Κάθε γειτονιά του Παρισιού μπορεί να αποκτήσει χαρακτηριστικά μιας μικρής πόλης όπου οι κάτοικοι θα μπορούν να βρουν τα πάντα σε ακτίνα 15 λεπτών από το σπίτι τους |Shutterstock
Ενα νέο μοντέλο αστικού σχεδιασμού που θα αλλάξει το Παρίσι θα μπορούσε να γίνει πρότυπο για τη δημιουργία ισχυρών τοπικών κοινοτήτων με πιο ευτυχισμένους κατοίκους σε όλο τον κόσμο. Ηδη άλλες μεγαλουπόλεις ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αντιγράψουν τη γαλλική πρωτεύουσα
Για πολύ καιρό, η Σολέν Φραϊολί αρνιόταν να παραδεχτεί ότι το Παρίσι είναι ένα αγχωτικό μέρος. Η 29χρονη σερβιτόρα μεγάλωσε στα περίχωρα της πόλης και τώρα ζει σε ένα στούντιο σε μια ιστορική συνοικία του κέντρου, θαμπωμένη από τις άπειρες ευκαιρίες που προσφέρει, από συναυλίες τζαζ τις νύχτες της Δευτέρας μέχρι κουζίνα της Δυτικής Αφρικής και μαθήματα καποέιρα. Αλλά η Φραϊολί αναγνωρίζει πλέον ότι η ζωή στην Πόλη του Φωτός έχει και μειονεκτήματα, εξαιτίας της ξέφρενης, ασταμάτητης ενέργειάς της. «Το Παρίσι είναι μια πόλη πάντα σε κίνηση», λέει στον Πίτερ Γιoυνγκ, ανταποκριτή του BBC. «Ολοι, όλη την ώρα, παντού».
Αυτή η αέναη κίνηση σταμάτησε ξαφνικά με την πανδημία του κορονοϊού. Για την Φραϊολί, όμως, το δίμηνο lockdown, που ξεκίνησε στις 17 Μαρτίου περιορίζοντάς τη σε μια ακτίνα ενός χιλιομέτρου από το σπίτι της, της πρόσφερε μια πλούσια εικόνα της γειτονιάς της. «Ανακάλυψα ότι είναι δυνατό να νιώθεις σαν να βρίσκεσαι σε ένα μικρό χωριό στο Παρίσι», λέει. «Να γνωρίσεις τους γείτονές σου, να διατηρείς καλές σχέσεις με τους καταστηματάρχες, να προτιμάς τους τοπικούς τεχνίτες και τα μικρά καταστήματα αντί για τα μεγάλα σούπερ μάρκετ. Μπήκα ακόμη και σε μια οργάνωση πολιτών, όπου οι άνθρωποι προετοιμάζουν καλάθια τροφίμων για άστεγους. Νόμιζα ότι θα δυσκολευόμουν εξαιτίας του lockdown, αλλά ήμουν τέλεια στο σπίτι, σε ένα ήσυχο μέρος».
Δεν είναι η μόνη που ένιωσε έτσι, γράφει ο Πίτερ Γιουνγκ. «Απροσδόκητα, αυτή η εμπειρία ενίσχυσε τους δεσμούς που είχα με μερικούς ανθρώπους», λέει ο Βαλεντάν Ζεντρασίκ, ένας 25χρονος δημόσιος υπάλληλος που ζει στο νότο του Παρισιού. «Αρχισα να διασχίζω πιο συχνά τους μικρούς δρόμους της περιοχής μου και ανακάλυψα υπέροχα μέρη, σε απόσταση αναπνοής από το σπίτι μου».
Το Παρίσι είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις του κόσμου (Facebook / Ville de Paris)
Ο αντίκτυπος στη λειτουργία πυκνοκατοικημένων πόλεων, όπως το Παρίσι και στον τρόπο που αλληλεπιδρούν οι κάτοικοί τους, ήταν αναμφισβήτητα μεγάλος. Αναμφίβολα, ο τρόπος που επικοινωνούμε, μετακινούμαστε, καταναλώνουμε και κοινωνικοποιούμαστε διαμορφώθηκε από τους περιορισμούς της πανδημίας. Ο Κάρλος Μορένο, επιστημονικός διευθυντής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού 1 Panthéon-Sorbonne, με ειδικότητα στα Σύνθετα Συστήματα και στην Καινοτομία, πιστεύει ότι «δεν θα υπάρξει» επιστροφή στη ζωή της πόλης όπως ήταν πριν από την πανδημία.
