Η ζωγράφος Frana για την ποιητική συλλογή της Βιβής Κοψιδά

Με σκέψεις και χρώματα…για τη νέα ποιητική συλλογή της Βιβής Κοψιδά-Βρεττού: Όλα καλά αξιότιμοι κύριοι (εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2016)

Μόλις είχε κυκλοφορήσει στο Λονδίνο ο τόμος με ελληνική ποίηση της κρίσης, που έφερε τον τίτλο: Austerity Measures: the new greek poetry, μια δίγλωσση ελληνοαγγλική έκδοση, σε επιμέλεια της  Karen Van Dyck, καθηγήτριας  Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Εκείνες ακριβώς τις μέρες συναντήθηκα με τη Βιβή (Κοψιδά), (φυσικά και την Άννα), φίλες ακριβές αρκετών χρόνων πια. Κλείσαμε ραντεβού σε στέκι που να είναι και να μην είναι Ελλάδα. Συμφωνήσαμε να βρεθούμε στο The Life Goddess Bloomsburry, στέκι με ελληνική παραδοσιακή κουζίνα, που στήθηκε με πολλή φινέτσα από δύο Έλληνες αδερφούς, τον Γιώργο και τον Νίκο, και τον φίλο τους Ηλία. Πήγαμε εκεί έτσι που να μας ενώνει η αγάπη μας για την Ελλάδα και το…κατόρθωμα να την ανακαλύψουμε-όχι πράγμα σπάνιο βέβαια-, στην καρδιά του Λονδίνου. Εκεί έγινε και η καθιερωμένη ανταλλαγή των δώρων μας: εγώ το Austerity Measures, που μόλις είχα αγοράσει από τους Foyles, και η Βιβή την πρώτη της ποιητική συλλογή τα Ποιήματα προσωρινότητας (εκδ. Γρηγόρη, 2014). Αλλά μου είχε και την θαυμάσια έκπληξη! Τη νέα ποιητική της συλλογή, με τον προκλητικό τίτλο Όλα καλά αξιότιμοι κύριοι…Μου είπε ότι το έχει ήδη παραδώσει προς έκδοση στον αξιόλογο εκδοτικό οίκο Μελάνι κι ότι πρόκειται να κυκλοφορήσει μέχρι το τέλος της χρονιάς (2016). Και τότε αυθόρμητα και ενθουσιαστικά της είπα: Να σου κάνω δώρο το εξώφυλλο!

Άρχισα την ίδια κιόλας στιγμή να διαβάζω τα ποιήματα-ένταση, ενέργεια, αποφασιστικότητα, δύναμη, στοχασμός (ολόκληρη βιοθεωρία και φιλοσοφική ανασκαφή της ζωής), αισιοδοξία-αν και μιλούσαν για μέρες δύσκολες, για πάθη και περιπέτειες των ημερών-κάποια και όλων των ανθρώπινων ημερών διαχρονικά. Κρίμα που δεν προλάβαμε να συμπεριληφθεί ένα απ’αυτά στον τόμο της Karen Van Dyck, Austerity Measures ή και στον προηγούμενο με το ίδιο θέμα: Futures poetry of the greek crisis, σε επιμέλεια του Theodoros Chiotis (εκδ. Penned in the Margins, London 2015).  Δεν έχω δει κάτι πιο δυνατό, πιο εγερτικό από τα ποιήματά σου, είπα τότε στη Βιβή, μαζί –φυσικά-με το δικό μου αποφασιστικό «ναι» για το εξώφυλλο.

