Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής περιγράφει πώς βιώνει ο ίδιος την πανδημία και επιλέγει ένα ποίημά του γι’ αυτό που ζούμε.
Από τον Γιάννη Πανταζόπουλο
Αυτές τις μέρες, ο Τίτος Πατρίκιος παραμένει κλεισμένος στο διαμέρισμά του στο Παγκράτι. Στο παρελθόν, λόγω φυλακίσεων και εξοριών, γνώρισε κακουχίες αλλά και τι θα πει απομόνωση, μοναξιά ή έλλειψη. Στον περιπετειώδη βίο του έχει περάσει αμέτρητες διακυμάνσεις, αγωνίες, διαρκείς μεταπτώσεις και έχει ζήσει υπό συνθήκες καταπίεσης. Άλλωστε, όλα αυτά είναι που κουβαλά στη μνήμη του και αποτυπώνει στα ποιήματά του. Επίσης, η συγγραφή τον έχει οδηγήσει πολλές φορές σε μοναχικούς δρόμους και συνθήκες οικειοθελούς εγκλεισμού.
Ο ίδιος είναι ένας άνθρωπος εξωστρεφής, που αυτοσαρκάζεται, του αρέσουν η παρέα, το χιούμορ, οι συναναστροφές και η επικοινωνία. Παρότι, λοιπόν, του λείπουν όλα αυτά, δεν έχει χάσει την αισιοδοξία του, τον θετικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και την ελπίδα του για όσα θα αφήσει πίσω της η πανδημία. Επικοινωνεί καθημερινά με τους δικούς του ανθρώπους, αναδιαμορφώνει το προσωπικό του αρχείο, μιλά με τους φίλους του στο εξωτερικό και ξοδεύει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του.
Αυτό που μάθαμε ως ελληνική κοινωνία είναι πως για πρώτη φορά συνειδητοποιήσαμε ότι το να βρίσκεται κανείς στην τελευταία θέση είναι τελικά καλύτερο. Και επειδή είμαστε τελευταίοι σε κρούσματα και θανάτους στην Ευρώπη, έχουμε αναδειχτεί κατά παράξενο τρόπο πρώτοι. Ας το αξιοποιήσουμε, λοιπόν, αυτό προκειμένου η επόμενη μέρα στη χώρα μας να έχει προοπτικές και ευοίωνα αποτελέσματα.
«Γράφω, λοιπόν, και γιατί το απολαμβάνω και γιατί με βασανίζει» αναφέρει συχνά όταν εξηγεί πώς γράφει ποίηση. Ωστόσο, σήμερα δεν εμπνέεται απ’ αυτό που ζούμε. Ίσως αυτό συμβεί αργότερα, επισημαίνει. Κρατά σημειώσεις, παρατηρεί εικόνες, επεξεργάζεται ερεθίσματα και συνθέτει σκέψεις. Απ’ αυτά μπορεί να προκύψει ένα υλικό που πιθανόν μετά να διοχετεύσει σε στίχους. «Όλες οι βεβαιότητες είναι υπό κρίση και αναθεώρηση» υποστηρίζει και προσθέτει: «Το ουσιαστικό είναι να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει “εγώ” χωρίς το “εμείς”».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο σημαντικός Έλληνας ποιητής μιλά για το πώς βιώνει ο ίδιος την πανδημία, επιλέγει το δικό του ποίημα που ταιριάζει στην εποχή, αναφέρεται στις διαστάσεις της κοινωνικής απομόνωσης, στους νέους και στο τι του λείπει, τι μάθαμε ως κοινωνία αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
Η μοναξιά και η μοναχικότητα είναι απαραίτητες για τη δουλειά του συγγραφέα ή του ποιητή. Γράφουμε μόνο όταν είμαστε μόνοι μας. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
— Κύριε Πατρίκιε, πώς βιώνετε την πανδημία;
Ο περιορισμός δεν με στενοχωρεί καθόλου. Παραμένω, όπως όλοι, έγκλειστος στο διαμέρισμά μου. Προσωπικά, το έχω ξαναζήσει. Την απομόνωση την ξέρω πολύ καλά και είμαι βαθιά εξοικειωμένος μ’ αυτήν. Ωστόσο, στις μέρες μας οι συνθήκες σιωπηλής επιβίωσης είναι πολύ καλύτερες σε σχέση με το παρελθόν και τις φυλακίσεις στη Μακρόνησο ή τον Αϊ-Στράτη. Έχεις τη δυνατότητα της επικοινωνίας με τους ανθρώπους που αγαπάς, ανατρέχεις στα βιβλία σου, βλέπεις τηλεόραση, ακούς μουσική, συνομιλείς στο τηλέφωνο ή στα μέσα δικτύωσης. Επομένως, δεν είναι όλα τόσο φοβερά όσο μερικοί τα παρουσιάζουν. Καθημερινά ασχολούμαι με τα συγγραφικά μου έργα, τις στοίβες των χειρογράφων τα οποία αρχειοθετώ με σκοπό κάποια να τα αξιοποιήσω και άλλα να τα πετάξω. Από κει και πέρα, δεν σας κρύβω ότι υπήρξαν και στιγμές όλη αυτή την περίοδο που τα ξανασκέφτηκα όλα: τη ζωή, τον εαυτό μου, τους φίλους, τις κοινωνικές μας σχέσεις.