Οταν επιβλήθηκε το lockdown, λέει ο γάλλος καθηγητής, φάνηκε πόσο σημαντικοί είναι οι κοινωνικοί δεσμοί αλλά μέσω ενός διαφορετικού πρίσματος. «Πολλοί άνθρωποι δεν πήγαιναν ποτέ σε καταστήματα κοντά στα σπίτια τους επειδή ήταν απασχολημένοι. Δεν ήξεραν τους γείτονές τους ή τα κοντινά πάρκα. Η πανδημία μας έκανε να τα ανακαλύψουμε όλα αυτά. Εχουμε ανακαλύψει ξανά την τοπικότητα και αυτό έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής», λέει.
Υπεύθυνος, επίσης, του Δημαρχείου του Παρισιού για τις «έξυπνες πόλεις», ο Κάρλος Μορένο είναι ο βασικός θεωρητικός πίσω από την «Πόλη των 15 Λεπτών», ένα νέο μοντέλο αστικού σχεδιασμού, που αναπτύχθηκε πριν από τον κορονοϊό, αλλά είναι σαν να έγινε σχεδόν κατά παραγγελία γι’ αυτό το «τοπικό» μέλλον. Η ιδέα είναι να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής με τη δημιουργία πόλεων όπου όλα όσα χρειάζεται ένας κάτοικος μπορούν να επιτευχθούν μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας, με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Η «Πόλη των 15 Λεπτών» απαιτεί ελάχιστες μετακινήσεις μεταξύ κατοικιών, γραφείων, εστιατορίων, πάρκων, νοσοκομείων και πολιτιστικών χώρων. Κάθε γειτονιά πρέπει να εκπληρώνει έξι κοινωνικές λειτουργίες: διαβίωση, εργασία, προμήθειες, φροντίδα, μάθηση και διασκέδαση.
Το concept του Κάρλος Μορένο προβλέπει το πολύ 15λεπτη μετακίνηση από το σπίτι του καθενός για τις βασικές ανάγκες (moreno-web.net)
Το concept απαντά τόσο στην κλιματική κρίση, ενισχύοντας τις πράσινες πρωτοβουλίες σε επίπεδο γειτονιάς και μειώνοντας τις μετακινήσεις, όσο και στην ολοένα αυξανόμενη αστική επέκταση, που ωθεί ακόμα πιο έξω όσους βρίσκονται στην περιφέρεια, και ο Μορένο το επεξεργάστηκε πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία. Ωστόσο, ο γάλλος καθηγητής παραδέχεται ότι η Covid-19 έγινε αφορμή να ξεκινήσει γρήγορα μια τάση τοπικότητας, βάζοντας την «Πόλη των 15 Λεπτών» στην ατζέντα μητροπολιτικών περιοχών σε όλο τον κόσμο.
«Πόλη εγγύτητας»
Το concept της «Πόλης των 15 Λεπτών» αξιοποιεί στοιχεία που έχουν δώσει στο παρελθόν πολλοί εμπειρογνώμονες και πολεοδόμοι. Τη δεκαετία του 1920, ο αμερικανός πολεοδόμος Κλάρενς Πέρι πρότεινε την ιδέα της βιώσιμης «μονάδας της γειτονιάς» πριν φτάσει η μαζική εισροή ιδιωτικών αυτοκινήτων και η χωροθέτηση των πόλεων, αργότερα τον 20ο αιώνα. Η Κοπεγχάγη πεζοδρόμησε τον κύριο εμπορικό δρόμο της το 1962, πριν από άλλες πυκνοκατοικημένες ευρωπαϊκές πόλεις, που υιοθέτησαν την ίδια προσέγγιση στα κέντρα τους. Στη συνέχεια, η Νέα Αστικοποίηση (New Urbanism), ένα αμερικανικό πολεοδομικό κίνημα, που γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και εξαπλώθηκε γρήγορα στις ΗΠΑ, προώθησε τη μετάβαση από την παραδοσιακή αστικοποίηση στην «προαστιοποίηση» και την μετακίνηση με τα πόδια.
