… για τη μελέτη και την προστασία της μεσογειακής φώκιας
H ελληνική Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας ή MOm πέτυχε φέτος μια πολύ σημαντική παγκόσμια διάκριση.
Πιο συγκεκριμένα, στις 26 Οκτωβρίου ο επιστημονικός συντονιστής της MOm, δρ Αλέξανδρος Καραμανλίδης, επιλέχθηκε να βραβευθεί στο Χάλιφαξ του Καναδά με το ειδικό βραβείο «Διατήρησης» της παγκόσμιας Ενωσης για τη Μελέτη Θαλάσσιων Θηλαστικών.
Ενα βραβείο που αποδίδεται από την Ενωση ως η μέγιστη διεθνής αναγνώριση για δράσεις επιστημονικής μελέτης και προστασίας θαλάσσιων θηλαστικών.
Σύμφωνα με το σκεπτικό της Επιτροπής Βράβευσης, «…ο δρ Καραμανλίδης και η επιστημονική ομάδα της MΟm έχουν αποτελέσει, τα τελευταία χρόνια, το επίκεντρο των διεθνών δράσεων για την προστασία της απειλούμενης με εξαφάνιση μεσογειακής φώκιας… οι πολυάριθμες επιστημονικές δημοσιεύσεις της ομάδας αποτελούν τη βάση για την επιστημονική παρακολούθηση και διαχείριση της ανάκαμψης του είδους».
O δρ Αλέξανδρος Καραμανλίδης ασχολείται με τη διάσωση αυτού του σοβαρά απειλούμενου είδους από το 1994, αρχικά ως εθελοντής της ΜΟm.
Και τα τελευταία 15 χρόνια, ως μέλος της επιστημονικής ομάδας της ΜΟm μελετά την οικολογία, τη συμπεριφορά και τη γενετική διατήρηση της μεσογειακής φώκιας.
Μόλις ανακοινώθηκε η βράβευση του έργου του, τον αναζητήσαμε για να μας μιλήσει για όλα αυτά.
Ποια είναι η παρουσία της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα; Η μεσογειακή φώκια ήταν γνωστή στους λαούς της Μεσογείου από τους αρχαίους χρόνους. Οι αρχαίοι Ελληνες τη θεωρούσαν ιερό ζώο και πίστευαν ότι ήταν προστατευόμενη του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα.
Ο «πατέρας» της Ζωολογίας, ο Αριστοτέλης, ήταν ο πρώτος που έδωσε επιστημονικά στοιχεία για τη μεσογειακή φώκια, στο βιβλίο του «Περί Ζώων Ιστορίαι».
Η μεσογειακή φώκια πήρε το όνομά της από τον Γερμανό φυσιοδίφη Johann Hermann, που την ονόμασε «Phoca monachus» από την ελληνική λέξη μοναχός, λόγω της ομοιότητας των πτυχών του δέρματός της με τις πτυχές του ράσου των καθολικών μοναχών. Σήμερα, το επιστημονικό όνομα του είδους είναι «Monachus monachus».
Μπορεί στην αρχαιότητα να υπήρχαν μεγάλοι πληθυσμοί μεσογειακής φώκιας, όμως η συστηματική εκμετάλλευσή της για το κρέας, το λίπος και το δέρμα της οδήγησε σταδιακά στην εξαφάνιση του είδους από το μεγαλύτερο μέρος της κατανομής της· τα τελευταία 200 χρόνια η μεσογειακή φώκια εξαφανίστηκε από ολόκληρη τη δυτική και κεντρική Μεσόγειο και από τη Μαύρη Θάλασσα.
Πλέον, το είδος είναι ένα από τα πιο απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά του πλανήτη, καθώς έχουν απομείνει παγκοσμίως λιγότερα από 700 άτομα, περίπου.
Περισσότερα από τα μισά ζουν και αναπαράγονται στην Ελλάδα!
