Τα περισσότερα ευρωπαϊκά μουσεία δηλώνουν απώλεια εσόδων από τα εισιτήρια, τα πωλητήρια, τα καφέ και άλλες υπηρεσίες. Παράλληλα, όμως, έχει εκτιναχθεί η διαδικτυακή επισκεψιμότητά τους.
Από τη Γιώτα Σύκκα
Ποιος είπε ότι ο κόσμος των μουσείων ζει στο παρελθόν; Οπως δείχνει η έρευνα που πραγματοποίησε το Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Οργανισμών Μουσείων (ΝΕΜΟ) στην έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού, πολλά στελέχη ευρωπαϊκών μουσείων, αντέδρασαν ακαριαία. Προβάλλοντας ευφάνταστες ψηφιακές εφαρμογές και δράσεις για να διατηρήσουν το κοινό τους, αλλά κυρίως καταγράφοντας τις συνέπειες που έχει ήδη η υγειονομική κρίση στον τομέα τους.
Αυτό το τμήμα της έρευνας, στην οποία ανταποκρίθηκαν 650 μουσεία από 41 χώρες (από την περίοδο που έκλεισαν έως τις 3 Απριλίου), φανερώνει την ετοιμότητα των μουσείων, που στη διάρκεια της κρίσης αναδεικνύουν τον κοινωνικό τους ρόλο. Εξετάζουν πώς η πανδημία επηρέασε τους προϋπολογισμούς, τη λειτουργία των μουσείων, πώς αναδιοργάνωσαν τις δομές τους προσφέροντας νέες υπηρεσίες στο κοινό. Εχει ενδιαφέρον επίσης ότι η έρευνα συνεχίζεται έως και τις 30 Απριλίου, προκειμένου να συλλεχθούν νέα δεδομένα τα οποία θα συγκριθούν με τα αρχικά αποτελέσματα, για το πώς αντιδρούν οι πολιτιστικοί αυτοί οργανισμοί και πού κατευθύνονται πλέον.
Σύμφωνα με τις απαντήσεις, η κρίση του κορωνοϊού είχε υψηλές απώλειες εσόδων. Τα μεγάλα μουσεία, ιδίως εκείνα που βρίσκονται σε τουριστικές περιοχές, σημειώνουν μείωση εσόδων ύψους 75%-80% και απώλειες που αθροίζονται σε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ την εβδομάδα. Το ΝΕΜΟ δεν βλέπει σύντομα επιστροφή στην κανονικότητα. Καλεί, λοιπόν, τις κυβερνήσεις να επενδύσουν στα μουσεία της Ευρώπης, τώρα αλλά και στο μέλλον, «να υποστηρίξουν αυτό που μας ενώνει, τη στιγμή που τόσα άλλα μας χωρίζουν».
Τα περισσότερα ευρωπαϊκά μουσεία δηλώνουν απώλεια εσόδων από τα εισιτήρια, τα πωλητήρια, τα καφέ και άλλες υπηρεσίες. Από τα στοιχεία που έδωσαν, προκύπτει ότι το 30% χάνει έως και 1.000 ευρώ την εβδομάδα, το 25% έως 5.000 ευρώ την εβδομάδα, το 13% ζημιώνεται έως και 30.000 ευρώ την εβδομάδα και ένα 5% πάνω από 50.000 ευρώ την εβδομάδα. Ομως, μεγάλα μουσεία όπως το Κρατικό Μουσείο της Ολλανδίας, το Μουσείο Ιστορίας της Ολλανδίας, το Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης, το Μουσείο της Πόλης του Αμστερνταμ χάνουν μεταξύ 100.000 και 600.000 ευρώ την εβδομάδα.
Λιγότερο ακριβής είναι η εικόνα που παρουσιάζουν τα ιδιωτικά μουσεία, το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων των οποίων προέρχεται από τις πωλήσεις. Μερικά αναφέρουν ότι κατά το διάστημα που είναι κλειστά, χάθηκε ολόκληρο το budget της περιόδου. Εκείνα που πλήττονται περισσότερο, εκφράζουν την ανησυχία ότι σταδιακά μπορεί να κλείσουν οριστικά. Αναφέρουν επίσης ότι θα επανεξεταστούν μακροπρόθεσμα πρότζεκτ έργων υποδομής, λόγω πιθανών αναπροσαρμογών του προϋπολογισμού τους.
