Η καθηγήτρια φιλοσοφίας Ολίβια Γκαζαλέ, συγγραφέας του βιβλίου «Le Mythe de la Virilité, Un piège pour les deux sexes» στο οποίο επιχειρεί τον διαχωρισμό ανάμεσα στον ανδρισμό και την αρρενωπότητα. Φωτ.: Patrice Normand
Η καθηγήτρια Φιλοσοφίας και συγγραφέας Ολίβια Γκαζαλέ μιλά στο LIFO.gr με αφορμή τη συμμετοχή της στην 8η Νύχτα Ιδεών του Γαλλικού Ινστιτούτου, που θα παρακολουθήσουμε διαδικτυακά την Πέμπτη 28/1.
Από τη Ματούλα Κουστένη
Μια νύχτα γεμάτη ιδέες, προβληματισμούς, ενδιαφέρουσες συναντήσεις, σύγχρονα ερωτήματα, δύσκολες κι ανατρεπτικές απαντήσεις. Διαδικτυακά μεν, αλλά το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, πιστό στο ραντεβού με τους ανήσυχους φίλους του, διοργανώνει αύριο, Πέμπτη 28 Ιανουαρίου, την 8η Νύχτα Ιδεών και η φετινή της θεματική έχει τίτλο «Πλησίον: στον εαυτό μας, στους δικούς μας, στους άλλους». Ομιλίες, συζητήσεις, συνεντεύξεις, μαρτυρίες προερχόμενες από γειτονικές χώρες θα επιχειρήσουν να δώσουν απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν τη συνύπαρξη εν μέσω πανδημίας.
Ο πλησίον είναι άραγε πάντα… πιο μακριά στις μέρες μας; Ακόμη κι αν η οικονομική παγκοσμιοποίηση κατάργησε πολλά σύνορα και η ψηφιακή επανάσταση δημιούργησε αμέτρητες ευκαιρίες συνάντησης, το αίσθημα αλλοτρίωσης –ή έστω ανασύνθεσης– στον έρωτα, στην οικογένεια, στο ευρύτερο φιλικό, επαγγελματικό και κοινωνικό περιβάλλον δείχνει αναπόφευκτο.
Μεταξύ των ξεχωριστών καλεσμένων είναι και η καθηγήτρια Φιλοσοφίας Ολίβια Γκαζαλέ, συγγραφέας του βιβλίου Le Mythe de la Virilité, Un piège pour les deux sexes («Ο μύθος του ανδρισμού, παγίδα και για τα δύο φύλα») στο οποίο επιχειρεί τον διαχωρισμό ανάμεσα στον ανδρισμό και την αρρενωπότητα.
Είναι, λοιπόν, πολλά τα ερωτήματα που της θέσαμε: Πόσο αργά ή γρήγορα αλλάζει ο κόσμος; Πόσο συνέβαλε το κίνημα #metoo στην κατάρρευση των στερεοτύπων; Θα πάψει άραγε ποτέ να θεωρείται η ανωτερότητα του αντρικού φύλου ως θεμέλιο της αστικής, πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, ηθικής και θρησκευτικής τάξης; Και γιατί τελικά ο σεξισμός είναι μια μαύρη τρύπα που εγκλωβίζει και τα δύο φύλα;
Το μέλλον του φεμινισμού πρέπει να είναι μαζί με τους άνδρες και όχι εναντίον τους. Ο φεμινισμός είναι ανθρωπισμός: δεν αφορά μόνο τις γυναίκες αλλά ολόκληρη την κοινωνία.
Καθηγήτρια Φιλοσοφίας και συν-ιδρύτρια του προγράμματος Mardis de la philo, η Γκαζαλέ δίδαξε ως καθηγήτρια επί εικοσιπέντε χρόνια, μεταξύ άλλων, στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι και τα τελευταία χρόνια αφιερώθηκε στη συγγραφή. Μεταξύ των βιβλίων της, τα Je t’aime à la philo, Quand les philosophes parlent d’amour et de sexe και το πιο πρόσφατο Le Mythe de la Virilité, Un piège pour les deux sexes (Robert Laffont, 2017).
