Τέσσερις δραστήριες γυναίκες στον χώρο του ελληνικού Πολιτισμού οι κ.κ. Λαμπράκη – Πλάκα, Ελίζ Ζαλαντό, Μαριάννα Κάλμπαρη και Κατερίνα Ευαγγελάτου τονίζουν την ανάγκη στροφής προς τη γυναικεία προσέγγιση των πραγμάτων στην Τέχνη – και όχι μόνο.
Απο τη Στέλλα Χαράμη
Δεν είναι μόνο τα στατιστικά στοιχεία που αποθαρρύνουν. Δεν είναι μόνο το συλλογικό βίωμα παραγκωνισμού των γυναικών στην εργασία. Δεν είναι μόνο η ματαίωση για τα αυξανόμενα περιστατικά έμφυλης βίας. Και σίγουρα δεν είναι μόνο η αφορμή του εορτασμού για την Ημέρα της Γυναίκας. Είναι η στιγμή της ελληνικής κοινωνίας να στραφεί προς το γυναικείο βλέμμα, την γυναικεία αναγνώριση των πραγμάτων, την γυναικεία ευαισθησία στην αντίληψη και την διαχείριση των προβλημάτων.
Με αφορμή το κρίσιμο momentum που διαμορφώνεται τους τελευταίους μήνες στο δημόσιο διάλογο, τέσσερις δραστήριες γυναίκες που υπερέβησαν τα πατριαρχικά στερεότυπα και βρέθηκαν επικεφαλής πολιτιστικών οργανισμών σχολιάζουν το γιατί είναι απαραίτητες οι γυναίκες σε θέσεις ευθύνης. Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, η Ελίζ Ζαλαντό, η Μαριάννα Κάλμπαρη και η Κατερίνα Ευαγγελάτου εισηγούνται πως η ώρα της γυναίκας είναι τώρα.
Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, αρχαιολόγος, ομότιμη Καθηγήτρια στην Ιστορία της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών, Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης
Ομολογώ πως είμαι επιφυλακτική ως προς τις ποσοστώσεις μεταξύ των δύο φύλων που, κατά καιρούς, διατυπώνονται για τους χώρους εργασίας. Κι αυτό γιατί εκτρέπουν το ενδιαφέρον της συζήτησης από το κύριο πρόβλημα. Στον Πολιτισμό, όπως και σε κάθε εργασιακό χώρο, μας είναι αναγκαία η άλλη διάσταση μιας κατάστασης, ενός ζητήματος. Κατά συνέπεια, ναι, χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες σε θέσεις ευθύνης αλλά γυναίκες εμπνευσμένες, ικανές, φωτισμένες από τη γνήσια γυναικεία πρωτότυπη ματιά.
Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ ακροθιγώς στον εαυτό μου: Το κήρυγμα μου για την Εθνική Πινακοθήκη εντοπίστηκε στη σκέψη πως η Τέχνη δεν είναι δυσνόητη, η Τέχνη αφορά άπαντες. Στο έργο μου, λειτούργησα με μια πιο ανθρωπιστική, ανοιχτή ματιά, εμπλουτισμένη από αυξημένη συναισθηματική νοημοσύνη – γιατί ασφαλώς κι ένας άνδρας στην ίδια θέση θα μπορούσε να φέρει κοινό στην Εθνική Πινακοθήκη. Ωστόσο, εκείνο που έχει σημασία είναι ο τρόπος.
Δεν μας χρειάζονται γυναικεία πρότυπα τύπου Θάτσερ
Καθώς τα χρόνια περνούν, συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο πως δεν χρειαζόμαστε άλλους τεχνοκράτες για να κάνουν τη δουλειά, μα ούτε και γυναίκες που – στην προσπάθεια τους να ενταχθούν σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο – υιοθετούν ανδρικές πρακτικές. Με λίγα λόγια, δεν μας χρειάζονται γυναικεία πρότυπα τύπου Θάτσερ που μιμούνται την ανδρική συμπεριφορά στη διαπασών, μα την γυναικεία αντίληψη ενός προβλήματος.
Ξέρετε, εμείς οι γυναίκες έχουμε παγιδευτεί στον εξής μετεωρισμό: Είτε υπερβάλλουμε εαυτούς κατά την ανδρική νοοτροπία, είτε συμπεριφερόμαστε σαν γλυκανάλατες γατούλες. Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε επιλέξει κανένα από τα δύο μοτίβα∙ και τα δύο είναι πλασμένα από τους άνδρες για εμάς.
