Αρχαία Μεσήνη… Φωτ.: Στάθης Τσαγκαρουσιάνος / LIFO
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού μιλά για μια μεγάλη πρόκληση της νέας εποχής
Από τη Λίνα Μενδώνη
Χαρακτηριστικές μαρτυρίες της αρχαίας ελληνικής γραμματείας για τα κλιματικά φαινόμενα του παρελθόντος συντελούν να αντιληφθούμε πόσο στενά συνδέονται με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών για την προστασία μνημείων και χώρων, σήμερα. Παρά το γεγονός ότι τα μνημεία στην Ελλάδα δεν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε τον κλιματικό κίνδυνο. Γι αυτό και λαμβάνουμε προληπτικά μέτρα.
Οι άμεσες και έμμεσες αναφορές στα υδρολογικά, κλιματικά και μετεωρολογικά φαινόμενα στον ευρύτερο ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο υπερβαίνουν τις χίλιες. Θα αναφερθώ σε δύο παραδείγματα. Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης μνημονεύουν στον πρώτο σεισμό που συνέβη στη Δήλο τον 5ο αιώνα π.Χ. Πράγματι, το νησί αναδύθηκε, από τα βάθη του Αιγαίου, λόγω ηφαιστειακής έκρηξης, με αποτέλεσμα η «α-Δήλος» η αόρατη γη, να γίνει η ορατή Δήλος. Σήμερα, το νησί απειλείται από την υποχώρηση της γεωλογικής πλάκας και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία εντείνεται από την κλιματική αλλαγή.
Τον 2ο μ.Χ. αιώνα, ο Παυσανίας κατέγραψε τις πλημμύρες του ποταμού Αλφειού, στο ιερό της Ολυμπίας, καθώς και τις κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις στην παλαιότερη πόλη των Δελφών, που συσχετίζει με την εποχή του Δευκαλίωνα. Τα ίδια φαινόμενα που έχουν σχέση με τις πλημμύρες και τη διάβρωση, επαυξημένα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, εμφανίζονται και σήμερα στα δυο αυτά Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Βεβαίως, απειλούνται πλέον και από πυρκαγιές, λόγω της μακρύτερης και ξηρότερης θερινής περιόδου.
Η Λίνα Μενδώνη
Ένα από τα κύρια εργαλεία μας είναι η ψηφιακή καταγραφή και διαχείριση 21.000 μνημείων και χώρων, καθώς και οι ζώνες προστασίας τους, με τη βοήθεια ενός ολοκληρωμένου συστήματος πληροφοριών, το λεγόμενο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο, το οποίο είναι δυνατόν να συνδεθεί με τους κλιματικούς χάρτες.
Οι πηγές μπορούν να συσχετιστούν με τα έμμεσα αρχεία των κλιματολογικών συνθηκών, τα οποία προέρχονται από τη μελέτη φυσικών υλικών, συγκεκριμένα από τη χρονολόγηση των κύκλων ανάπτυξης, την ανάλυση κόκκων γύρης, την ιζηματολογία, τους παγετώνες , καθώς και από αρχαιολογικές ενδείξεις. Αυτό αποτελεί και το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία, καθώς εξαιτίας της μακράς Ιστορίας της, διαθέτει τεκμήρια από τις γραπτές πηγές, καθώς και τα αρχαιολογικά δεδομένα για την κατάσταση των κλιματικών αλλαγών και φαινομένων, που υποστηρίζουν την κατάρτιση διαχειριστικών σχεδίων για το μέλλον.
Ο Θεόφραστος, στο 3ο αιώνα π.Χ., πραγματεύτηκε για πρώτη φορά τον ρόλο που παίζει το νερό στη συγκράτηση των κλιματολογικών συνθηκών και ισχυρίστηκε ότι τα ακραία κύματα καύσωνα και η ξηρασία είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των επεισοδίων παγετού στην καλλιέργεια ελαιόδεντρων. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην καλλιέργεια των ελαιόδεντρων, που αποτελεί μέρος της άυλης κληρονομιάς μας, εξακολουθεί να είναι παρούσα και σήμερα. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην άυλη κληρονομιά μπορεί να είναι συντριπτικές.
Από τη μια απειλείται άμεσα η βιωσιμότητά της. Από την άλλη συμβάλει καθοριστικά στην ανθεκτικότητα και αποκατάσταση των πληθυσμών που έχουν πληγεί. Οι πολιτικές και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί το Υπουργείο Πολιτισμού για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας μας, βασίζονται τόσο στην επιστημονική όσο και στην παραδοσιακή γνώση.