«Μου πήρε 4 χρόνια για να γράψω αυτό το βιβλίο. Ξεκίνησα την έρευνά μου για το θέμα το 2012. Η μοίρα και οι ημερολογιακές συμπτώσεις ήθελαν να κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2016, την ίδια εβδομάδα που ξέσπασε η υπόθεση του Γουάινστιν, από όπου και γεννήθηκε το #metoo. Δεν νομίζω ότι θα είχε συγκεντρώσει το ίδιο ενδιαφέρον εάν δεν είχε προηγηθεί το παγκόσμιο σοκ που δημιούργησε το συγκεκριμένο κίνημα. Πριν από πέντε χρόνια, οι φεμινίστριες θεωρούνταν αφόρητες μέγαιρες. Σήμερα, αντιθέτως, είναι σχεδόν απαγορευτικό να δηλώνει κανείς ανοιχτά κατά του φεμινισμού! Η σεξιστική και η σεξουαλική βία επιτέλους καταγγέλλονται κι έτσι συνειδητοποιούμε πόσο μαζική είναι και πως τελικά αφορά όλους τους κοινωνικούς και επαγγελματικούς χώρους» λέει η Ολίβια Γκαζαλέ.
— Στο βιβλίο σας αποδομείτε τον μύθο του ανδρισμού. Γιατί πρέπει τον 21ο αιώνα να αποδομούμε τέτοιους μύθους;
Για να κατανοήσουμε πλήρως τι εννοώ με τον «μύθο του ανδρισμού», πρέπει να ξεκινήσουμε εξηγώντας τις διακρίσεις της αρρενοπότητας, που είναι πολλές και διαφορετικές, όπως και της θηλυκότητας. Είναι και οι δύο τρόποι έκφρασης του κάθε φύλου βασισμένοι στη δύναμη, την κυριαρχία και την κατάκτηση. Η καρδιά αυτού του μοντέλου είναι καθαρά πολεμική, πολιτική και σεξουαλική. Είναι το απόγειο της ιεράρχησης των φύλων όπου κυριαρχεί η ιδέα της ανωτερότητας του αρσενικού έναντι του θηλυκού: οι άνδρες –λογίζονται– πιο έξυπνοι, πιο δραστήριοι, πιο θαρραλέοι, περισσότερο μαχητικοί από τις γυναίκες.
Αυτή η πεποίθηση έχει παγιωθεί στις κοινωνίες ανά τους αιώνες επειδή θεωρητικοποιήθηκε και υιοθετήθηκε από όλους τους κλάδους της γνώσης, προεξαρχόντων της θρησκείας, της φιλοσοφίας, της ιατρικής και του δικαίου. Έτσι η αρσενική κυριαρχία θεωρείται πλέον ένα φυσικό δεδομένο, ενώ, στην πραγματικότητα, είναι μια πολιτισμική κατασκευή.
— Οι διακρίσεις, οι αδικίες και η βία εξακολουθούν να υφίστανται στη ζωή των γυναικών σήμερα. Ποιοι είναι λοιπόν για εσάς οι πιο σημαντικοί αγώνες που πρέπει να δώσει ο «σύγχρονος» φεμινισμός;
Είναι εντυπωσιακό ότι σε μια εποχή που ο φεμινισμός μοιάζει να έχει κερδίσει την ιδεολογική μάχη και έχουν κατακτηθεί πολλά επαγγελματικά πεδία που μέχρι πρόσφατα ήταν για εκείνες απαγορευμένα, εξακολουθούν να αποτελούν μεγάλη μειοψηφία σε θέσεις εξουσίας. Τα στρατηγικά πόστα, στον πολιτικό τομέα, αλλά και αλλού, είναι ακόμη δύσκολα να κατακτηθούν από γυναίκες. Αυτές οι καθυστερήσεις εξηγούνται από τη διαιώνιση των έμφυλων στερεοτύπων, που αποδίδουν στους άνδρες, και αποκλειστικά σε αυτούς, ιδιότητες απαραίτητες γι’ αυτές τις θέσεις όπως ο ορθολογισμός, η σωστή εκτίμηση, η μαχητικότητα, το θάρρος, η διάθεση για κατάκτηση, η ανάληψη ρίσκων για τη νίκη. Αντιθέτως, στις λεγόμενες γυναικείες ιδιότητες περιλαμβάνονται η ευγένεια, η γλυκύτητα, η υπομονή, η φιλειρηνική διάθεση και η ενσυναίσθηση.
