Από το Νίκο Βατόπουλο
Μία από τις πιο παλιές εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα ήταν αυτή των Ιωαννίνων. Στη «Μεγάλη Ρούγα», όπως ονομάζεται η εβραϊκή συνοικία, υπήρχαν Έλληνες Εβραίοι ήδη από τον 8ο αιώνα μ.Χ., όλοι Ρωμανιώτες. Τα Ιωάννινα, όπως και οι περισσότερες ελληνικές πόλεις, έχασαν το μεγαλύτερο κομμάτι του εβραϊκού πληθυσμού τους στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. Από τους σχεδόν 2.000 Γιαννιώτες Εβραίους επέστρεψαν μόλις 163. Οι κοινότητες στις γύρω πόλεις έσβησαν.
Τη Δευτέρα 23 Ιανουαρίου, το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος, στην Αθήνα, εγκαινιάζει ένα δίπτυχο εκθέσεων αφιερωμένων στα Ιωάννινα (διάρκεια έως 25 Σεπτεμβρίου), με την υποστήριξη της πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, στο πλαίσιο του τριετούς προγράμματος συνεργασίας. Η έκθεση με τίτλο «Η Εβραϊκή Κοινότητα των Ιωαννίνων – Αντικειμένων Μνήμη» εστιάζει στην αφήγηση της εβραϊκής παρουσίας στην πόλη, ενώ η έκθεση «Γιοσέφ Ελιγιά, o Ποιητής της Λίμνης» φωτίζει την περίπτωση του Γιαννιώτη λογίου που πέθανε μόλις 30 ετών το 1931 περιβεβλημένος από τη μελαγχολική αύρα του πρόωρου θανάτου. Η περίπτωση του Ελιγιά έχει μοναδικότητα, καθώς είχε επίδοση όχι μόνο στην ποίηση αλλά και στη μετάφραση και στον δοκιμιακό λόγο. Ήταν ένας λόγιος προικισμένος με τη γαλλική παιδεία που παρείχε η Alliance Israélite. Ο Ελιγιά ξεχωρίζει ως εξέχον μέλος της πνευματικής παρακαταθήκης των Ιωαννίνων, που ζωντανεύει στην έκθεση μνήμης με φωτογραφικό υλικό αλλά και με αυθεντικά αντικείμενα από τις συλλογές του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος. Πρωτότυπα κειμήλια που παρεχώρησαν ιδιώτες δίνουν ιδιαίτερη αξία στην έκθεση.
Ορισμένα παλιά σπίτια, κηρυγμένα διατηρητέα μνημεία, σώζονται στην παλιά πόλη των Ιωαννίνων, μάρτυρες της κάποτε ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας. Η συναγωγή, που χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα, σώζεται επίσης. Τον περασμένο Σεπτέμβριο είχε υποστεί βανδαλισμό από ακροδεξιά στοιχεία.
Το αφιέρωμα στα Ιωάννινα που εγκαινιάζει το Εβραϊκό Μουσείο στην Αθήνα αποκτά μεγάλη συμβολική σημασία στις μέρες μας, καθώς είναι πολύ σημαντικό να υπενθυμίζεται η μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων Εβραίων. Σταδιακά, μετά το 1990 και κυρίως μετά το 2000 έρχονται στο φως ολοένα και περισσότερα τεκμήρια αλλά και αποτελέσματα ερευνών, που εμπλουτίζουν τη βιβλιογραφία, για τις εβραϊκές κοινότητες σε πολλά αστικά κέντρα της Ελλάδας. Οι μαρτυρίες, οι αυτοβιογραφίες και τα χρονικά συμπληρώνουν την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας που ορίζουν πλέον ένα νέο πεδίο κατανόησης και εκτίμησης της εβραϊκής συμβολής στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Τα Ιωάννινα, όπως και η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, η Ξάνθη, η Καβάλα, η Λάρισα κ.ά., ήταν ένα από τα κέντρα του ελληνικού εβραϊσμού. Στο Εβραϊκό Μουσείο θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε αυτήν την κληρονομιά που συνεχίζεται και σήμερα.
Εχει εκδοθεί δίγλωσσος κατάλογος και ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν σχεδιαστεί για τα σχολεία.
500 φωτογραφίες
Μορφές που αποκτούν και πάλι ιστορική υπόσταση παρελαύνουν μέσα από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν, «Το πανόραμα του Νισήμ Λεβή, 1898-1944», του γιατρού και φωτογράφου που αποτύπωσε τη γιαννιώτικη κοινωνία σε 500 γυάλινες πλάκες. Οι φωτογραφίες βρέθηκαν τυχαία στην κατοχή ενός μικροπωλητή που καλούσε τον κόσμο να τις δει με το αζημίωτο: «Ένα φράγκο το πανόραμα, κύριοι!». Το λεύκωμα είναι προϊον έρευνας του Αλέξανδρου Μωυσή και προλογίζεται από τον Μαρκ Μαζάουερ.