Ψηφιακή έκρηξη
Η ψηφιακή δραστηριότητα των μουσείων, σε αυτή την ακραία περίοδο, ήταν πρωτοφανής. Αντέδρασαν άμεσα στην πανδημία, αυξάνοντας και βελτιώνοντας τις ψηφιακές υπηρεσίες τους, μοιράστηκαν τις συλλογές τους online, και ενέτειναν τον κοινωνικό τους ρόλο π.χ. προσφέροντας μάσκες σε νοσοκομεία. Το 60% και πλέον των μουσείων αύξησε την παρουσία του στο Διαδίκτυο από τότε που έκλεισαν εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, όμως μόνο το 13,4% αυτών αύξησε τον προϋπολογισμό του για δράσεις online.
Η πλειονότητα των μουσείων χρησιμοποιεί περισσότερο από πριν κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εργάζεται με hashtag προβάλλοντας μεμονωμένα αντικείμενα των συλλογών στο κοινό. Επίσης, αυξήθηκαν οι εικονικές περιηγήσεις και οι διαδικτυακές εκθέσεις, ενώ κάποια μουσεία θέλουν να γίνουν πιο ενεργά σε podcast.
Ολα δείχνουν ότι θέλουν να προσεγγίσουν περισσότερο το online κοινό. Αλλωστε, το 40% των μουσείων που απάντησαν στις ερωτήσεις της έρευνας, παρουσιάζει αυξημένες διαδικτυακές επισκέψεις όσο παραμένουν κλειστά. Από αυτά, το 41% παρουσιάζει αύξηση των επισκέψεων στον ιστότοπό του έως και 20% την εβδομάδα, το 38% έως και 50%, το 8% έως και 100% αύξηση, ενώ το 13% των μουσείων σημείωσε αύξηση έως και 500% την εβδομάδα!
Ακόμη, πάνω από το 70% αύξησε τις δραστηριότητές του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιώντας ως πλατφόρμες για τις δραστηριότητές του, ένα 80% το Facebook και το 20% το Instagram.
Η πλειονότητα των μουσείων αναφέρει ότι δεν χρειάστηκε ακόμη να απολύσει προσωπικό. Ομως, το 70% σημειώνει πως άλλαξαν καθήκοντα του προσωπικού, προκειμένου να καλύψουν τρέχουσες ανάγκες. Υπάρχει επίσης ένας σημαντικός αριθμός μουσείων που ανέστειλε τις συμβάσεις εργασίας με εξωτερικούς συνεργάτες, ενώ τα περισσότερα διέκοψαν τα εθελοντικά τους προγράμματα. Σύμφωνα με την έρευνα, τα δημόσια μουσεία ανησυχούν περισσότερο για τη συνέχεια διάφορων προγραμμάτων ή δραστηριοτήτων τους, καθώς και για τη συνέχιση των συμβάσεων με ελεύθερους επαγγελματίες.
Οσον αφορά τις εναλλακτικές πηγές εσόδων, πολλά μουσεία αναφέρουν τρέχουσα ή μελλοντική πρόσβαση σε έκτακτα εθνικά προγράμματα χρηματοδότησης λόγω της COVID-19. Προγράμματα που κυρίως συμπεριλαμβάνουν την κάλυψη μισθού ή απώλεια εσόδων. Μουσεία από 12 χώρες αναφέρουν ότι δρομολογείται συζήτηση για μια έκτακτη χρηματοδότηση του πολιτισμού, μουσεία οκτώ χωρών δηλώνουν ότι πραγματοποιείται ήδη, όμως σε 15 χώρες δεν υπάρχει καν πρόγραμμα χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης.
Τρόπος εργασίας
Κάτι που επίσης άλλαξε αυτό το διάστημα είναι και ο τρόπος εργασίας. Περίπου το 50% των μουσείων δήλωσε ότι πάνω από το 80% του προσωπικού του, εργάζεται προς το παρόν από το σπίτι. Τα περισσότερα μουσεία χρησιμοποιούν πλατφόρμες για εσωτερική επικοινωνία, ενώ τα εργαλεία που προτιμούν είναι συνδιάσκεψη μέσω Zoom ή Skype. Τέλος, τα πιο δημοφιλή προγράμματα συνομιλίας είναι μέσω Microsoft Teams ή WhatsΑpp.
Ο πολιτισμός αποκτά σημασία στους αβέβαιους καιρούς μιας κρίσης, μας φέρνει κοντά, σημειώνει το ΝΕΜΟ, το δίκτυο που ιδρύθηκε το 1992 και εκπροσωπεί πάνω από 30.000 μουσεία των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε μια εποχή κατά την οποία τα περισσότερα μουσεία είναι κλειστά, καταγράφεται μια απρόβλεπτη ψηφιακή έξαρση, μέσω του πολιτισμού στον κόσμο. Το δίκτυο ζητεί επαρκή υποστήριξη από ευρωπαϊκούς, εθνικούς και τοπικούς φορείς, για να περιοριστούν οι απώλειες των ευρωπαϊκών μουσείων, να υπάρξει εγγύηση για τους μισθούς του προσωπικού τους αλλά και συνέχιση επενδύσεων σε μεγάλα έργα.
