Η Ηπειρωτική μουσική στο διάβα των χρόνων
Η μουσική παράδοση της Ηπείρου αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους πολιτιστικούς θησαυρούς της Ελλάδας. Το ηπειρώτικο τραγούδι γεννήθηκε από την αυλή του Αλή Πασά. Η περίοδος της Τουρκοκρατίας όπως ήταν φυσικό επηρέασε το χαρακτήρα και την ζωή των Ηπειρωτών. Αυτό φαίνεται σε κάθε τους κοινωνική εκδήλωση• τους έκανε ανθρώπους με πείσμα και αποφασιστικότητα, με όρεξη για ζωή και κίνηση. Έτσι, το τραγούδι και ο χορός, αποτέλεσαν αναπόσπαστα στοιχεία όλης σχεδόν της καθημερινότητάς τους.
Για παράδειγμα, η συμμετοχή όλων των κατοίκων του χωριού στον ανοιχτό κύκλο του χορού συμβόλιζε αλλά και ενίσχυε την ενότητά τους ως μελών της ίδιας κοινότητας. Συχνά, ο χορός αποτελούσε και κριτήριο για την επιλογή του γαμπρού και της νύφης, ενώ η συμμετοχή μιας κοπέλας σ’ αυτόν ήταν δείγμα ότι έφτασε σε ηλικία γάμου και ήταν έτοιμη να δεχθεί προτάσεις.
Στους χορούς, η θέση και η σειρά του καθενός ήταν προκαθορισμένη, με βάση την κοινωνική θέση, την ηλικία και το φύλο του χορευτή. Μόνο στο Ζαγόρι επιτρεπόταν σε άνδρες και γυναίκες να αναμιγνύονται στο χορό λόγω του ανώτερου μορφωτικού-οικονομικού επιπέδου του οποίου απολάμβανε το χωριό.
Διακρίνεται από το μελωδικό και αρμονικό χρώμα που την περιβάλλει. Οι μελωδικές γραμμές είναι σύντομες, ο ήχος είναι λυπητερός, ακόμα και τα τραγούδια με εύθυμο σκοπό ή με σατυρικό περιεχόμενο ηχούν «βαριά». Η άγρια λιτότητα του ορεινού τοπίου δεν μπορούσε παρά ν’ αντανακλάται μέσα στη μουσική, ακόμα κι όταν ο καλλιτέχνης δημιουργούσε τα χαρακτηριστικά στολίδια και τσακίσματα.
Το Ηπειρώτικο τραγούδι
Το περιεχόμενο των τραγουδιών ποικίλει. Γίνονται αναφορές για ιστορικά και ηρωικά γεγονότα, αισθηματικά, γαμήλια, ποιμενικά, οδοιπορικά και πολλά για την ξενητειά. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η μετανάστευση ήταν ιδιαίτερα έντονη. Αλλά και μεταγενέστερα συνεχίστηκε η μετανάστευση των κατοίκων της Ηπείρου στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδος και στο εξωτερικό. Όμως κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανή την μουσική τους παράδοση μέσα απο τους διαφόρους πολιτιστικούς συλλόγους που δημιούργησαν και στην Ελλάδα αλλά και σε δίαφορες μεγάλες πόλεις του εξωτερικού.
Με βάσει το ρυθμό τα ηπειρώτικα τραγούδια διακρίνονται σε:
Νουμπέτι: είναι οργανικό τραγούδι, που παίζεται όταν τα όργανα μπαίνουν στο σπίτι.
Καθιστικό ή του τραπεζιού ή της τάβλας: είναι τραγούδια μόνο για να ακούγονται.
Τέλος είναι τα χορευτικά. Ο πανεπιστημιακός καθηγητής Ηλίας Δήμας στο βιβλίο του Η χορευτική παράδοση της Ηπείρου, μας διασώζει περίπου 67 χορούς, τους πιο αντιπροσωπευτικούς.
Θεματικά τα ηπειρώτικα τραγούδια τα διακρίνουμε σε:
Μοιρολόγια: πρόκειται για συγκλονιστικά θρηνολογήματα μεγάλης ποιητικής αξίας με απίστευτη δύναμη και αισιοδοξία. Αυτό πετυχαίνεται, επειδή το κλάμα λειτουργεί ως λύτρωση. Σε ρίχνει για να σε ανεβάσει. Το μοιρολόι συμβολίζει το θάνατο και την ανάσταση μαζί.