— Δηλαδή έχετε μπει στη διαδικασία αναστοχασμού και αναθεώρησης των πραγμάτων;
Είναι αλήθεια ότι επιστρέφω προς τα πίσω. Πάντα, όμως, στη λογική της ανατροφοδότησης για το αύριο που ξημερώνει και με κατεύθυνση προς τα μπρος. Δηλαδή, κάποια στιγμή θα βγούμε απ’ αυτή την κατάσταση. Εκεί είναι που χρησιμοποιώ την πείρα μου ώστε να αντεπεξέλθω σε όλα όσα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μετέπειτα.
— Σας ανησυχεί η κυριαρχία της κοινωνικής απομόνωσης;
Φυσικά. Αλλά παράλληλα μου δημιουργεί φόβους το ότι μπορεί να ξεχυθούμε την επόμενη μέρα, αφήνοντας στην άκρη τα μέτρα ασφαλείας και συλλογικής προστασίας. Ουσιαστικά, φοβάμαι ότι θα στραφούμε και πάλι στις απολαύσεις που έχουμε στερηθεί κι αυτό μπορεί να επιφέρει εν τέλει την κατασπατάλησή τους, είτε για το κοινωνικό σύνολο είτε για τον εαυτό μας.
— Αυτός ο ιός δεν μας επιτρέπει να αγκαλιαζόμαστε, να φιλιόμαστε και να είμαστε μαζί. Ποιο είναι το σχόλιό σας;
Ευελπιστώ ότι μελλοντικά θα τα χορτάσουμε και πάλι, αν και δεν είμαι εντελώς σίγουρος. Βέβαια, από τη δική μου εμπειρία, που αδημονώ να αγκαλιάσω τις κόρες και τις εγγονές μου, θεωρώ ότι οι περισσότεροι θα βρεθούν σε παρόμοια ψυχική διάθεση. Πάντα, όταν κάτι σου λείπει, το εκτιμάς ξανά. Και σίγουρα, γίνεσαι σοφότερος. Επαναπροσδιορίζεις.
— Τι φοβηθήκατε αυτές τις μέρες;
Νομίζω ότι στη ζωή μας πάντα φοβόμαστε για κάτι. Υπάρχουν στιγμές που ο φόβος σε διεγείρει προκειμένου να αντιμετωπίσεις δυσάρεστα γεγονότα. Το χειρότερο σενάριο του φόβου είναι όταν μεταβάλλεται σε πανικό. Οπότε, κατά ένα ποσοστό ο φόβος είναι χρήσιμος. Ο πανικός, για μένα, είναι αποτρεπτικός.
