Ο Γερμανός ποιητής και φιλόσοφος Γκέτε είχε πει πως «όταν οι ιδέες αποτυγχάνουν, οι λέξεις μπορεί ν’ αποδειχθούν πολύ χρήσιμες», στην περίπτωση όμως της Μιχαέλα Πρίντσιγκερ, βραβευμένης μεταφράστριας και δημιουργού του δίγλωσσου diablog.eu, μπορούμε να πούμε πως οι λέξεις αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμες, εκεί που η πολιτική απέτυχε.
Η αυστριακής καταγωγής μεταφράστρια έχει δημιουργήσει μια γέφυρα ανάμεσα στον ελληνικό και τον γερμανικό πολιτισμό χρησιμοποιώντας δύο πολύ δραστικά εργαλεία: τη γλώσσα και το διαδίκτυο.
• To diablog.eu πρόσφατα γιόρτασε τον δεύτερο χρόνο επιτυχημένης λειτουργίας του. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η μεγάλη ανταπόκριση που γνώρισε από το ελληνογερμανικό κοινό;
Το diablog.eu γέμισε ένα κενό. Κανονικά υπάρχει μόνο μια θεσμική πολιτιστική πολιτική, η οποία εξαρτάται από την κρατική χρηματοδότηση –δεν υπάρχει ωστόσο μια εξατομικευμένη, διαπροσωπική πολιτιστική πολιτική. Η επιτυχία της ιστοσελίδας οφείλεται οπωσδήποτε στη διγλωσσία της, που απαιτεί ωστόσο πολλή δουλειά και φροντίδα από εμένα και τους συντάκτες, αλλά αποτελεί ουσιαστικό μέρος της φιλοσοφίας μας.
Πάντα ενοχλούμαι από τις ιστοσελίδες που υπόσχονται μεν δίγλωσσο περιεχόμενο, αλλά δεν το προσφέρουν με συνέπεια. Θελήσαμε να το κάνουμε καλύτερα. Γιατί εν τέλει μόνο αυτή η διγλωσσία εξασφαλίζει την επικοινωνία.
• Πριν από λίγους μήνες βραβευτήκατε με το Αυστριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτό.
Ηταν μια μεγάλη αναγνώριση της πολιτιστικής μας μεταβίβασης μεταξύ του ελληνόφωνου και του γερμανόφωνου χώρου. Για πρώτη φορά δόθηκε αυτό το βραβείο σε μεταφραστή ελληνικών. Βρέθηκα δικαιωμένη ως μεσολαβήτρια και υποστηρίκτρια της ελληνικής λογοτεχνίας, που δυστυχώς βρίσκει μόνο δύσκολα απήχηση στους γερμανόφωνους εκδότες. Με ρωτούν συχνά πού έγκειται αυτή η δυσκολία.
Για την Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης 2016 είχαν μεταφραστεί 450 έργα από τα ολλανδικά και τα φλαμανδικά (γλώσσες που μιλούν 22-23 εκατομμύρια άτομα) ενώ το 2001, όταν η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα της έκθεσης, μόνο 50 έργα από τα ελληνικά (με 11 εκατομμύρια «φυσικούς ομιλητές» συν τους Ελληνες της Διασποράς).
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο παρόμοιο πνεύμα (δυτικοευρωπαϊκής) αφήγησης, αλλά και σε μια έντονη οικονομική στήριξη προγραμμάτων μετάφρασης εκ μέρους της ολλανδικής/φλαμανδικής πολιτιστικής πολιτικής. Την έλλειψη μιας αντίστοιχης προώθησης τη θεωρώ το μεγαλύτερο πρόβλημα διάδοσης της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
• Ο Βίτγκενσταϊν είχε πει ότι «τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου». Σήμερα δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι τα όρια της κόσμου μας είναι τα όρια της κάλυψης του δικτύου μας. Πιστεύετε ότι το ίντερνετ και η τεχνολογία μπορούν ν’ ανοίξουν νέους δρόμους για τη διάδοση ιδεών γενικότερα και ν’ αποτελέσουν ειδικότερα μοχλό ανάπτυξης στον τομέα της λογοτεχνίας και της μετάφρασης;
Για μένα ήταν εξαιρετικά αποκαλυπτική η εξέταση των μηχανισμών αμοιβαίας αξιολόγησης στον Τύπο, στην τηλεόραση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό με παρακίνησε να δημιουργήσω ένα νέο κανάλι δίγλωσσης επικοινωνίας.