Του γάμου: αυτά συνοδεύουν όλο το τελετουργικό του μυστηρίου από το ξεκίνημά του.
Της Ξενιτιάς: τα τραγούδια αυτά τα τραγούδησαν οι μάνες, οι αδελφές, οι αρραβωνιαστικιές, οι γυναίκες που είδαν τους άντρες τους να φεύγουν στα ξένα για μια καλύτερη ζωή και έμειναν πίσω να συντηρήσουν μόνες πλέον τη ζωή, την ιστορία, την παράδοση.
Της δουλειάς: πρόκειται για τα τραγούδια που συνόδευαν τις γεωργικές και όχι μόνο εργασίες.
Της αγάπης: στίχοι που υμνούν τον έρωτα, την ομορφιά, τη λεβεντιά.
Οι χοροί της Ηπείρου
Οι χοροί της Ηπείρου χαρακτηρίζονται από κίνηση αργή, δυναμική και μεγαλοπρεπής κατά την οποία τονίζονται η ευθυτενής κορμοστασιά και υπογραμμίζεται το βαρύ περπάτημα. Το ύφος τους, σε γενικές γραμμές είναι βαρύ και επιβλητικό. Οι βασικότεροι χοροί είναι οι χοροί στα Τρία, στα Δύο, οι Ζαγορίσιοι, οι Συγκαθιστοί, το Μπεράτι, οι Τσάμικοι, Εννεάσημοι χοροί (Φυσούνι, Ελενάκι κλπ), κ.α.
Τσάμικος
Ο Τσάμικος είναι παραδοσιακός ελληνικός χορός. Χορεύεται σε κύκλο με ρυθμό 3/4. Παλιότερα ο τσάμικος χορευόταν μόνο από άνδρες, αλλά στη σύγχρονη εποχή παίρνουν μέρος και γυναίκες.
Φυσούνι
Κυκλικός χορός της Πρέβεζας που χορεύονταν κυρίως από γυναίκες, με λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Το όνομά του το πήρε από κάποιον αέρα που φυσούσε στην περιοχή. Ο χορός αποτελείται από δύο κινητικά μοτίβα, οκτώ κινήσεων το καθένα, και με μερικά επιτόπια βήματα.
Κοφτός
Χορευόταν σε ανοιχτό κύκλο από γυναίκες και άντρες, κυρίως στα Ζαγοροχώρια, με λαβή απ’ τις παλάμες και με λυγισμένους τους αγώνες. Πήρε το όνομά του από το απότομο σταμάτημα της μουσικής, σε κάθε φράση που επαναλαμβάνεται δύο φορές. Το χαρακτηριστικό κοινό στοιχείο αυτών των δύο φράσεων είναι ότι και οι δύο καταλήγουν απότομα – κοφτά.
Μουσικοί Δημιουργοί
Πετρολούκας Χαλκιάς
Είναι ένας από τους σημαντικότερους Ηπειρώτες παραδοσιακούς μουσικούς, δεξιοτέχνης του κλαρίνου. Άρχισε την ενασχόλησή του με αυτό 11 ετών, σε πείσμα της άρνησης του πατέρα του ο οποίος ήταν επίσης μουσικός, και μαθήτευσε δίπλα στον Φίλιππα Ρούντα με την βοήθεια του οποίου έκανε και την πρώτη του δημόσια εμφάνιση στην ηλικία αυτή. Ύστερα από το γεγονός αυτό πηγαίνει στην Αθήνα και κάνει και την πρώτη ραδιοφωνική του εμφάνιση. Το 1960 μεταναστεύει στην Αμερική όπου παραμένει 20 χρόνια και διαδίδει την παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας. Το 1979 επιστρέφει στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αθήνα.
Αντώνης Κυρίτσης
Από πολύ μικρός αγάπησε το δημοτικό τραγούδι, παίρνοντας ερεθίσματα από τον πατέρα του ο οποίος ήταν ψάλτης και δάσκαλος του χωριού. Στην Αθήνα, σπούδασε Βυζαντινή μουσική και Ορθοφωνία. Τα πρώτα του καλλιτεχνικά βήματα ξεκίνησαν στο κέντρο «Το Σούλι» έχοντας δίπλα του τον δεξιοτέχνη του κλαρίνου Γ.Μπραχόπουλο.
