Δημήτρης Μέλλος: ένας Έλληνας φωτογράφος στη Νέα Υόρκη

Τα τελευταία 12 χρόνια ο Έλληνας φωτογράφος, Δημήτρης Μέλλος, με έδρα τη Νέα Υόρκη φωτογραφίζει ακατάπαυστα τη ζωή και τους ανθρώπους της πιο πολυπολιτισμική πόλης του κόσμου, απολαμβάνοντας την τυχαιότητα και το χάος που συναντά. Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες εντός και εκτός Ευρώπης, ενώ έχει ήδη αρκετές διακρίσεις στο ενεργητικό του, με τελευταία τη διάκριση του project του «I speak of the city» στα Magnum Photography Awards 2016.

Η φωτογραφία δρόμου, όπως μας λέει, αποτελεί για εκείνον «ένα είδος φωτογραφίας που μπορεί να μετουσιώσει την πιο πεζή καθημερινότητα, ακόμη και την ασχήμια, σε αισθητική εμπειρία». Με κινητήριο δύναμη την περιέργειά του για τον κόσμο και με επίκεντρο το αστικό τοπίο, συνθέτει τις δικές του εικόνες, αιχμαλωτίζοντας στιγμές από την καθημερινότητα στους δρόμους.

Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη φωτογραφία;
Ξεκίνησα σε δόσεις, ή για να το πω καλύτερα, ξεκίνησα τουλάχιστον 3 φορές. Κατ’ αρχήν ως παιδί, γύρω στα 9-10, μια μέρα έφερε ο πατέρας μου σπίτι μια υποτυπώδη μηχανή, μια Kodak Instamatic που του είχε κάνει δώρο κάποιος συνεργάτης του, και θυμάμαι που αμέσως έπεσα να την αρπάξω! Κάτι με τραβούσε στη φωτογραφία εντελώς ενστικτωδώς – δεν είχα καμία αναφορά ή ενθάρρυνση από το οικογενειακό μου περιβάλλον, όπως συχνά συμβαίνει σε ανθρώπους που γίνονται φωτογράφοι. Θυμάμαι λοιπόν που εκείνα τα χρόνια γύρναγα με τη μηχανή χωρίς φιλμ, και παρίστανα ότι βγάζω φωτογραφίες. Προφανώς κάτι με έλκυε στην φωτογραφική διαδικασία καθαυτή, πέρα από το χειροπιαστό αποτέλεσμα (ανύπαρκτο φυσικά ελλείψει φιλμ!).

«Εκεί κατάλαβα τι μπορεί να κάνει κανείς με μια φωτογραφική μηχανή, κατάλαβα πώς η φωτογραφία μπορεί να είναι τέχνη»

Αργότερα, στα 22-23, ξαναθυμήθηκα το πάθος μου για τη φωτογραφία, και πήγα και παρακολούθησα τα μαθήματα του Φωτογραφικού Κύκλου. Εκεί κατάλαβα τι μπορεί να κάνει κανείς με μια φωτογραφική μηχανή, κατάλαβα πώς η φωτογραφία μπορεί να είναι τέχνη. Αλλά δυστυχώς μετά από 2-3 χρόνια πάλι το ενδιαφέρον μου ατόνησε, ή μάλλον μπλόκαρα και δεν ήξερα πώς να προχωρήσω την ενασχόλησή μου με τη φωτογραφία, παρά κάποιες αρχικές ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι διέθετα σε κάποιο βαθμό ταλέντο. Τότε νόμιζα ότι το πρόβλημα ήταν ότι δεν υπήρχε τίποτε ενδιαφέρον φωτογραφικά στην Ελλάδα – φυσικά τώρα εκ των υστέρων αντιλαμβάνομαι την τότε τύφλωσή μου, και χτυπάω το κεφάλι μου που δεν φωτογράφησα περισσότερο όσο ζούσα ακόμη στην Ελλάδα! Τέλος πάντων, το τρίτο και καλό ξεκίνημα έγινε όταν ήρθα στην Αμερική για μεταπτυχιακές σπουδές, και ευτυχώς πλέον η φωτογραφία έχει γίνει εντελώς αναπόσταστο μέρος της ζωής μου και δεν διατρέχω ξανά τον κίνδυνο να ατονήσει. Είναι αλήθεια ότι το ότι βρέθηκα σε ένα νέο και πολύ ενδιαφέρον περιβάλλον βοήθησε πολύ για να ξεμπλοκάρω φωτογραφικά, αλλά πλέον κατάλαβα ότι το σημαντικό είναι να ανοίξουν τα μάτια σου στον φωτογραφικό τρόπο του να βλέπεις τον κόσμο, όχι το πού βρίσκεσαι αντικειμενικά. Όλα έχουν φωτογραφικό ενδιαφέρον, παντού.