Χαρτογράφηση της κατάστασης σε διεθνές και τοπικό επίπεδο
Στην Ευρώπη πραγματοποιούνται έρευνες, διαδικτυακές συζητήσεις, έφτιαξαν ακόμη και culture risk office, προκειμένου να χαρτογραφηθεί η κατάσταση που προκάλεσε η COVID-19 στην κοινότητα των μουσείων και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την επανεκκίνηση των πολιτιστικών βιομηχανιών.
«Μείνετε σπίτι» γράφει το σύνθημα πάνω στο διαφημιστικό πλαίσιο με τη διαφήμιση του Μουσείου του Αμστερνταμ.
Σε webinar που πραγματοποίησαν ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (OECD) σε συνεργασία με το ICOM, με θέμα «COVID-19 και μουσεία: αντίκτυπος, καινοτομίες και σχεδιασμός για μετά την κρίση», η διευθύντρια του Μουσείου Σιδήρου της Κορέας, Ινκιούνγκ Τσανγκ, επεσήμανε ότι από δω και στο εξής, η εμπειρία του ψηφιακού μουσείου θα είναι εντελώς διαφορετική, και ότι πρέπει να επαναπροσδιοριστούν τα καθήκοντα των επαγγελματιών των μουσείων.
Ο Ματία Αγκνέτι, εκτελεστικός γραμματέας του ιδρύματος Cinidi Venezia, πιστεύει ότι το lockdown θα επηρεάσει τα μουσεία για τουλάχιστον ένα χρόνο, και ότι η επιστροφή της εργασίας σε κανονικούς ρυθμούς θα ξεκινήσει σε 10 με 12 μήνες. Αναφέρθηκε και αυτός στην ανάγκη μιας διεθνούς συνεργασίας των ιδρυμάτων πολιτισμού, μεγαλύτερης από την υπάρχουσα, που θα ωφελήσει όχι μόνο τα πρότζεκτ αλλά και το προσωπικό των μουσείων, μέσω της διεθνούς γνώσης. Οσο για τον διευθυντή του Μουσείου Ιστορίας της Βαρκελώνης (MUHBA), Χοάν Ρόκα, θεωρεί ότι χρειαζόμαστε επειγόντως μια νέα γενιά μουσείων που θα περιλαμβάνουν τον πολιτισμό, την καινοτομία, την κοινωνία καθώς και την τοπική, οικονομική ανάπτυξη.
Σε πολλά αντίστοιχα webinar που πραγματοποιούνται αυτόν τον καιρό, υπάρχει έντονος προβληματισμός για την online επίσκεψη στα μουσεία, καθώς δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία του επισκέπτη σ’ αυτά. Η Τζοάνα Γκόμες Καρντόζο, πρόεδρος του EGEAC (δημοτικής εταιρείας που διαχειρίζεται θέατρα, μουσεία, μνημεία, γκαλερί τέχνης, και διοργανώνει φεστιβάλ στη Λισσαβώνα), σε διαδικτυακή συνάντηση με θέμα «Βγαίνοντας από την κρίση της COVID-19. Η επανεκκίνηση των πολιτιστικών δημιουργικών βιομηχανιών είναι στο επίκεντρο της ανοιχτής και βιώσιμης Ευρώπης», έκρουσε τον κώδωνα κινδύνου της υπερ-χρήσης του Διαδικτύου, καθώς υπάρχει κίνδυνος ο κόσμος να συνηθίσει στην υπερπληθώρα του online. «Δεν πρέπει να κρατήσουμε το κοινό στην ψηφιακή εκδοχή του οργανισμού, και να καλλιεργήσουμε ότι το να βλέπεις κάτι online είναι ασφαλέστερο από να το δεις από κοντά».
Στην Ελλάδα η χαρτογράφηση του αντικτύπου της COVID-19 θα γίνει με έρευνα του ΥΠΠΟΑ, που θα ξεκινήσει τον Μάιο στους επαγγελματίες του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, ενώ τα αποτελέσματά της θα ανακοινωθούν διεθνώς στο τέλος του 2020, είπε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στην τηλεδιάσκεψη που διοργάνωσε η UΝESCO, με τη συμμετοχή 100 υπουργών Πολιτισμού. Ομως, μήπως πρέπει να κινητοποιηθούν και άλλοι φορείς, δημόσια και ιδιωτικά μουσεία, οργανισμοί και ιδρύματα, με συζητήσεις και συνέργειες, όσο βιώνουν την πανδημία;