Τώρα έχω το καλαίσθητο βιβλίο στα χέρια μου. Τώρα έχω διαβάσει τα ποιήματα όχι μόνο μια φορά. Και κάθε μέρα με ανάκατες σελίδες διαβάζω ξανά και ξανά. Και ολοένα τα ανακαλύπτω. Στην πρώτη ανάγνωση, μια γενική ιδέα, ανασφαλή για το αν τα κατάλαβα σωστά. (Αλήθεια τι θα πει σωστά;) Κι ύστερα τα παίρνω ένα-ένα, και μετρώ τις λέξεις και κουβεντιάζω με τις φράσεις και ζωγραφίζω τις εικόνες και μαντεύω τις κρυφές τους εξομολογήσεις. Πόσοι κρυμμένοι κόσμοι! Σαν να μιλάει μια αρχαία θεά, που δεν κρύβει τις σκέψεις της αλλά μόνον τα λόγια της κάνει περίεργα…Σαν αρχαία θεά που βλέπει αλλά και προφητεύει, που μιλάει για τα δεινά και αναζητά δικαιοσύνη. Μια επαναστατημένη φωνή, που φεύγει μακριά από τον εαυτό της γιατί απλώνεται στων άλλων τη ζωή και μέσ’απ’αυτή διαβάζει και τη δική της. Κάθε ανάγνωση φέρνει σε φως καινούρια νοήματα, καινούριες συνάψεις λέξεων, εικόνων, φωνών και σκέψεων. Υπάρχει η πραγματικότητα με τις σκληρές αλήθειες της, αλλά σε τόσο ευαίσθητους τόνους ώστε να εξευγενίζεται και να σε προτρέπει να την φέρεις προς το ιδανικό. Αυτό της ποιήτριας, όπως το πλάθει στο συγκλονιστικό της Devotio (σ. 12-14), όταν αντιθέτει τις δύο εικόνες: του ονείρου και της πραγματικότητας: Κοιμήθηκα και ονειρεύτηκα πως/ήταν επανάσταση πλήθη ανέμιζαν/φλάμπουρα και κόκκινες σημαίες….Κι έπειτα ξύπνησα νύχτα και σύννεφο/Ζωηρεύει ο κόσμος στην αγορά/Ζωντανεύει το πλήθος ανυποψίαστο/ του ονείρου…(Δεν συνεχίζω το όνειρο, δεν συνεχίζω το ξύπνημα, να το ανακαλύψετε, όπως κι εγώ, στις παλλόμενες αράδες του βιβλίου).

Παρακολουθώ στα ποιήματα αυτό που γνώρισα, όταν πριν από κάποια χρόνια βρεθήκαμε σε κάποιο forum για τη σχέση λογοτεχνίας και τέχνης. Θαύμασα τότε τη βαθιά και ουσιαστική παιδεία της Βιβής, μια παιδεία που την έκανε όμως πράξη και βίωμα. Ευαίσθητη με όλες τις σημασίες-να καταλαβαίνει, να συν-αισθάνεται, να μετακινείται προς το μέρος του άλλου, να εξανθρωπίζει με την εκφορά του λόγου της. Διέκρινα τότε πόσο άνετα διασυνδέει τις γλώσσες των τεχνών μεταξύ τους, τη λογοτεχνία με τη ζωγραφική, την ποίηση με την ψυχολογία, και πάλι την ποίηση με την κοινωνία. Μεστή ουσία, κατασταλαγμένη κρίση, φιλοσοφική εμβάθυνση, ανθρωπισμός! Τι θαυμαστό σύμπλεγμα!

Είπα ανθρωπισμός! Μέσα από τις περιπέτειες του πολιτισμού-αυτό τελικά είναι το ζητούμενο. Και της ποίησης το ζητούμενο. Και η Βιβή –χωρίς πουθενά να αναφέρει τη λέξη, κατασκευάζει με όλη τη μυστηριακή μαστορική της, τη δική της «ποιητική», το όραμα ενός ανθρωπισμού, που αρχίζει από το ανασκάλεμα της μνήμης και της ψυχής μας και έρχεται να μιλήσει στην ανθρωπότητα-στον Άνθρωπο, όπου γης. Γι’αυτό πιστεύω, ότι ακόμα και στα ποιήματα που έχουν χρώμα προσωπικό, υπαρξιακό, εξομολογητικό, ακόμα και σ’αυτά, υπάρχει το άπλωμα της οικουμενικότητας, γιατί οικουμενικός είναι ο πόνος της μοναξιάς, η εγκατάλειψη, η φτώχεια, η απουσία, η αγάπη, η (τελεσίδικη) απόφαση, η μνήμη και η λήθη, η υπερβολή του κακού και το «όνειρο» πάντα του καλύτερου κόσμου. Εντοπισμένα όλα αυτά -και πολύ περισσότερα- στο παρόν μας, στην κρίση, στον άνθρωπο της πατρίδας της αλλά και κάθε πατρίδας και στον άστεγο άνθρωπο, τον πρόσφυγα, τον μετανάστη, τον επαίτη, για τους οποίους θα στείλει τους λυτρωτικούς στίχους της ποίησής της (Πατρίδα-ποίηση, σ. 40):

Πατρίδα-Ποίηση
Σας δίνω μια θάλασσα γαλήνη
Φουρτούνα του Αγαθού σας δίνω
Του πρωινού άνοιξη φως
φρούτα χυμούς  καλοκαιριού
Δίψα καλού φθινόπωρου
Χειμώνα λευκή εσθήτα
Ατίθασης αγάπης μυστικά
Πατημασιές παρηγοριάς σε δάση
Φτερούγες αλαφροπάτητες
Σε κενό αέρα τρυφερού
Θύρα παράδεισου τυφλού
Που τη στιγμή γυροφέρνει
Μετέωρη πορτοκαλιά -νανούρισμα
Νηπίου και βότσαλα τα χέρια του
Παιχνίδισμα-Επανάσταση που γνέφει
Κι απλώστε γόνιμου  παραμυθιού
τις θάλασσες και χτίστε τα όλα μαζί
«Πατρίδα Ποίηση»
Να στεγαστεί ο άστεγος Κόσμος…