Ως εκ τούτου, οι άνδρες θεωρούνται οι μόνοι που μπορούν να ηγηθούν και να ανταγωνιστούν, ενώ, οι γυναίκες θεωρούνται εκ φύσεως αφοσιωμένες στο να τους βοηθούν, θέτοντας τους εαυτούς τους στην υπηρεσία τους. Μόλις οι γυναίκες ξεφύγουν λίγο από τα στερεότυπα και τον συγκεκριμένο ρόλο, συχνά δέχονται επίθεση, αντιμετωπίζουν δυσκολίες και υποφέρουν από την προκατάληψη της ανικανότητας. Χρειάζεται πολλά κότσια για να μπεις στα ανδρικά επαγγέλματα.
— Επιμένετε πάντως ότι ο σεξισμός είναι μια μεγάλη παγίδα και για τα δυο φύλα.
Είναι ευρέως γνωστό ότι η ιδεολογία της κυριαρχίας παγιώθηκε στην ιστορία με όρους όπως η υποτίμηση, η καταπίεση και η χειραγώγηση των γυναικών. Από την άλλη πλευρά, αυτό που αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο ταμπού είναι η άλλη πλευρά της ιστορίας καθώς η ιδεολογία των ανδρικών προνομίων είναι παγίδα και για τους άνδρες. Στην πραγματικότητα είναι μια παγίδα και για τα δύο φύλα.
Όπως έλεγε η Σιμόν Ντε Μποβουάρ, «γυναίκα δεν γεννιέσαι, γίνεσαι». Κάνοντας την αναγωγή στο άλλο φύλο, «άντρας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι», αρκεί να υπακούς σε μια σειρά φυσικών και ηθικών επιβολών. Σύμφωνα με αυτές για να είναι κάποιος «άντρας» πρέπει να παρουσιάζεται δυνατός, αποτελεσματικός, νικητής, ισχυρός και να μην αφήνει να φαίνονται ελαττώματα και αδυναμίες. Αυτό είναι τρομερά προβληματικό μέσα σε μια κοινωνία που παράγει περισσότερους ηττημένους από νικητές.
Επίσης οι ανδρικοί κανόνες δεν είναι μόνο δεσμευτικοί αλλά θέτουν και διακρίσεις. Ιστορικά, ο ανδρισμός οδήγησε στον αποκλεισμό όλων των ανδρών που δεν διέθεταν τα υπερήφανα χαρακτηριστικά της θριαμβεύοντος ανδρισμού. Τόσο ώστε να μπορούμε να μιλάμε για μια πραγματική καταπίεση του άντρα από τον άντρα. Η βία απέναντι στους εκθηλυμένους άντρες είναι ένα από τα πιο βίαια συμπτώματά αυτής της καταπίεσης, αφού πάντα απορρίπτονται, περιφρονούνται και προσβάλλονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, στο όνομα της αληθινής ιδέας του άνδρα. Η ομοφοβία συνδέεται στενά με τη γυναικοφοβία: επειδή το θηλυκό υποβαθμίζεται, η θηλυκότητα θεωρείται παρακμιακή.
— Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα είναι το τελευταίο διάστημα σοκαρισμένη από τις αποκαλύψεις μιας κορυφαίας ιστιοπλόου για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη προ 20ετίας. Θα λέγαμε ότι το ελληνικό #metoo μόλις ξεκίνησε.