Εκείνο που δεν έχουμε τολμήσει, τουλάχιστον όχι συστηματικά, είναι να σκάψουμε μέσα μας και να ανακαλύψουμε το Άλλο, εκείνα τα απίστευτα κοιτάσματα από κρυμμένα χαρίσματα. Η γυναίκα είναι ένα ανεκμετάλλευτο ορυχείο που μπορεί, με την παρουσία της, να πλουτίσει την Οικονομία, την Διοίκηση, τον Πολιτισμό, την κοινωνία ολόκληρη, αλλάζοντας τελικά το πρόσωπο της. Αρκεί οι γυναίκες που θα αναλάβουν τα ηνία να μην λογοκρίνουν την γυναικεία τους φύση, ούτε καν τον ερωτισμό τους. Μην ξεχνάτε πως η γυναίκα είναι πλασμένη για την αγάπη, για την φιλότητα, όπως θα έλεγε και ο Πλάτων.
Ελίζ Ζαλαντό, κινηματογραφική παραγωγός, Γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης από το 2016
Πλήθος πολύ καλών απαντήσεων θα μπορούσαν θα δοθούν στην ερώτηση «Γιατί χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες σε θέσεις ευθύνης στον Πολιτισμό – και όχι μόνο». Αυτές οι απαντήσεις θα μπορούσαν να έχουν κοινωνική, ψυχολογική, οικονομική, φιλοσοφική βάση.
Είτε το εξετάσουμε πρακτικά είτε θεωρητικά, τα επιχειρήματα αυτά θα στηρίζονται σε όλες εκείνες τις ποιότητες που αποδίδονται στις γυναίκες και στα πλεονεκτήματα που ο Πολιτισμός θα αντλήσει από αυτές: Οι γυναίκες μειοψηφούν και, κατά συνέπεια, θα είναι πιο ευαίσθητες στην εκπροσώπηση άλλων μειονοτήτων στην πολιτιστική σφαίρα ή λειτουργούν περισσότερο με γνώμονα τη συναισθηματική νοημοσύνη τους – άρα υιοθετούν λιγότερο μια επιθετική συμπεριφορά διαχείρισης (τουλάχιστον στις πιο πολλές περιπτώσεις).
Αναρωτιέμαι, πόσο καιρό ακόμα θα πρέπει να αιτιολογούμε και να τεκμηριώνουμε την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις ισχύος
Αναρωτιέμαι, πόσο καιρό ακόμα θα πρέπει να αιτιολογούμε και να τεκμηριώνουμε την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις ισχύος χάρη στα υποτιθέμενα προσόντα τους; Οι γυναίκες δεν χρειάζονται να αποδείξουν τι μπορούν να κάνουν∙ πάντα κατείχαν θέσεις κλειδιά υποστηρίζοντας το έργο των ανδρών. Φέρνοντας τις γυναίκες στο προσκήνιο δεν κάνουμε παρά μια δίκαιη ανακατανομή των αρμοδιοτήτων. Είναι ένας φόρος τιμής σε όλες τις γενιές των γυναικών που εργάστηκαν στη σκιά καλλιτεχνών, σκηνοθετών, διευθυντών πολιτιστικών οργανισμών. Είναι ένας φόρος τιμής στη μητέρα μου που ανέθρεψε τα παιδιά της, φρόντιζε το σπίτι και δούλευε μέρα και νύχτα πάνω στα προγράμματα ενός φεστιβάλ, του οποίου επικεφαλής ήταν ο άνδρας της.
Μαριάννα Κάλμπαρη, σκηνοθέτις και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης από το 2014
Θα ήθελα πολύ να ζούσαμε σε έναν κόσμο όπου δε θα χρειαζόταν καν να θέσουμε αυτό το ζήτημα. Σε έναν κόσμο όπου δε θα έχει σημασία το φύλο αλλά ο άνθρωπος, η προσωπικότητα.
Επειδή, όμως, έχουμε αρκετό ακόμα δρόμο μπροστά μας, ναι, χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες σε θέσεις ευθύνης. Όχι γιατί είναι γενικώς καλύτερες ή ικανότερες από τους άνδρες ή γιατί έχουμε ανάγκη την «ήρεμη γυναικεία δύναμη» που τόσο αγαπά η πατριαρχία: Το μοντέλο της καλής, σοφής, υπομονετικής μητρικής φιγούρας που στέκεται σα βράχος δίπλα στον άνδρα και υπόγεια τον καθοδηγεί, «κατασκευάζει» την ιδανική γραμματέα ενός ισχυρού άνδρα, όχι την ιδανική υπεύθυνη μιας σημαντικής θέσης στον Πολιτισμό ή αλλού.
Άξιες γυναίκες πρέπει να έχουν την ίδια ακριβώς πρόσβαση στις θέσεις ευθύνης με άξιους άνδρες
Ο μόνος λόγος που χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες ικανές να διαχειρίζονται δίκαια και αποτελεσματικά την εξουσία, είναι για να περάσουμε καθαρά το μήνυμα στην κοινωνία, ότι από εδώ και στο εξής, άξιες γυναίκες πρέπει να έχουν την ίδια ακριβώς πρόσβαση στις θέσεις ευθύνης με άξιους άνδρες.