Φοβάμαι ότι θα στραφούμε και πάλι στις απολαύσεις που έχουμε στερηθεί κι αυτό μπορεί να επιφέρει εν τέλει την κατασπατάλησή τους, είτε για το κοινωνικό σύνολο είτε για τον εαυτό μας. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
— Εμπνευστήκατε καθόλου μέσα απ’ αυτό που ζούμε;
Προσπαθώ να το σκεφτώ και να το αντιμετωπίσω, αλλά όχι με την έννοια της συγγραφικής αξιοποίησης, τουλάχιστον όχι ακόμα. Όλα αυτά που παρακολουθούμε να εκτυλίσσονται καθημερινά δεν μου έχουν δώσει την ώθηση της δημιουργικής διαφυγής. Επίσης, είμαι σίγουρος ότι αν δοκίμαζα να γράψω κάτι τώρα, το αποτέλεσμα θα ήταν σε αυτήν τη φάση πολύ πρόχειρο. Όταν γράφεις κάτι τη στιγμή που εξελίσσεται πολλές φορές η αντίδρασή σου είναι γραμμένη στο πόδι. Απλώς σημειώνεις για να το δουλέψεις εκτενώς αργότερα, με ψύχραιμη ματιά και κρατώντας μια χρονική απόσταση.
— Ποιο ποίημά σας θα επιλέγατε για την κρίση αυτή;
Επειδή εξακολουθώ να έχω ισχυρούς δεσμούς με τους φίλους μου στη γειτονική Ιταλία και χαίρομαι που είναι όλοι καλά, με ενημέρωσαν ότι αυτές τις μέρες ένας διάσημος ηθοποιός της χώρας διάβασε στο Ιnstagram ένα δικό μου ποίημα. Πράγματι, είναι ένα ποίημα που ταιριάζει σ’ αυτή την κατάσταση. Το είχα γράψει σε μια περίοδο της ζωής μου που είχα γλιτώσει από μια δύσκολη εγχείρηση. Τότε είχα βρεθεί στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου, μεταξύ ζωής και ανυπαρξίας. Οι γιατροί είχαν πει ότι δεν ήταν σίγουρο πως θα επιζούσα. Ωστόσο, τον Γενάρη του 2002 βγήκα ζωντανός απ’ αυτήν τη δοκιμασία και το καλοκαίρι του ίδιου έτους έγραψα το ποίημα:
«ΑΛΛΟ ΕΝΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ»
Για σκέψου να μην πρόφταινα
κι αυτό το καλοκαίρι
να δω το φως ξανά εκτυφλωτικό
να νιώσω την αφή του ήλιου στο κορμί μου
να οσμιστώ δροσερές και χαλασμένες μυρωδιές
να γευτώ γλυκόξινες και πιπεράτες γεύσεις
ν’ ακούω τα τζιτζίκια ως τα κατάβαθα της νύχτας
να καταλαβαίνω τους δικούς μου που αγαπώ
να μην αδημονώ μ’ αυτούς που με στηρίζουν
να σκέφτομαι κι εκείνους που θέλησα να ξεχάσω
να βρίσκω φίλους που έρχονται από μακριά
ν’ αφήνω κι άλλες ζωές να μπαίνουν στη δική μου
να κολυμπάω σε θάλασσες ζεστές
ν’ αντικρίζω φρέσκα σώματα γυμνά
ν’ αναπολήσω έρωτες, να ονειρευτώ καινούργιους
ν’ αντιληφθώ τα πράγματα που αλλάζουν.
Έτσι καθώς το πρόφτασα αυτό το καλοκαίρι
λέω να ελπίζω για προσεχή Χριστούγεννα
για κάποια επόμενη Πρωτοχρονιά
άσε να δούμε και για παραπέρα.
— Τι σας λείπει περισσότερο;
Οι κόρες μου, τις οποίες βλέπω στο κατώφλι της πόρτας, και οι εγγονές μου, που δυστυχώς δεν έχω δει καθόλου όλο αυτό το διάστημα. Υπάρχουν περίοδοι στη ζωή, ειδικά όταν έχεις ξεπεράσει τα ενενήντα σου χρόνια, τις οποίες δεν πίστευες ότι θα βιώσεις. Όμως, ως προσωπικότητα, πάντοτε οπλίζομαι ψυχολογικά για να τις διαχειριστώ, ακόμα κι εκείνες που δεν είχες φανταστεί ποτέ ότι θα συμβούν. Αλλά να που τελικά πραγματοποιούνται.