Χαιρετίζω την απελευθέρωση της φωνής όλων των θυμάτων σεξουαλικής βίας τα οποία σώπαιναν για χρόνια. Πρόκειται για το τέλος της ατιμωρησίας των ενόχων, της δυσφήμισης της γυναίκας –και ιδιαίτερα των θυμάτων–, της κουλτούρας σιωπής που επικρατεί πάνω από 2.000 χρόνια.
Η βία κατά των γυναικών συνδεόταν πάντα με την ιδέα της ενοχής. Η γυναίκα, ήδη από την εποχή της Λίλιθ και της Εύας, φταίει γιατί ξυπνά την επιθυμία και άρα αξίζει την τιμωρία της. Οι ιδέες και οι αναφορές αυτές ήταν τόσο δυνατές και παγιωμένες που οι γυναίκες προτιμούσαν να παραμείνουν σιωπηλές και να μην αποκαλύπτουν τους βιασμούς. Ακόμα κι όταν μιλούσαν, κανείς δεν τους έδινε σημασία. Σήμερα η γυναίκα επιτέλους μιλά και επιστρέφει την ενοχή: ο ένοχος δεν είναι το θύμα, είναι ο βιαστής. Είναι μια μεγάλη ανθρωπολογική επανάσταση που γεννά μια τεράστια ελπίδα ότι αυτή η απύθμενη βία στο μέλλον θα υποχωρήσει.
— Εκτός από τη βία, πιστεύετε πως θα τελειώσει κάποτε και ο πόλεμος των δύο φύλων;
Πιστεύω ακράδαντα στη συμφιλίωση των φύλων. Το μέλλον του φεμινισμού πρέπει να είναι μαζί με τους άνδρες και όχι εναντίον τους. Ο φεμινισμός είναι ανθρωπισμός: δεν αφορά μόνο τις γυναίκες αλλά ολόκληρη την κοινωνία. Και η γυναικεία επανάσταση δεν θα πραγματοποιηθεί πλήρως έως ότου δούμε και την ανδρική επανάσταση, όπου οι άντρες θα έχουν απελευθερωθεί από στερεότυπα που αφορούν τον μισογυνισμό και την ομοφοβία κι ακόμα κρατούν, έστω και ασυνείδητα. Για να αλλάξουν οι άνδρες τον τρόπο που βλέπουν τις γυναίκες, πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο που βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό.
Η συμπεριφορά εντός της οικίας, η έκφραση ευαισθησίας και συναισθημάτων, η επανεφεύρεση της πατρότητας και όλες οι αλλαγές που έχουν ήδη γίνει από τους σύγχρονους άντρες, δεν αποτελούν ήττα, ούτε μειώνουν τον ανδρισμό. Αντιθέτως είναι μια ευκαιρία –ίσως η σημαντικότερη– για την ανθρωπότητα να πάψει να βλέπει αυτές τις αλλαγές ως το δραματικό τέλος των αληθινών ανδρών και να σκεφτεί ότι μπροστά μας έχουμε τη θαυμαστή «γέννηση» των νέων ανδρών. Δηλαδή την απαραίτητη προϋπόθεση για την ισορροπία των σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων.
Η Ολίβια Γκαζαλέ συμμετέχει (28/1) στη στρογγυλή τράπεζα «Άνδρες, γυναίκες: τόσο κοντά, μα τόσο μακριά!», μαζί με τους Alexandre Lacroix (συγγραφέας, φιλόσοφος, δημοσιογράφος και διευθυντής του περιοδικού «Philosophie magazine», συγγραφέας του αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος La naissance d’un père), Θεοφανώ Παπαζήση (ομότιμη καθηγήτρια Νομικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του συμφώνου συμβίωσης για την Ελλάδα), Νίκο Παναγιωτόπουλο (καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Τη συζήτηση συντονίζει η Muriel Maalouf, πολιτιστική συντάκτης και κριτικός θεάτρου στο Radio France Internationale.
Περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση και το υπόλοιπο πρόγραμμα της Νύχτας Ιδεών στο www.ifg.gr
