(Αντί χρονογραφήματος)
Όταν άρχισαν να γράφονται αυτές οι γραμμές ήταν απόγευμα 27-8-2016, οι τελευταίες ειδήσεις μας πληροφορούσαν ότι τα συνεργεία διάσωσης έπαψαν πλέον να ελπίζουν ότι θα ανασύρουν κάποιον ζωντανό από τα ερείπια των χωριών και των πόλεων του ορεινού όγκου των Απεννίνων, που σάρωσε ο σεισμός των 6 ρίχτερ. Άρχιζαν ήδη οι κηδείες κάποιων θυμάτων του σεισμού μ’ επίσημη εκπροσώπηση. Αυτές θα συνεχίζονταν, όπως μας πληροφορούσαν, και την επόμενη μέρα. Γίνεται μνεία νεκρών πέραν των ελλαδικών ορίων. Αλλά, καθώς-όπως και άλλοτε σημειώσαμε-το μόνο γενικευμένο δημοκρατικό στοιχείο που έχει απομείνει στον πλανήτη είναι ο θάνατος, μπορεί και κατά μία γενικευμένη άποψη να ισχυριστούμε ότι οι νεκροί τουλάχιστον του οποιουδήποτε σημείου του πλανήτη, ανήκουν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Κάτι που για παράδειγμα δεν θα μπορούσε ποτέ να ισχυριστούμε και για τον πλούτο του πλανήτη. Και δεν θα έκανα καμία μνεία του γεγονότος, μια και επρόκειτο για μικρό σχετικά αριθμό νεκρών και αγνοουμένων, αν δεν έβλεπα το πρωί της 26ης -8-2016, από το BBC τις εικόνες των ερειπίων από τα σπίτια που είχαν καταρρεύσει ή και που δεν είχαν καταρρεύσει.
Επρόκειτο για παλαιά οικήματα, θα έλεγα, κατά την ελληνική λαϊκή ορολογία, παμπάλαια, και εύλογα κάποιος αναλογίζεται πώς τόσα χρόνια δεν ανανεώθηκαν αυτά τα κτίρια, ή για να το πούμε καλύτερα, πώς κάποιος δεν φρόντισε για την αντισεισμική τους προστασία. Έχοντας υπόψη και τη σαθρότητα του εδάφους και όλους τους συναφείς παράγοντες. Αμέσως μετά, στις ειδήσεις μάθαμε και για τα χρήματα που είχαν εξευρεθεί, (1 δις ευρώ) για την αντισεισμική θωράκιση της περιοχής, χρήματα των οποίων ποτέ δεν έγινε χρήση για τον παραπάνω σκοπό. Κι ούτε που μας πέφτει λόγος. Άλλωστε και ο αριθμός των νεκρών είναι σχετικά πολύ μικρός (!) σε σχέση για παράδειγμα με τις χιλιάδες που χάθηκαν στα σκοτεινά νερά της Μεσογείου γύρω από τη Λαμπεντούζα-ένα οριακό σημείο του σύγχρονου πολιτισμού. Αν και δεν μπορούμε να μην συγκινηθούμε, έστω και λίγο, για τις οικογένειες που καταπλακώθηκαν από σωρούς ερειπίων και ξεκληρίστηκαν, είτε γι’αυτές που ακόμα αγνοούνται, ή και για τους μεμονωμένους ανθρώπους. Άλλωστε, η φιλοσοφία κάποια στιγμή είχε φτάσει στο εντελώς παράδοξο σημείο να μας πει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι άνθρωποι!