Oι σπουδές σου στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία, πιστεύεις ότι έχουν επηρεάσει έως έναν βαθμό τον τρόπο που φωτογραφίζεις;
Όχι άμεσα. Δηλαδή όχι με τρόπο προγραμματικό ή εννοιακό. Δεν κάνω conceptual art, δεν με ενδιαφέρει να εκφράσω ή να εικονογραφήσω ιδέες ή θεωρίες. Πιο ενδιαφέρον ερώτημα μου φαίνεται το να αναζητήσω τις κοινές ρίζες της ενασχόλησής μου με αυτά τα κατ’ επίφασιν διαφορετικά αντικείμενα. Νομίζω, λοιπόν, ότι αυτό που με τράβηξε τόσο προς τις συγκεκριμένες θεωρητικές σπουδές, όσο και προς τη φωτογραφία, είναι μια πολύ ζωηρή περιέργεια για τον κόσμο και τους ανθρώπους, αλλά και η φιλοσοφική ικανότητα του απορείν με την ύπαρξη. Με μία έννοια, η φωτογραφία τροφοδοτείται από έναν μεταφυσικό (με την αυστηρά φιλοσοφική έννοια) θαυμασμό για τον κόσμο, για την πραγματικότητα όπως την βιώνουμε – από ένα δέος για το ότι ο κόσμος υπάρχει. Για να το πούμε πιο απλά – τόσο η φιλοσοφική όσο και η φωτογραφική απορία, νομίζω προϋποθέτουν μια παιδικότητα, μια δεκτική και αφελή προσέγγιση στον κόσμο. Η άλλη όψη αυτού του νομίσματος είναι η οξυμένη αντίληψη της παροδικότητας, του πόσο εφήμεροι είμαστε και εμείς και όλα. Αυτή είναι η άλλη μεγάλη αγωνία που τροφοδοτεί τη φωτογραφία μου, η επιθυμία να διασώσω, έστω πλασματικά, κάτι από την πάροδο του χρόνου.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση του να είσαι street photographer?
Για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι τεχνική, αλλά συναισθηματική – η δυσκολία να υπερβώ τις αναστολές μου προκειμένου να φωτογραφίσω αγνώστους στο δρόμο. Δεν είναι εύκολο ψυχολογικά. Έχει γίνει λίγο πιο εύκολο μετά από πολυετή άσκηση, αλλά είναι πάντα ένας αγώνας. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι φωτογράφοι δρόμου της σχολής του «τσαμπουκά», που το θεωρούν τιμή και μαγκιά να φωτογραφίζουν όσο το δυνατόν πιο απροκάλυπτα, και μάλιστα φλασάρωντας στα μούτρα των ανύποπτων περαστικών. Εγώ προσπαθώ να είμαι πιο διακριτικός, και ακόμη και όταν φωτογραφίζω λίγο πιο επιθετικά, πρέπει να δώσω μάχη με τον εαυτό μου για να τα καταφέρω. Πολλές φορές χάνω καλές φωτογραφίες γιατί δεν βρίσκω το συναισθηματικό σθένος να σηκώσω τη μηχανή.