‘Εχομε συστήσει ειδική διεπιστημονική ομάδα με στόχο την αξιολόγηση των δυνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, η οποία μελετά εξειδικευμένα σχέδια προσαρμογής, που θα αποτελούν μέρος των υφιστάμενων σχεδίων διαχείρισης.
Ένα από τα κύρια εργαλεία μας είναι η ψηφιακή καταγραφή και διαχείριση 21.000 μνημείων και χώρων, καθώς και οι ζώνες προστασίας τους, με τη βοήθεια ενός ολοκληρωμένου συστήματος πληροφοριών, το λεγόμενο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο, το οποίο είναι δυνατόν να συνδεθεί με τους κλιματικούς χάρτες. Ένα επιπλέον μέτρο είναι η παρακολούθηση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στις ενεργειακές ανάγκες των Μουσείων, καθώς και στην ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος τους. Αλλά και η ευαισθητοποίηση, μέσω μακροπρόθεσμων δράσεων επικοινωνίας, αποτελεί μέρος της συνολικής στρατηγικής μας. Τέλος, εξίσου σημαντική, είναι η συνεχής εκπαίδευση των στελεχών που χειρίζονται ανάλογα θέματα.
Τον Σεπτέμβριο οργανώνομε στους Δελφούς ένα διεθνές θερινό σχολείο για στελέχη της Δημόσιας Διοίκησης διαφόρων ειδικοτήτων. Σκοπός του είναι η γνωριμία με τις δραστηριότητες Διεθνών Οργανισμών στο αντικείμενο της κλιματικής αλλαγής, η κατανόηση των κινδύνων που προκύπτουν για τους αρχαιολογικούς χώρους λόγω της κλιματικής αλλαγής, η γνωριμία με τα κλιματικά μοντέλα -αλλά και η εμπιστοσύνη προς αυτά- με τα οποία προσομοιώνονται οι μελλοντικοί κλιματικοί κίνδυνοι, η εξειδίκευση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την ενεργειακή αναβάθμιση των Μουσείων που εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσουν αυξημένες ανάγκες για ψύξη και εντέλει η κατάρτιση σχεδίων προσαρμογής τοπικού ή περιφερειακού χαρακτήρα.
Αυτό που επιδιώκουμε είναι να πείσουμε για τον επείγοντα χαρακτήρα των προληπτικών ενεργειών που πρέπει να ληφθούν και την ανάγκη ενσωμάτωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς στα σχέδια προσαρμογής. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή προβλέπει την ανάπτυξη σε κάθε χώρα ειδικών σχεδίων προσαρμογής μέχρι το 2030. Η πρωτοβουλία του ΥΠΠΟΑ επιδιώκει να αναδείξει ότι τα εθνικά σχέδια προσαρμογής δεν αποδίδουν στην πολιτιστική κληρονομιά την θέση που της αρμόζει. Για τα σχέδια προσαρμογής, θα ληφθεί υπόψη τόσο η υλική όσο και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά όσο και η ανάγκη συναντίληψης με τις τοπικές κοινωνίες.
Είναι γνωστό ότι ο ελληνικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από το μέτρο. Το μέτρο είναι ο θεϊκός νόμος που ακολουθεί ο αρχαίος κόσμος. Ο αρχαίος έλληνας γνωρίζει πολύ καλά τους νόμους του σύμπαντος και της φύσης, την ισορροπία, που αν διαταραχθεί ή ανατραπεί, μετατρέπεται σε δύναμη καταστροφική. Η αγάπη για το μέτρο και την λιτότητα, η αντίληψη για την ύβρη, την υπερβολή, την απόκλιση από τη φυσική τάξη, με την συνεπαγόμενη τιμωρία από τον θεό, η επιθυμία του κατ’ αρετήν ζην, είναι εκφράσεις μιας φιλοσοφικής ηθικής, πεποίθησης ότι η φύση με το μέτρο και την πειθαρχία της αποτελεί πρότυπο ορθής συμπεριφοράς για τον άνθρωπο.
Η κ. Λίνα Μενδώνη είναι Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το κείμενο προέρχεται από την ομιλία της στο Μουσείο της Ακρόπολης, στο συνέδριο: Η κλιματική αλλαγή και η επίδρασή της στη ζωή και την πολιτιστική κληρονομιά της Μεσογείου
