Κ. Στάικος: Οι δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας ήταν πάντα ανεπαρκείς

Συνέντευξη στον Γιάννη Ν.Μπασκόζο

Μια συζήτηση με τον Κωνσταντίνο Στάικο για την κατάσταση των δημοσίων βιβλιοθηκών σήμερα είναι πάντα ερεθιστική και διαφωτιστική. O Κωνσταντίνος Στάικος είναι ο άνθρωπος των βιβλιοθηκών, αρχιτέκτονας και ιστορικός του βιβλίου. Από τα πιο σημαντικά του έργα είναι  ο σχεδιασμός και η επίβλεψη των εργασιών σε δύο από τις σημαντικότερες βιβλιοθήκες του χριστιανικού κόσμου: τη Βιβλιοθήκη της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, που διήρκεσε 10 χρόνια και ολοκληρώθηκε το 1989 και της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι, που ολοκληρώθηκε το 1993.Έχει γράψει την πεντάτομη Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό και πολλές άλλες μονογραφίες. Πρόσφατα οργάνωσε την έκθεση για την αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στο Μουσείο Μπενάκη, ένα οδοιπορικό για το πώς βρέθηκαν τα πρώτα βιβλία στις βιβλιοθήκες και τι είδους μορφή είχαν αυτές.

Οργανώσατε πρόσφατα την  έκθεση για την αρχιτεκτονική των Βιβλιοθηκών στο Μπενάκη. Ποιες ήταν οι εντυπώσεις και η επίδρασή της στους επισκέπτες;

Η επισκεψιμότητα της έκθεσης ήταν πολύ μεγάλη, τόσο από το ελληνικό κοινό, όσο και από ξένους, πολλοί από τους οποίους εργάζονται σε αρχαιολογικές σχολές και πολιτιστικά ιδρύματα. Παρατήρησα, με ιδιαίτερα ευχαρίστηση, ότι οι επισκέπτες περνούσαν μεγάλα χρονικά διαστήματα διαβάζοντας τα εκτενή υπομνήματα σε συνάφεια με το εικαστικό υλικό. Πιστεύω ότι, όσοι περιηγήθηκαν στην έκθεση, αποκόμισαν σαφή εικόνα της αρχιτεκτονικής της Βιβλιοθήκης σε σχέση με το υλικό υπόστρωμα του βιβλίου και το πνεύμα κάθε εποχής, ως προς τη λογοτεχνική έκφραση και το θρήσκευμα.

Όλοι μιλάνε για βιβλιοθήκες. Φτάνει αυτό; Ποια είναι η αξία της;

Η Βιβλιοθήκη ήταν, είναι, και θα παραμείνει, κατά την άποψή μου, το βασικότερο σημείο αναφοράς για την προσέγγιση της πραγματικής εικόνας κάθε πολιτισμού ανά εποχή. Αν θέλουμε μάλιστα να κατανοήσουμε τις διαφορές που χαρακτηρίζουν κάθε εθνικό και θρησκευτικό κίνημα, σε σχέση με άλλα, το υπόβαθρο της διαφορετικότητας καταγράφεται στα βιβλία κάθε λαού. Η Βιβλιοθήκη είναι η ζωντανή μνήμη κάθε χρονικής περιόδου και αποτελεί τον κατεξοχήν και αλάθευτο κριτή κάθε αυθαίρετης ερμηνείας ιστορικών γεγονότων.

Αν θέλει κάποιος φιλομαθής να «κτίσει» μια βιβλιοθήκη , με τι πρέπει να ξεκινήσει;

Η δημιουργία κάθε προσωπικής συλλογής βιβλίων δεν υπόκειται σε κανενός είδους γενικό κανόνα, αλλά οικοδομείται σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του κάθε στοχαζόμενου ατόμου. Ωστόσο, καλό είναι, όποια και αν είναι τα ειδικά ενδιαφέροντα κάθε βιβλιόφιλου, να υπάρχουν σε όλες τις βιβλιοθήκες εγκυκλοπαιδικά λεξικά, τα οποία προσδίδουν καθαρότερη την εικόνα της έρευνας επί παντός επιστητού. Επίσης, μέσα από τα εγκυκλοπαιδικά αυτά λεξικά ο αναγνώστης τροφοδοτεί την σκέψη του με νέα στοιχεία, που με τη σειρά τους θα ανοίξουν περισσότερο τους πνευματικούς του ορίζοντες.

Είστε ικανοποιημένος από τις σημερινές δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας . Ποιες θεωρείτε επαρκείς;

Οι δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας ήταν πάντα ανεπαρκείς και ακόμα η κατάσταση παραμένει ακόμα η ίδια. Από όσο γνωρίζω, πολιτική μέριμνα για το θέμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης και όλων των άλλων ιστορικών, πανεπιστημιακών και επαρχιακών βιβλιοθηκών δεν υπήρξε ποτέ. Δυστυχώς, καμία δεν θεωρώ επαρκή, καθώς στερούνται όχι μόνο του πρωτότυπου υλικού που έπρεπε να θησαυρίζουν, σε ειδικά και γενικά θέματα, αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφικής ενημέρωσης σε ποικίλα θέματα, γεγονός που τις καθιστά «ορφανές», βασιζόμενες μόνο στην τοπική βιβλιογραφική παράδοση, η οποία και πάλι είναι ελλιπής.