Ποιοι ήταν οι φωτογράφοι που σου έδωσαν έμπνευση μέσα από το έργο τους;
Πάρα πολλοί, αλλά πρωτίστως θα αναφέρω τον Garry Winogrand. Χάρη σε αυτόν γοητεύτηκα από τη φωτογραφία δρόμου και κατανόησα ότι μπορείς να κάνεις ενδιαφέρουσες φωτογραφίες από το τίποτα, από την πιο πεζή καθημερινότητα. Στους  φωτογράφους που αγαπώ πολύ συγκαταλέγονται και οι εξής: Saul Leiter, Raghubir Singh, Harry Gruyaert, Fred Herzog, Alex Webb, Harry Callahan, Ray Metzker, Sergio Larrain, Irving Penn, Jens Olof Lasthein, Lee Friedlander, και πολλοί ακόμη.

Η βάση σου εδώ και χρόνια είναι η Νέα Υόρκη, ποια η ιδιαιτερότητα της πόλης; 
Η μεγάλη ιδιαιτερότητα της Νέας Υόρκης είναι το ότι είναι η πιο πολυπολιτισμική πόλη του κόσμου, όλος ο πλανήτης συμπυκνωμένος σε μερικά τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μου αρέσει να φωτογραφίζω στο κέντρο, γιατί οι πολυσύχναστοι δρόμοι έχουν συνήθως μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αλλά έχω μεγάλη αδυναμία και στην Chinatown, γιατί έχει μια εντελώς άλλη ενέργεια και ατμόσφαιρα από την υπόλοιπη πόλη, μου θυμίζει την κεντρική αγορά στην Αθήνα και τους γύρω δρόμους, την Αθηνάς, τη Σωκράτους, την Ευριπίδου.

Περπατώντας στο δρόμο, ποια είναι η αποφασιστική στιγμή για να πατήσεις το «κλικ»;
Την αναγνωρίζεις εκείνη τη στιγμή. Πρέπει να τη δεις για να την αναγνωρίσεις.

Κάποιες φωτογραφίες σου φαίνονται αρκετά κοντινές, όσον αφορά τα άτομα που φωτογραφίζεις. Συνήθως οι άνθρωποι είναι δεκτικοί όταν βλέπουν κάποιον να τους βγάζει φωτογραφία;
Στη Νέα Υόρκη οι άνθρωποι είναι, σε γενικές γραμμές, κάπως πιο χαλαροί και λιγότερο καχύποπτοι απέναντι σε μια φωτογραφική μηχανή. Αλλά πάντα πρέπει να κρίνεις κατά περίπτωση – όταν δω κάποιον που μου δίνει την εντύπωση ότι κατά πάσα πιθανότητα θα αντιδράσει επιθετικά, συνήθως δεν φωτογραφίζω. Αλλά το κυριότερο είναι να είσαι πολύ γρήγορος και όσο το δυνατόν πιο διακριτικός – συχνά έχω τραβήξει τη φωτογραφία, ακόμη και από κοντική απόσταση, πριν καν ο άλλος παρατηρήσει τι συμβαίνει. Όχι τόσο ώστε να αποφευχθούν τυχόν προστριβές, αλλά κυρίως γιατί με ενδιαφέρει μια φωτογραφία τύπου fly-on-the-wall, όπου η παρουσία του φωτογράφου αλλοιώνει όσο το δυνατόν λιγότερο την σκηνή που καταγράφει η μηχανή.

«Είναι ένα είδος φωτογραφίας που μπορεί να μετουσιώσει την πιο πεζή καθημερινότητα, ακόμη και την ασχήμια, σε αισθητική εμπειρία»