Και δεν θα έλεγα τίποτα για τις παραπάνω υποθέσεις, αν πριν από 30 και παραπάνω χρόνια, γράφοντας το Αγωνία επιβίωσης, δεν έβλεπα όλους αυτούς τους σαθρούς οικισμούς-κατοικίες ανθρώπων-, από το Νεπάλ για παράδειγμα, και πολλές άλλες περιοχές της Ασίας, ως τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Αμερική… Το ζήτημα έρχεται και ξανάρχεται στο μυαλό μας, γιατί το βλέπεις πως αυτά τα σπίτια θα καταρρεύσουν και πάλι θα καταρρεύσουν και μετά την ανοικοδόμησή τους, γιατί οι σεισμοί έρχονται και ξανάρχονται νομοτελειακά, και οι οικονομικές δυνατότητες των ανθρώπων είναι αυτές που είναι. Κι επειδή μάθαμε να αναζητάμε-ακόμα και στις μέρες μας-την ομορφιά, έστω και σε καταστάσεις εξωπραγματικές, σκέφτεται κανένας πως ένας Παγκόσμιος Οργανισμός Αντισεισμικής Προστασίας, πολλά θα είχε να προσφέρει στους περισσότερο φτωχούς και περισσότερο αδύναμους κατοίκους του πλανήτη. (Θα ήθελα εδώ να προσθέσω-και το λέω με ειλικρίνεια, χωρίς πρόθεση της οποιασδήποτε σύγκρισης, αλλά, περνώντας από χωριά του ορεινού όγκου της Πίνδου, όχι μόνο στην Ήπειρο, ένιωσα πραγματική συγκίνηση βλέποντας πως οι εκεί γενναίοι άνθρωποι, μετανάστες στην Ευρώπη και οπουδήποτε αλλού, ακόμα και γκαρσόνια στα υπερ-κοσμικά νησιά του Αιγαίου-πόσο ωραία έχουν ανανεώσει τα σπίτια τους και τα χωριά τους, αλλά και πόσο ανθεκτικές παραμένουν πολλές από τις παλαιές λιθοδομές, από σπουδαίους τεχνίτες καμωμένες).
Παγκόσμιος Οργανισμός Αντισεισμικής Προστασίας: Είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί στις μέρες μας; Ο Καντ (1724-1804), με την εσώτατη ευγένεια της παρουσίας του-και όχι μόνο με την κατηγορική του προσταγή-, θα το θεωρούσε επιτευκτό, όπως θεωρούσε επιτευκτή και την κατάσταση αιώνιας ειρήνης. (Είχε προβλέψει πάντως τη δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών). Το ζήτημα έχει δύο θεμελιώδεις προϋποθέσεις: την αναγωγή της σκέψης των δρώντων υποκειμένων της ιστορίας ως το σημείο να κατανοήσουν το ζήτημα, όχι μόνον ως ένα ζήτημα ηθικής. Τον τρόπο που κατανέμεται ο παγκόσμιος πλούτος. Ήδη, από το 2001, ο εντελώς λησμονημένος, Λευκαδίτης καθηγητής της οικονομίας Απόστολος Λάζαρης, παρατηρούσε προκειμένου για τον εικοστό αιώνα: «Ήταν ένας αιώνας πρώτος σε όλα: Πρώτος στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και πρώτος στη σφοδρότητα και την έκταση των οικολογικών καταστροφών. Πρώτος στην οικονομική ανάπτυξη και τη συσσώρευση πλούτου, αλλά και πρώτος στις οικονομικές κρίσεις και την επέκταση της εξουθενωτικής φτώχειας, σε τεράστιες περιοχές του πλανήτη… Περίπου 2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το μισό σχεδόν του πληθυσμού της γης ζουν με εισόδημα λιγότερο από δύο δολάρια την ημέρα, και απ’αυτούς, 1,2 δισεκατομμύρια, δηλαδή το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, προσπαθούν να επιβιώσουν με λιγότερο από ένα δολάριο τη μέρα…» (Στην αυγή του νέου αιώνα, εκδ. οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 2001, σσ. 17 και 39).