Ωστόσο, η σύγχρονη «Πόλη των 15 Λεπτών» διαφέρει σημαντικά καθώς ανταποκρίνεται στην αλλαγή του κλίματος, στην Covid-19 και στην παγκοσμιοποίηση. Ενώ οι προηγούμενες πρωτοβουλίες επικεντρώθηκαν στην ευκολία της μετακίνησης, στη δυνατότητα πεζοπορίας και στις δημόσιες υπηρεσίες, το Παρίσι έχει υιοθετήσει τώρα ένα ολοκληρωμένο concept με μια πιο πράσινη προσέγγιση σε αυτές τις πτυχές, τις οποίες συμπληρώνει με χώρους εργασίας, πολιτιστικές δραστηριότητες και τον πιο εφήμερο χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων.
Η δήμαρχος του Παρισιού Αν Ινταλγκό έβαλε την «Πόλη των 15 Λεπτών» στο επίκεντρο της επιτυχημένης προεκλογικής της εκστρατείας το 2020, σκιαγραφώντας τέσσερις βασικές αρχές -εγγύτητα, ποικιλομορφία, πυκνότητα και παρουσία- και διόρισε επίτροπο την Καρίν Ρολάν, η οποία έχει στόχο -πάνω απ’ όλα- να δημιουργήσει αυτό που αποκαλεί «πόλη εγγύτητας», όχι μόνο μεταξύ των δομών αλλά και των ανθρώπων.
Ο δρόμος πλάι στον Σηκουάνα χρησιμοποιείται πλέον μόνο από πεζούς και ποδηλάτες (Facebook / Ville de Paris)
«Γνωρίζουμε ότι μερικές φορές οι μεγάλες πόλεις μπορεί να είναι κουραστικές και να δημιουργούν μια αίσθηση ανωνυμίας», λέει η Ρολάν. «Αλλά η εγγύτητα σημαίνει ότι, μέσω των κοινωνικών μας σχέσεων, θα ανακαλύψουμε εκ νέου τον τρόπο ζωής μας στις πόλεις. Θέλουμε ανοιχτούς χώρους, όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να συναντηθούν ή όπου μπορούν να συμβαίνουν όσο το δυνατόν περισσότερες συναντήσεις. Ζούμε καλύτερα όταν ζούμε μαζί, και αυτό θα ξαναδημιουργήσει τον κοινωνικό μας ιστό».
Ο μετασχηματισμός στις παρισινές γειτονιές έχει ξεκινήσει από το 2014 όταν η Ινταλγκό ανέλαβε τα καθήκοντά της. Η δήμαρχος του Παρισιού απαγορεύει τα ρυπογόνα οχήματα, επιτρέπει την κίνηση στις όχθες του Σηκουάνα μόνο σε πεζούς και ποδηλάτες, και δημιουργεί μίνι πράσινους χώρους σε όλη την πόλη. Από το 2018, περισσότεροι από 40 σχολικοί χώροι στο Παρίσι έχουν μετατραπεί σε πράσινες «αυλές-οάσεις». Από τότε που ξέσπασε η πανδημία έχουν προστεθεί περισσότερα από 50 χιλιόμετρα ποδηλατικών διαδρομών, οι λεγόμενες «coronapistes» («κορονοπίστες»), ενώ τον περασμένο μήνα ολοκληρώθηκε η ανακαίνιση της Πλατείας της Βαστίλης (Place de la Bastille) στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού επτά μεγάλων πλατειών, μια επένδυση ύψους 30 εκατ. ευρώ. Η Ινταλγκό έχει δεσμεύσει επιπλέον 1 δισ. ευρώ ετησίως για τη συντήρηση και την βελτίωση δρόμων, πλατειών και κήπων.