Γιατί αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε, είναι περισσότερες άξιες γυναίκες και άξιους άνδρες που αγαπούν τον πολιτισμό και όχι μόνο την καριέρα τους, τον εαυτό τους και τους φίλους/ες τους, άνδρες και γυναίκες που να είναι έξυπνοι/ες, καλλιεργημένοι/ες, έντιμοι/ες, ευαίσθητοι/ες, ανοιχτόμυαλοι/ες, γυναίκες και άνδρες με αρχές και όραμα, που κάνουν πράξη στη ζωή τους αυτά που δηλώνουν στις συνεντεύξεις τους, άνδρες και γυναίκες που είναι εναντίον της βίας, της εκμετάλλευσης, εναντίον κάθε είδους διάκρισης και αδικίας. Και το αποδεικνύουν έμπρακτα. Καθημερινά.
Τέτοιους ανθρώπους χρειαζόμαστε. Παντού. Σε όλες τις θέσεις ευθύνης. Κι αν δεν έχουμε, πρέπει επειγόντως να τους δημιουργήσουμε μέσα από την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.
Κατερίνα Ευαγγελάτου, σκηνοθέτις και καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ από το 2019
Οι γυναίκες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του κοινού αλλά και των εργαζομένων στον χώρο του Πολιτισμού, εντούτοις, ελάχιστες κατέχουν σημαντικές θέσεις ευθύνης. Σε πρόσφατη (10/2020) μελέτη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Iσότητα των Fύλων (EIGE) για τον δείκτη ισότητας των φύλων (Gender Equality Index), η Ελλάδα κατέλαβε την τελευταία θέση με 52.2/100. Την θλιβερή, αυτή, θέση κατέχει η χώρα μας αδιάλειπτα, μάλιστα, από το 2010. Η μελέτη αναφέρει ότι, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίσει να προσπαθεί με την ίδια ταχύτητα -σαλιγκαριού- να επιφέρει αλλαγές, θα έχει επιτύχει την ισότητα των φύλων σε 60 χρόνια!
Συνολικά στην ΕΕ, η ανισότητα μεταξύ των φύλων είναι πιο έντονη στον τομέα της εξουσίας (53,5 βαθμοί), ειδικά στη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Το δεύτερο χαμηλότερο σκορ βρίσκεται στον τομέα της γνώσης (63,6 πόντοι).
Όταν τον Αύγουστο του 2019 ανακοινώθηκε ο διορισμός μου στη θέση της Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, μού έκανε εντύπωση ότι, μεταξύ άλλων, πολλοί υπογράμμισαν έντονα το γεγονός ότι ήμουν -η πρώτη – γυναίκα. Βέβαια, είναι γεγονός ότι νευραλγικές θέσεις του Πολιτισμού όπως αυτή, στην Ελλάδα δεν δίδονται σε γυναίκες. Για παράδειγμα, το Εθνικό Θέατρο, η Λυρική Σκηνή, το ΚΘΒΕ, το Μέγαρο Μουσικής, και μέχρι πέρσι το Φεστιβάλ, ουδέποτε είχαν γυναίκα Καλλιτεχνική Διευθύντρια.
Ο κόσμος χρειάζεται περισσότερες γυναίκες ηγέτιδες, γυναίκες που θα εμπνεύσουν άλλες γυναίκες να διεκδικήσουν ίσες ευκαιρίες και να οικοδομήσουν μία δικαιότερη κοινωνία
Και δεν έλειψαν στη χώρα μας οι σπουδαίες και ικανές γυναίκες-κάθε άλλο. Επειδή, λοιπόν, οι γυναίκες βρίσκονται στο περιθώριο και δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στα κέντρα λήψης αποφάσεων, είναι βέβαιο ότι όταν βρεθούν σε θέσεις υψηλής σημασίας, θα έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε ζητήματα συμπεριληπτικότητας και ίσων ευκαιριών. Ο κόσμος χρειάζεται περισσότερες γυναίκες ηγέτιδες, γυναίκες που θα εμπνεύσουν άλλες γυναίκες να διεκδικήσουν ίσες ευκαιρίες για να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους και να οικοδομήσουν μία δικαιότερη κοινωνία.
Η ισότητα των φύλων οδηγεί σε συνεργασία και δημιουργική μείξη οραμάτων, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει το δρόμο για την υιοθέτηση πιο ολοκληρωμένων λύσεων από ότι εάν έχουν σχεδιαστεί μόνο από μία οπτική γωνία. Η ισότητα απευθύνεται σε όλους και όλες. Θέλουμε κάθε άτομο που νιώθει αποκλεισμένο, να μεγαλώσει πιστεύοντας ότι μπορεί να επιτύχει οτιδήποτε και ότι δεν υπάρχουν εμπόδια στο δρόμο του. Οι καλλιτεχνικοί Οργανισμοί είναι εκ φύσεως πεδία τόλμης και ελευθερίας και πρέπει να δείξουν το δρόμο.