Σε πολιτιστικά θέματα είναι απαραίτητη η κοινωνία των πολιτών. Πολιτισμός δεν σημαίνει παθητική κατανάλωση, αλλά ενεργή συμμετοχή. Ιδανικό στην περίπτωση αυτή είναι το ίντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επειδή είναι προσβάσιμα για όλους, μπορούμε να αναρτούμε κείμενα που δεν έχουν πιθανότητα δημοσίευσης στα γερμανικά συμβατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Οχι επειδή δεν διαθέτουν επαρκή ποιότητα, αλλά επειδή δεν έχουν το κατάλληλο «πλαίσιο» που μπορεί να προσελκύσει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Ως εκ τούτου τα ψηφιακά μέσα είναι κατάλληλα για προϊόντα που έχουν ένα συγκεκριμένο ενδιαφερόμενο κοινό. Μέσω του facebook επικοινωνούν π.χ. πολλοί ποιητές μεταξύ τους και ανταλλάσσουν ιδέες, μια και δεν βρίσκουν χώρο δημοσίευσης σε άλλα μέσα ενημέρωσης.
• Ας υποθέσουμε ότι αύριο η Ελλάδα ξεπερνούσε την οικονομική κρίση και υπήρχαν τα απαραίτητα χρήματα για να γίνουν έργα σε όλους τους τομείς. Κατά τη γνώμη σας ποια θα ήταν η πρώτη κίνηση που θα έπρεπε να γίνει στον τομέα της λογοτεχνίας και της μετάφρασης;
Το ερώτημα είναι: Πώς μπορώ να επιτύχω η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία να γίνει απλώς αντιληπτή ως καλή λογοτεχνία, χωρίς να χρειάζονται κράχτες με εικόνες, μοτίβα και επιχειρήματα φολκλόρ; Μόνο μέσω της δημιουργίας οργάνων ενίσχυσης της λογοτεχνικής μετάφρασης.
Το ελληνογερμανικό πρόγραμμα χρηματοδότησης μεταφράσεων χρειάζεται μια καινοτόμο ιδέα που να υπερβαίνει μια μονομερή, εθνική στήριξη των προγραμμάτων μετάφρασης. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για άλλα «ζεύγη γλωσσών», έτσι ώστε το ελληνογερμανικό παράδειγμα να πρωτοπορήσει στην ευρωπαϊκή πολιτιστική διαμεσολάβηση.
Με τον τρόπο αυτό η λογοτεχνική πολιτιστική ανταλλαγή θα αναβαθμιστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα υπερβεί τα εθνικά όρια και θα κινείται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η ιδέα ξεκινά από δυο γλωσσικούς και πολιτισμικούς χώρους, τον γερμανόφωνο, που περιλαμβάνει την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, την Αυστρία και τη γερμανόφωνη Ελβετία, και τον ελληνόφωνο με την Ελλάδα, την Κύπρο και την απανταχού Διασπορά.
Πρόκειται για έναν διάλογο μεταξύ αυτών των πολιτιστικών χώρων ο οποίος μέχρι τώρα χρηματοδοτείτο μονομερώς, δηλαδή από το εκάστοτε εθνικό κράτος. Ηρθε η ώρα να ξεπεραστεί αυτή η προσέγγιση και να δημιουργηθεί ένα ταμείο που να μπορεί να χρηματοδοτείται από εθνικά, περιφερειακά και διαπεριφερειακά ταμεία, από ιδιωτικούς οργανισμούς και ιδρύματα καθώς και από επιδοτήσεις της Ε.Ε.
*Ψυχολόγος και επιστημονική δημοσιογράφος. Είναι δημιουργός του ηλεκτρονικού περιοδικού «Ψυχο-γραφήματα» και του Ινστιτούτου Ψυχικής Εκφρασης «Ψ-Χ».