Με το Παρίσι να πρωτοστατεί, και άλλες πόλεις σε όλο τον κόσμο έχουν δελεαστεί από το παρισινό μοντέλο για ανθεκτικές, ζωντανές κοινότητες. Η Μαδρίτη, το Μιλάνο, η Οτάβα και το Σιάτλ είναι μεταξύ αυτών που έχουν ανακοινώσει την πρόθεσή τους να αντιγράψουν την παρισινή προσέγγιση. Η Μελβούρνη έχει υιοθετήσει ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχέδιο για «γειτονιές 20 λεπτών». Ο συνασπισμός C40 Cities, που έχει στόχο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, προωθεί την ιδέα της «Πόλης των 15 Λεπτών» σαν σχέδιο για ανάκαμψη μετά την Covid-19.
«Ιχνηλατεί μια πορεία ανθεκτικότητας της κοινότητας», λέει ο Φλάβιο Κόπολα, διευθυντής Προγράμματος Αστικού Σχεδιασμού του συνασπισμού C40 Cities. «Μειώνει τις εκπομπές ρύπων των μεταφορικών μέσων, αλλά και οι γειτονιές γίνονται πιο ανθεκτικές. Σημαίνει επίσης αλλαγή της χρήσης γης ώστε να επιτρέπονται γραφεία αλλά και “τρίτοι χώροι” για άτομα που εργάζονται εξ αποστάσεως. Ετσι, σε επίπεδο γειτονιάς, θα είναι πιο ανθεκτικoί στα σοκ».
Πεζοδρομημένο κέντρο ευρωπαϊκής πόλης (C40knowledge-hub)
Η αλλαγή της δομής των πόλεων σημαίνει επίσης ότι τα ίδια τα άτομα θα είναι πιο ανθεκτικά στα σοκ, σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Μπένταλ, καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ που μελέτησε την ψυχική υγεία και τις κοινωνικές επιπτώσεις της Covid-19. Η αίσθηση του ανήκειν, που προωθείται από τις «Πόλεις των 15 Λεπτών», θα μπορούσε να μας κάνει όλους πιο ευτυχισμένους, λέει.
«Γινόμαστε όλο και περισσότερο “αστικά είδη”, αλλά τα αστικά περιβάλλοντα συνδέονται με χειρότερη ψυχική υγεία», αναφέρει ο βρετανός καθηγητής, «Με την Covid, μερικοί άνθρωποι υπέφεραν, άλλοι, όμως, ωφελήθηκαν. Η έρευνα, πάντως, δείχνει ότι όσο περισσότερο αλληλεπιδράτε με τους γείτονές σας, τόσο το καλύτερο. Η αίσθηση ότι ανήκετε στη γειτονιά σας, αποτελεί τεράστια προστασία της ψυχικής σας υγείας. Εάν οι “Πόλεις των 15 Λεπτών” μπορούσαν να επιτύχουν αυτή την ισορροπία, τότε είναι πιθανό ένα ευτυχισμένο αστικό μέλλον για τα ανθρώπινα είδη».
«Περισσότεροι αφοσιωμένοι κάτοικοι»
Η επίτευξη αυτής της ισορροπίας μπορεί να είναι δύσκολη. Οι σκεπτικιστές διατυπώνουν ακόμη την ανησυχία ότι η «πόλη των 15 λεπτών» θα μπορούσε να επιδεινώσει τον κοινωνικό διχασμό, διευρύνοντας τις ανισότητες μεταξύ φτωχότερων και πλουσιότερων περιοχών, καθώς οι τελευταίες επωφελούνται από παροχές καλύτερης ποιότητας και οι πρώτες έχουν ακόμη λιγότερη κοινωνική κινητικότητα από πριν.
«Η δημιουργία ενός χώρου πιο βιώσιμου είναι κάτι που σίγουρα μπορούμε να επιτύχουμε», λέει η Ελίζα Πιέρι, λέκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. «Αλλά πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι οι παροχές θα είναι υψηλών προδιαγραφών. Οι περιθωριοποιημένες γειτονιές θα αντιμετώπιζαν προβλήματα εξαιτίας κακών γιατρών και σχολείων, κάτι που θα μπορούσε να επιφέρει περαιτέρω διακρίσεις και ανισότητες και στιγματισμό της περιοχής».