Φώκιες εμφανίζονται σχεδόν σε όλες τις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας.
Σημαντικά σημεία αναπαραγωγής έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα σε διάφορες, κυρίως νησιωτικές περιοχές, όπως στις Βόρειες Σποράδες, τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και τα νησιά του Ιονίου.
Από τι απειλείται αυτό το συμπαθητικό είδος και γιατί χρειάζεται επιτακτικά προστασία; Το γεγονός ότι στην Ελλάδα ζει και αναπαράγεται ο μισός και πλέον παγκόσμιος πληθυσμός της μεσογειακής φώκιας επιβάλλει την ενίσχυση των προσπαθειών για τη διάσωση του είδους στον ελλαδικό χώρο. Οι κύριες απειλές για τη μεσογειακή φώκια σχετίζονται άμεσα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και είναι:
◼ Η εσκεμμένη θανάτωση από τον άνθρωπο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα νεκροψιών που έχει πραγματοποιήσει η MOm τα τελευταία 25 χρόνια, η εσκεμμένη θανάτωση παραμένει μια σημαντική απειλή για το είδος, κυρίως για τα ενήλικα άτομα.
◼ Η τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία. Ο θάνατος νεαρών κυρίως φωκών εξαιτίας τυχαίας παγίδευσης σε αλιευτικά εργαλεία (κυρίως δίχτυα) αποτελεί επίσης ένα ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα.
◼ Η αλλοίωση και υποβάθμιση των βιοτόπων του είδους. Η αύξηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις παράκτιες περιοχές οδηγεί στην αλλοίωση και την προοδευτική υποβάθμιση των παράκτιων οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια των διαθέσιμων ενδιαιτημάτων για το είδος. Σε πολλές περιπτώσεις η έντονη τουριστική δραστηριότητα κοντά ή και μέσα σε αναπαραγωγικά καταφύγια ενοχλεί τις φώκιες με αποτέλεσμα να τα εγκαταλείπουν, γεγονός που οδηγεί στη σταδιακή συρρίκνωση των διαθέσιμων τόπων για την αναπαραγωγή τους.
◼ Η υπεραλίευση. Η υπερεκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων οδηγεί στη μείωση της διαθέσιμης τροφής και μπορεί να επηρεάσει άμεσα τον ρυθμό αναπαραγωγής και τη βιωσιμότητα του είδους.
Παρ’ όλα αυτά, ύστερα από πολυετείς προσπάθειες προστασίας το είδος δείχνει ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης στη χώρα μας. Πρόσφατα, έχουν διαπιστωθεί ακόμα και γεννήσεις φωκών σε περιοχές όπου το είδος δεν είχε καταγραφεί για πολλά χρόνια. Αυτό αποτελεί ένα ελπιδοφόρο μήνυμα ότι, τελικά, το είδος θα ανακάμψει και η εξαφάνισή του μπορεί να αποφευχθεί.
Πώς η MΟm, μέσα από την προστασία της φώκιας, συμβάλλει στη διατήρηση του παράκτιου οικολογικού μας πλούτου; Η MOm/Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας είναι ελληνική, μη κυβερνητική, περιβαλλοντική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε το 1988 από ομάδα βιολόγων του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Από τότε μέχρι σήμερα, η οργάνωση δραστηριοποιείται συνεχώς για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής κληρονομιάς της Ελλάδας μέσα από την προστασία της μεσογειακής φώκιας, που είναι το μοναδικό είδος φώκιας της Μεσογείου και το σπανιότερο είδος φώκιας στον πλανήτη.
Κύριοι τομείς δράσεις της οργάνωσης είναι: η επιστημονική έρευνα, η διάσωση και περίθαλψη φωκών, ο σχεδιασμός και η διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, η περιβαλλοντική εκπαίδευση και η ενημέρωση των πολιτών και των αρμόδιων φορέων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η MΟm σε συνεργασία με την Κτηνιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πραγματοποιεί, από το 1990, το μοναδικό διεθνώς πρόγραμμα περίθαλψης ατόμων μεσογειακής φώκιας.