Τι είναι αυτό που σε ελκύει στη φωτογραφία δρόμου και στο αστικό τοπίο;
Όπως έλεγα με ενδιαφέρουν περισσότερο οι άνθρωποι, η ροή της καθημερινής ζωής. Η πόλη και ο δρόμος παρέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό και το στοιχείο της έκπληξης, του αναπάντεχου, της παροδικότητας, της αποφασιστικής στιγμής που λέγαμε, και αυτό είναι που με γοητεύει στη φωτογραφία δρόμου. Μου αρέσουν και άλλοι τύποι φωτογραφίας (έχω κάνει και μια σειρά από Ελληνικά τοπία που μου είναι πολύ αγαπητή), αλλά τα πορτραίτα ή τα τοπία παρέχουν άλλου είδους οπτική απόλαυση, βασίζονται περισσότερο σε άλλες παραμέτρους. Για κάποιο λόγο εγώ αντλώ μεγαλύτερη απόλαυση από την τυχαιότητα και το χάος του δρόμου. Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι η φωτογραφία δρόμου είναι φωτογραφία από το τίποτα – είναι ένα είδος φωτογραφίας που μπορεί να μετουσιώσει την πιο πεζή καθημερινότητα, ακόμη και την ασχήμια, σε αισθητική εμπειρία.

Φωτογραφίες σου έχουν διακριθεί και βραβευτεί πολλές φορές. Τι είναι για σένα μία «καλή φωτογραφία»;
Για μένα καλή φωτογραφία είναι πρωτίστως εκείνη που συγκινεί συναισθηματικά τον θεατή. Να διευκρινίσω ότι δεν αναφέρομαι σε εύκολους δακρύβρεχτους συναισθηματισμούς, σε φτηνό sentimentality – αντιθέτως, οι sentimental φωτογραφίες είναι συνήθως κάκιστες. Αλλά αν μια φωτογραφία στερείται ουσιαστικού συναισθηματικού βάθους, μου είναι αδιάφορη, και μάλλον απεχθής – π.χ. διάφορες εξυπνακίστικες, εντελώς άψυχες conceptual φωτογραφίες που βλέπω, ή πολλές σύγχρονες φωτογραφίες δρόμου που εξαντλούνται σε εύκολα και βλακώδη οπτικά αστειάκια.  Το άλλο σημαντικό στοιχείο είναι να υπάρχει ισορροπία μεταξύ φόρμας και περιεχομένου – αν μια φωτογραφία είναι φορμαλιστικά εντυπωσιακή, αλλά συναισθηματικά κενή, και πάλι με αφήνει αδιάφορο. Αλλά από την άλλη μεριά το περιεχόμενο από μόνο του δεν αρκεί, χρειάζεται και η φορμαλιστική οργάνωση ώστε να γίνει φωτογραφία.

Το να είσαι φωτογράφος δρόμου σημαίνει πολύ περπάτημα, αλλά και πέρα από αυτό φαντάζομαι ότι είναι κάτι που σε οδηγεί να δεις πέρα από την επιφάνεια, στην καρδιά της πόλης. Έχοντας φωτογραφίσει στην Νέα Υόρκη, αλλά και στην Αθήνα, τι είναι αυτό που παρατηρείς να αλλάζει στην ατμόσφαιρα της κάθε πόλης και στους κατοίκους της;
Δυστυχώς, όπως έλεγα πριν, δεν έχω φωτογραφίσει στην Αθήνα όσο θα ήθελα, μόνο σποραδικά, οπότε οι εντυπώσεις μου μάλλον δεν είναι και τόσο αντικειμενικές ή ακριβείς. Αλλά έχω την αίσθηση ότι η Αθήνα είναι μάλλον πιο καχύποπτη απέναντι στη φωτογραφική μηχανή, οι άνθρωποι είναι πιο τσιτωμένοι και αντιδρούν πολύ πιο αρνητικά αν πας να τους φωτογραφήσεις. Γενικότερα, νομίζω η νοοτροπία στην Αθήνα είναι πιο κλειστή, και σίγουρα αυτό είναι περισσότερο έντονο τώρα τα χρόνια της κρίσης.

Πες μας δυο λόγια για το project σου «I speak of the city» που κατάφερε να διακριθεί στα Magnum Photography Awards
Είναι μια μικρή επιλογή από τις φωτογραφίες δρόμου που έχω κάνει στη Νέα Υόρκη τα τελευταία δέκα χρόνια. Ως γνωστόν μια φωτογραφία αξίζει χίλιες λέξεις, οπότε προτρέπω τους αναγνώστες σας απλά να ρίξουν μια ματιά στη δουλειά και να σχηματίσουν τις δικές τους εντυπώσεις.