Η πραγματικότητα, μετά από 16 περίπου χρόνια, εξελισσόμενη κατά την παραπάνω φορά των πραγμάτων, και με διάφορες μετατοπίσεις, φαίνεται να παίρνει όλο και περισσότερο την «ιδανική» της μορφή: Έκθεση του Οxfam, του παγκόσμιου οργανισμού βοήθειας και ανάπτυξης. Σύμφωνα με την έκθεση «Δουλεύοντας για τους λίγους», το άθροισμα της περιουσίας των 85 πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου, ισούται με τον πλούτο της μισής υφηλίου, ή για την ακρίβεια, των 3,5 δισεκατομμυρίων φτωχότερων ανθρώπων του πλανήτη.
Έχει προηγηθεί και η σχετική διεπιστημονική μελέτη της ΝΑSA, πρόγραμμα HEADY, που προειδοποιεί ότι μία από τις βασικές αιτίες κατάρρευσης του βιομηχανικού πολιτισμού είναι η διαρκώς εντεινόμενη ανισομερής κατανομή του πλούτου: οι διευρυνόμενες, διαρκώς στοχοποιούμενες μάζες θα συμπαρασύρουν στην καταστροφή και τις ελίτ. Οι αιτίες της κατάρρευσης παραμένουν πολλαπλές, σύνθετες, εμφανείς και λιγότερο εμφανείς. Ο αντι-πολιτισμός έχει τελικά τη δική του δυναμική και αποτελεί μια τεράστια δύναμη αφομοίωσης των πάντων, είναι αφ’εαυτού μια τεράστια παραμορφωτική δύναμη, που δεν παράγει σκέψη. Ο Ράσσελ θεωρεί ότι πολιτισμός είναι η προβλεψιμότητα και η γνώση. Και τα δύο αυτά στοιχεία-σ’ένα εξαιρετικά λειψό θεωρητικό πλαίσιο-, πέρ’από ελάχιστες αποσπασματικές δράσεις, δε φαίνεται να αποτελούν θεμελιώδη κανόνα των αποφάσεων, ούτε αυτών που αποφασίζουν, ούτε και των πολλών ανθρώπων της καθημερινής εξουθενωτικής προσπάθειας επιβίωσης. Στο Αγωνία επιβίωσης, ο αφηγητής-ρομπότ, προεκτείνοντας κατά τι τη σκέψη του: «Πρόσθεσε μάλιστα, πως το αγνοείν, ως έννοια καθαρά φιλοσοφική, βρισκόταν σε διαμετρική αντίθεση προς τη γνώση που πραγματικά υπήρχε. Αλλά η διαφήμιση και η διαστρεβλωτική προπαγάνδα (έτσι ήταν από τη φύση της άλλωστε), έδινε το μέτρο-τη σύνθεση- (είπε τη λέξη σύνθεση), της νέας διαλεκτικής, που υποβοηθούσε αποφασιστικά τον ήπιο, γραφικό μεσαίωνα, στην πολυκύμαντη, μακρινή του διάρκεια, την όχι απαλλαγμένη από αρπακτική διάθεση, υποκρισία, καταναγκασμό και φονικό. Αμέσως μετά, αυθαιρετώντας παρά τη συνήθεια του, πρόσθεσε (όχι χωρίς μια διάθεση χιούμορ), πως η υψηλότερη σφαίρα της διαλεκτικής, θα ήταν σίγουρα εκείνη που θα απεργαζόταν τη σωτηρία του κόσμου, σφαίρα όμως απελπιστικά δυσπροσπέλαστη, ακόμα και ως προς τη θεωρητική της σύλληψη και επεξεργασία». Ο αντι-πολιτισμός παγιώνει τους δικούς του κανόνες δράσης. Αυτό που αποκαλούμε ρους της ιστορίας, μπορεί να εξωθεί τον ΟΗΕ σε όλο και μεγαλύτερη περιθωριοποίηση;
Σπύρος Βρεττός
Συγγραφέας, Διδάκτορας Φιλολογίας