Υπάρχει κάποιο είδος βιβλιοθηκών που νομίζετε ότι λείπει από τη χώρα;

Η γλώσσα μας συνεχώς συρρικνώνεται, όμως, η αρχαιότητα εξακολουθεί να παραμένει στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος σε κάθε επίπεδο: αρχαιολογικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, κοινωνικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό κ.α. Δυστυχώς όμως, οι διατριβές και ειδικές μελέτες των Ελλήνων πανεπιστημιακών δεν έχουν καμία ελπίδα να κυκλοφορήσουν έξω από τα όρια της Ελλάδας, αν δεν είναι μεταφρασμένες στα αγγλικά τουλάχιστον. Από την άλλη μεριά, λόγου χάριν, από τις δεκάδες εκδόσεις φιλοσοφικού περιεχομένου που κυκλοφορούν στο εξωτερικό είναι ζήτημα αν μικρός έστω αριθμός σχετικών βιβλίων καταλήγει σε πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες της χώρας μας ή στη βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών.Το γεγονός αυτό καθιστά κάθε ειδική μελέτη αξιόπιστη μόνο στην εγχώρια κατανάλωση.

Θα αλλάξει ο ρόλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης με την μετακόμισή της στο Ίδρυμα Νιάρχος; Ποιες οι προϋποθέσεις;

Η Εθνική Βιβλιοθήκη υπήρξε από τους Υπουργούς Παιδείας, τουλάχιστον κατά τη δεκαετία του ’60, «άγνωστη χώρα», καθώς ούτε γνώριζαν τί περιείχε ούτε τί θα έπρεπε να περιέχει, για να θεωρείται με διεθνή κριτήρια Εθνική Βιβλιοθήκη. Μάλιστα, μέχρι πρόσφατα λειτουργούσε βάσει νόμου που είχε θεσπιστεί το 1934, ο οποίος άλλωστε δεν ίσχυσε ποτέ! Η μετακόμιση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο νέο κτίσμα δεν πρόκειται να προσφέρει απολύτως τίποτα, παρά να δείξει την γύμνια της και την αδιαφορία της Πολιτείας απέναντι στην πνευματική μας παράδοση. Έχω προσωπική και τεκμηριωμένη άποψη για όσα λέω, καθώς από το 1978 και έπειτα, που άρχισα να ασχολούμαι πιο συστηματικά με το ελληνικό βιβλίο και τις βιβλιοθήκες ανά την Ελλάδα, γνωρίζω ότι δεν υπήρξε καμία κρατική μέριμνα, ώστε ιστορικές βιβλιοθήκες πνευματικών ανθρώπων να καταλήξουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη, παρόλες τις εκκλήσεις που έγιναν, λόγου χάριν: του Αθανάσιου Χ. Χατζηδήμου, Γ. Αρβανιτίδη, Σπ. Μαρκεζίνη, ακόμη και του Κ. Θ. Δημαρά, που επί χρόνια οι κληρονόμοι της προσπαθούσαν να βρουν στέγη για το μέλλον της.

Και μερικά ιστορικά

Πότε χρονολογείται το πρώτο βιβλίο και η πρώτη βιβλιοθήκη;

Το αρχαιότερο βιβλίο σε παπύρινο κύλινδρο είναι αυτό που βρέθηκε πριν από λίγα χρόνια στον Δήμο Δάφνης, σε έναν τάφο ενός μαθητή, μαζί με μουσικά όργανα και χρονολογείται στα μέσα του 5ου αιώνα π. Χ. Η πρώτη δημόσιου χαρακτήρα βιβλιοθήκη, με την έννοια που δίνουμε σήμερα στο χώρο – κτίσμα, είναι της Ακαδημίας του Πλάτωνα, που έφερε την ονομασία Μουσείο, ως αίθουσα που τελούσε υπό την προστασία των εννέα Μουσών, οι οποίες είχαν χρησθεί από τον Απόλλωνα ως θεραπαινίδες των γραμμάτων και των τεχνών.

Ποια ήταν η πιο πλούσια και άρτια εξοπλισμένη βιβλιοθήκη στον κόσμο

Από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες του κόσμου είναι οι μνημειακές βιβλιοθήκες της Ιταλίας: Λαυρεντιανή στη Φλωρεντία, Βατικανού στη Ρώμη, Μαρκιανή στη Βενετία, καθώς και η Βρετανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου. Τον σπουδαιότερο εξοπλισμό και τον μεγαλύτερο αριθμό βιβλίων έχει η Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών.

Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις βιβλιοθήκες της ανατολής με αυτές της δύσης;

Μεταξύ των βιβλιοθηκών της Δύσης και αυτών της Ανατολής υπάρχουν διαφορές, κυρίως ως προς την ταξινόμηση των βιβλίων και τα βιβλιοστάσια. Όμως, με τα χρόνια, με την επιβολή ενός κοινού σχήματος βιβλίων και με την υιοθέτηση του έντυπου βιβλίου σε κάθε χώρα, οι διαφορές αυτές τείνουν να εξαλειφθούν.

Πηγή