Δουλεύεις πάνω σε κάποιο συγκεκριμένο project αυτό τον καιρό;
Αυτό το διάστημα έχω επικεντρωθεί στο ξεσκαρτάρισμα της δουλειάς που έκανα τα τελευταία αρκετά χρόνια στην Chinatown, γιατί είναι στα σκαριά το πρώτο μου βιβλίο που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα εκδοθεί μέχρι το καλοκαίρι. Γενικά δεν δουλεύω πάνω σε projects, αλλά μου προκύπτουν στην πορεία, αναδύονται μέσα από τον όγκο της δουλειάς. Ως φωτογράφος δρόμου το modus operandi μου είναι διαφορετικό από ενός φωτορεπόρτερ για παράδειγμα – απλά περπατάω και φωτογραφίζω ό,τι τύχει να μου κινήσει το ενδιαφέρον. Έτσι και με την Chinatown – πήγαινα και φωτογράφιζα εκεί κατά καιρούς, αλλά δεν το είχα σκεφτεί σαν αυθύπαρκτο project. Αλλά με τα χρόνια άρχισε να μαζεύεται αρκετή δουλειά που είχε σαν κοινό παρονομαστή την Chinatown, και αντιλήφθηκα ότι προέκυψε έτσι οργανικά και ανεπαίσθητα μια θεματική ενότητα, ένα project.

Τι θα συμβούλευες κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τη φωτογραφία δρόμου;
Θα συμβούλευα κάτι πολύ απλό: να ανοίξει τα μάτια του στην ποίηση της καθημερινότητας και να έχει το ενδιαφέρον του στραμμένο στον εξωτερικό κόσμο και όχι στον εαυτό του.

Η ιστορία πίσω από τη φωτογραφία:

Αυτή είναι μια σχετικά πρόσφατη φωτογραφία, από το περασμένο καλοκαίρι. Φωτογράφιζα στην Chinatown όταν παρατήρησα σε μια γωνία ότι το απογευματινό φως έπεφτε πολύ ωραία από τα δυτικά, φωτίζοντας μέρος του δρόμου ενώ το φόντο, πιο πίσω, ήταν στη σκιά. Περίμενα, λοιπόν, μέχρι να περάσει κάποιος ώστε να φωτογραφίσω. Δεν είναι πολυσύχναστο σημείο, οπότε δεν υπήρχαν και πολλοί περαστικοί, και ήμουν έτοιμος να φύγω όταν ξαφνικά άρχισαν να πλησιάζουν δυο γυναίκες, οι οποίες στη γωνία στράφηκαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε και ένας άντρας στο απέναντι πεζοδρόμιο και άρχισε να διασχίζει το δρόμο προς το μέρος μου. Η τυχαιότητα δημιούργησε στιγμιαία την αρμονική χορογραφία που βλέπετε. Αυτή για μένα είναι η πεμπτουσία της φωτογραφίας δρόμου.

«Πόσο μαγική μπορεί να είναι η πραγματικότητα χωρίς καμία παρέμβαση εκ μέρους μας»

Πριν λίγο καιρό ανέβασε αυτή τη φωτογραφία μου μια πολύ δημοφιλής σελίδα στο instagram, και ένας χρήστης σχολίασε ότι αποκλείεται να είναι φυσική η φωτογραφία, ότι σίγουρα είναι τεχνητά φωτισμένη και στημένη. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος στερείται φαντασίας, ή μάλλον όχι φαντασίας, αλλά το αντίθετο: όταν στερείται της ικανότητας να παρατηρεί και να αναγνωρίζει πόσο μαγική μπορεί να είναι η πραγματικότητα χωρίς καμία παρέμβαση εκ μέρους μας.

Μπορείτε να δείτε τις φωτογραφίες από το instagram του Δημήτρη Μέλλου εδώ.

—