Ναι, δηλώνω νικημένη! Όταν κάθισα, μετά από πολλές αναγνώσεις να σκεφτώ πάνω σε κάποιες πιθανές σκέψεις και ιδέες εξωφύλλου, λύγισα. Πώς να χωρέσει όλος αυτός ο κόσμος σε σχήματα και συμβολισμούς των εικαστικών; Προβληματίστηκα πάνω στην ιδέα ενός κολάζ… κι άλλα πολλά. Στο τέλος καρφώθηκε στο μυαλό μου κι επικράτησε: τι είναι το τελικό απόσταγμα της ποίησης της Βιβής Κοψιδά-Βρεττού; Σίγουρα η ανώτερη πνευματική κατάσταση, η υψηλή σύλληψη του οραματισμού, η γνώση μαζί με ταπεινότητα, καθαρότητα, απόχρωση λύπης αλλά και δύναμη και πίστη στον άνθρωπο και στη δικαιοσύνη. Και στην «επανάσταση του καλού». Έτσι προέκυψε αυτό το εικαστικό νεφέλωμα, παιχνίδι μωβ και λευκού χρώματος, διασταυρώσεις «πνευματικής έγερσης», αν μπορώ να το εκφράσω μ’αυτό τον τρόπο.

Θέλω μ’αυτό το αδέξιο, ίσως, σημείωμά μου να την ευχαριστήσω για τη συστέγαση στο υπέροχο και «εν-τατικό» βιβλίο της. Και να την ευχαριστήσω, όπως και όλοι οι αναγνώστες της, πιστεύω, γιατί μας ηρεμεί μαγικά μ’έναν αγώνα επίμονο, πνευματικό, μ’ένα λόγο διαπεραστικό, αισθητικής και νοηματικής πολυσημίας, τον οποίο μας μεταγγίζει και με τον οποίο μας καθοδηγεί ν’ανακαλύψουμε τον κόσμο και να τον περπατήσουμε ποιητικά. Αυτό είναι τελικά και η λύτρωση! Το λέει καθαρά στην Πατρίδα-Ποίηση, άλλωστε.

Υ.Γ. Έχω διαβάσει πολλή αμερικάνικη ποίηση κι αγαπώ πολλούς αμερικάνους ποιητές, έτσι πρόχειρα τον Μπομπ Κάουφμαν, την Ντίκινσον, τον Φρανκ Ο’Χάρα, τον Ντέιβιντ Λεμάν, τον Μάικλ Πάλμερ…Διαβάζω στο μπαλκόνι του ακατάστατου σπιτιού μου τώρα ξανά στη Νέα Υόρκη, την πεισματωμένη και πληγωμένη Ελλάδα της Βιβής, και τον Άνθρωπο της Βιβής και δεν ξέρω γιατί η ελπίδα της φαντασίας μου τραγουδά του νοσταλγικού James Merrill τους στίχους «Προς τιμήν της Ελλάδας»:

Φως τρύπωσε μέσα στην ελιά/κι έγινε λάδι/ Τι επαληθεύει τον παράδεισο  την σήμερον ημέρα.
Άρχισα να τους εξηγώ πως μέσα σ’ ετούτη την απέραντη φωτιά
Κι άλλα μέταλλα βρίσκονταν – όπως, η Τέχνη, το Κοινό Αίσθημα,
Η Άγνοια, τα Οικονομικά, του Εαυτού η Αγάπη,
το Μίσος του Εαυτού, κι άμετρα άλλα

Καθένα τους φλεγόμενο για νιώσιμο, καθένα τους ολόψυχα δοσμένο
από το χείριστο να μας απαλλάξει πόσο λίγο τα εμπιστεύομαι

………………………………………………………….
Και ιδού, με μιας στέκεστε μπροστά μου ολόκληρα, Όχι! Να σας ονομάσω δεν πρόφτασα,

Βαλμένα στη σειρά, τα Ουσιώδη,
Ντυμένα ωσάν τις καρυάτιδες…

Ε, ναι την Ελλάδα θα σώσει η Ποίηση, από τα βάθη των αιώνων μέχρι τις σημερινές άμουσες μέρες…

Ευχαριστώ που μου επιτρέπετε να την μοιράζομαι μαζί σας…

Frana- Ζωγράφος
Νέα Υόρκη