποίων είναι πάντοτε πρόθυμοι και δίχως αιδώ να ικανοποιήσουν; Δεν λογαριάζουν ότι έτσι θα καταδικάσουν τις επόμενες γενιές να ζουν εσαεί σε χαλασμένους και ρημαγμένους τόπους; «Δεν έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε, ούτε να διακινδυνεύουμε, την ανυπαρξία των μελλοντικών γενεών για να εξασφαλίσουμε καλύτερη ζωή στις τωρινές»1 μας υπενθυμίζει (εις μάτην;) ο Γερμανός φιλόσοφος Hans Jonas.
Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να τα διαφεντεύει όλα το εφήμερο οικονομικό κέρδος των ολίγων; Πότε οι πολίτες τούτης της έρμης χώρας θα συνειδητοποιήσουν ότι ο δρόμος που έχουμε πάρει είναι δίχως γυρισμό; Γιατί όλοι ανεξαιρέτως είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτόν τον ολέθριο κατήφορο, αφού δεν αντιδρούμε με όλες μας τις δυνάμεις στις εγκληματικές πολιτικές, παρόλο που βλέπουμε καθαρά ότι οδηγούν σ’ ένα δυσοίωνο μέλλον, ακόμη πιο ζοφερό, ακόμη πιο μαύρο. Τουριστική «αποανάπτυξη» και όχι ανάπτυξη θα έπρεπε να αποζητάμε, προστατεύοντας και όχι καταστρέφοντας το ανεκτίμητο «τουριστικό προϊόν» που τόσο αστόχαστα μας λένε ότι διαθέτουμε! Ετσι όπως πάμε, σε λίγα χρόνια δεν θα μείνει τίποτα που να θυμίζει τον πανέμορφο τόπο που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές. Τελικά θα μένουμε να ζούμε με τις μνήμες και τη νοσταλγία ενός άλλου τόπου, που κάποτε υπήρξε κι είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε, να τον ζήσουμε και να τον χαρούμε.
1. Hans Jonas, «Η αρχή της ευθύνης», Αρμός, Αθήνα 2018.
*Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