— Ανήκετε σε αυτούς που θεωρούν ότι ο εγκλεισμός είναι μια ευκαιρία να στραφούμε στον εαυτό μας;
Μόνο ως προς εκείνο το στάδιο της σκέψης και της θέσης του εαυτού μας έναντι των άλλων, δηλαδή όχι με την έννοια του περιορισμού στον εσωτερικό μας κόσμο. Είτε επιπόλαια είτε ουσιαστικά, το πρώτιστο είναι να επικοινωνείς με τους άλλους. Άρα, για μένα το σημαντικό είναι να μην κλειστούμε στον εαυτό μας και στη μοναξιά μας. Η μοναξιά και η μοναχικότητα είναι απαραίτητες για τη δουλειά του συγγραφέα ή του ποιητή. Γράφουμε μόνο όταν είμαστε μόνοι μας. Όμως, για παράδειγμα, το θέατρο ή ο κινηματογράφος είναι αποτελέσματα συλλογικοτήτων και ομαδικής εργασίας. Όπως λέει ο Μπαλζάκ: «Η μοναξιά είναι ωραία – αλλά χρειάζεται να έχεις και κάποιον να σου το λέει». Επομένως, απορρίπτω τη φράση του Σαρτρ ότι η «κόλαση είναι οι άλλοι». Η κόλαση είναι η αφόρητη μοναξιά. Αντιθέτως, ο «παράδεισος» είναι η διαρκής επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους συνανθρώπους μας. Φυσικά, κανένας παράδεισος δεν είναι αυτόνομος, έχει πολλές κολάσιμες δόσεις, αλλά είναι προτιμότερος.
— Σήμερα οι νέοι άνθρωποι δεν μπορούν να ερωτευτούν ή να αγγίξει εύκολα ο ένας τον άλλον. Ζούμε εποχές τηλεσχέσεων;
Στους φίλους μου λέω ένα αστείο, ότι έχω βρει τον τίτλο ενός μυθιστορήματος που δεν μπορώ να γράψω. Ο τίτλος αυτός είναι: «Η τηλεφωνική σεξουαλικότητα». Όλα, πλέον, γίνονται από τις ηλεκτρονικές συσκευές και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πάντως, είμαι αισιόδοξος ότι όταν τελειώσει όλο αυτό οι νέοι άνθρωποι θα βρεθούν και πάλι μαζί, θα εξακολουθήσουν να ερωτεύονται και, κυρίως, θα συνεχίσουν πραγματικά να αγαπούν. Θα σας διαβάσω, μάλιστα, και ένα ποίημά μου που το αφιερώνω κυρίως στους νέους της καραντίνας και έχει τον τίτλο «Το δύσκολο»:
Όπως κι αν έρθουνε τα πράγματα, όσο αντίξοες κι αν είναι οι συνθήκες, πάντα μπορεί κανείς να ερωτεύεται. Το δύσκολο είναι ν’ αγαπάς.
— Ως κοινωνία μάθαμε κάτι απ’ όλο αυτό;
Αυτό που μάθαμε ως ελληνική κοινωνία είναι πως για πρώτη φορά συνειδητοποιήσαμε ότι το να βρίσκεται κανείς στην τελευταία θέση είναι τελικά καλύτερο. Και επειδή είμαστε τελευταίοι σε κρούσματα και θανάτους στην Ευρώπη, έχουμε αναδειχτεί κατά παράξενο τρόπο πρώτοι. Ας το αξιοποιήσουμε, λοιπόν, αυτό προκειμένου η επόμενη μέρα στη χώρα μας να έχει προοπτικές και ευοίωνα αποτελέσματα.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Το να μπορείς να φτιάχνεις κάτι, να δημιουργείς, έχοντας πάντα κατά νου το κοινό καλό, τους άλλους και τον διπλανό σου. Κι εκεί, σε αυτό που έχεις κατασκευάσει ήδη, να αφήνεις χώρο ώστε να εισχωρούν και να ενσωματώνονται οι επιθυμίες αλλά και εκείνα που και οι άλλοι, με τη σειρά τους, έχουν δημιουργήσει.