Οι πόροι της MOm προέρχονται από τις συνδρομές των υποστηρικτών της, την οικονομική στήριξη ιδιωτικών φορέων, από επιλεγμένες συνεργασίες με εθνικούς και διεθνείς φορείς και από την υλοποίηση εξειδικευμένων ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Η MOm είναι ένα επίσημα αναγνωρισμένο επιστημονικό ίδρυμα σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση CITES, ενώ όλες οι δράσεις της πραγματοποιούνται με τις σχετικές άδειες από τις αρμόδιες εθνικές αρχές.
Από το 1996 η MOm είναι πλήρες μέλος με δικαίωμα ψήφου της Παγκόσμιας Ενωσης για την Προστασία της Φύσης.
Πώς συμβάλλει η ελληνική πολιτεία στις προσπάθειές σας για την προστασία της μεσογειακής φώκιας; Η MΟm, ως εξειδικευμένος ερευνητικός φορέας, συνεργάζεται και παρέχει τα επιστημονικά αποτελέσματα και τις σχετικές προτάσεις στις αρμόδιες αρχές της πολιτείας με στόχο τη θεσμοθέτηση και την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων προστασίας για το είδος.
Η ελληνική πολιτεία σε πολλές περιπτώσεις έχει ανταποκριθεί θετικά, κυρίως εντάσσοντας σημαντικές για το είδος περιοχές στο δίκτυο NATURA 2000 και ιδρύοντας προστατευόμενες περιοχές, όπως το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων και το Περιφερειακό Πάρκο Βόρειας Καρπάθου.
Τα παραπάνω έχουν συμβάλει στη διατήρηση του είδους στη χώρα. Από την άλλη μεριά, όμως, οι διαδικασίες ίδρυσης προστατευόμενων περιοχών είναι υπερβολικά αργές και γραφειοκρατικές, ενώ η μέχρι σήμερα διαχείριση και υποστήριξή τους από την πολιτεία είναι απογοητευτικά ελλιπής και αναποτελεσματική.
Παράλληλα, η έλλειψη βασικών υποδομών διάσωσης και περίθαλψης θαλάσσιων ζώων με την κρατική αιγίδα έχει επανειλημμένα υπογραμμιστεί από τη MOm και παραμένει ένα σημαντικό κενό στην Ελλάδα.
Για μια χώρα με 16.000 χιλιόμετρα ακτών, η οποία φιλοξενεί τον σημαντικότερο πληθυσμό του σπανιότερου θαλάσσιου θηλαστικού της Ευρώπης, κάτι τέτοιο σίγουρα δεν είναι αποδεκτό και θα πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί από τις αρμόδιες αρχές.
Τι σημαίνει η διεθνής επιβράβευση του έργου της MΟm;Η φετινή βράβευση αποτελεί σημαντική διάκριση για την Ελλάδα και ταυτόχρονα αναγνώριση της 30χρονης αφοσίωσης της MΟm στην προστασία της μεσογειακής φώκιας.
Η πορεία μας αυτή θα συνεχιστεί επειδή είμαστε πεπεισμένοι ότι η αποτελεσματική προστασία αυτού του απειλούμενου είδους πρέπει να βασίζεται στη συστηματική δουλειά στο πεδίο και στη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου-φώκιας.
Ποιος είναι
Ο δρ Αλέξανδρος Καραμανλίδης είναι βιολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στη Βιολογία Διατήρησης στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και διδακτορικό τίτλο από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι επιστημονικός συντονιστής της MΟm, ενώ ως ειδικός επιστήμονας συνεργάζεται και με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, Rewilding Europe και συμμετέχει στην Ομάδα Ειδικών για τις Φώκιες της Παγκόσμιας Ενωσης για την Προστασία της Φύσης.