Το μοντέλο της πόλης των 15 λεπτών γίνεται υπόδειγμα και για άλλες μεγαλουπόλεις (Facebook / Ville de Paris)
Λίγοι θα αμφισβητήσουν ότι οι κάτοικοι ορισμένων υποβαθμισμένων προαστίων του Παρισιού αντιμετωπίζουν εδώ και καιρό οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, που εμποδίζουν την πρόοδό τους. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι πόλεις πρέπει να προφυλάσσονται από αυτόν τον κίνδυνο είναι «να δώσουν προτεραιότητα στις γειτονιές που έχουν μεγαλύτερες ανάγκες», λέει ο Κόπολα εκ μέρους των C40 Cities. «Συμφωνώ ότι υπάρχει κίνδυνος», προσθέτει. «Αλλά η ιδέα μας για “πόλεις 15 λεπτών” αφορά την πρόσβαση και τη βιωσιμότητα. Είναι μια ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα για αλλαγή».
Αλλες ανησυχίες αφορούν τον αντίκτυπο της αλλαγής της ίδιας της ουσίας της σύγχρονης πόλης. Η Ελενα Μαγκρίνι, αναλύτρια του think tank Centre for Cities με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, προειδοποιεί ότι αυτή η τάση του «τέλους των μεγάλων πόλεων» θα μπορούσε επίσης να μειώσει τη δημιουργικότητα. «Οι πόλεις επιτρέπουν στους ανθρώπους να αναμειγνύονται, να είναι μαζί και να μοιράζονται ιδέες», λέει. «Συχνά αυτό συμβαίνει στο κέντρο της πόλης. Μπορούμε να αναδημιουργήσουμε τη δημιουργία και την καινοτομία εάν δεν υπάρχουν πια;», αναρωτιέται.
Σε μια πυκνοκατοικημένη πόλη όπως το Παρίσι -η οποία χάρη στις ρίζες της στην προβιομηχανική εποχή έχει περισσότερους από 20.754 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο- η συνεχής ανάμειξη ανθρώπων σε ένα 15λεπτο μέλλον, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα αποτελεί πρόβλημα. Ωστόσο, σε πολύ πιο απλωμένες πόλεις όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη, η (ήδη υπάρχουσα) έλλειψη πυκνότητας θα μπορούσε να δημιουργήσει πιο σημαντικά ζητήματα.
Ο Κάρλος Μορένο είναι ο θεωρητικός πίσω από το project που σκοπεύει να αναβαθμίσει τη ζωή των Παριζιάνων (Carlos Moreno/Facebook)
Ο Κάρλος Μορένο πιστεύει, αντίθετα, ότι στην «Πόλη των 15 Λεπτών», η δημιουργικότητα και η ευημερία θα ανθίσουν: «Η πανδημία μάς έκανε να σκεφτόμαστε πώς να κινούμαστε διαφορετικά, να καταναλώνουμε διαφορετικά, να ζούμε διαφορετικά», λέει. «Ανακαλύπτουμε ότι δουλεύοντας διαφορετικά έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο, έχουμε περισσότερο χρόνο να είμαστε με τις οικογένειες ή τους φίλους μας. Ανακαλύπτουμε και εκτιμούμε πολύ περισσότερο τις γειτονιές μας. Αυτό θα μας κάνει όλους πιο αφοσιωμένους κατοίκους».
Παραδέχεται, ωστόσο, ότι η μετάβαση δεν θα είναι απλή, αλλά ορισμένοι βασικοί στόχοι είναι ήδη προγραμματισμένοι, όπως το να γίνουν όλοι οι δρόμοι στο Παρίσι φιλικοί για τους ποδηλάτες μέχρι το 2024. Λέει ακόμη ότι «σήμερα οι γειτονιές μας χωρίζονται από τα χρήματα, πλούσιοι, φτωχοί, μεσαία τάξη, εργαζόμενοι, μπαρ, γραφεία. Υπάρχει μεγάλος διαχωρισμός. Αλλά αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε τις “πόλεις των 15 λεπτών” για να επικεντρωθούμε στο κοινό καλό. Με αρκετή χρηματοδότηση και υποστήριξη, με τον σωστό τρόπο, μπορούμε να εγγυηθούμε ότι είναι για τους ανθρώπους».
