Από τον Τσαυτάρης Αθανάσιος
Πειράματα με σιτηρά έδειξαν 6% μειώσεις στις αποδόσεις τους και μόνο από την αύξηση της μέσης ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό!
Η γεωργία αντιμετωπίζει ήδη μεγάλες προκλήσεις και οι διαφαινόμενες κλιματικές αλλαγές κάνουν τα πράματα δυσκολότερα. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα οδηγεί ήδη σταδιακά σε: 24ωρες υψηλότερες ατμοσφαιρικές θερμοκρασίες, μεγαλύτερη διάρκεια θερμότερων εποχών του έτους, ανακατανομή βροχοπτώσεων, κ.ά.
Τα παραπάνω δημιουργούν αντιξοότητες στις καλλιέργειες. Και επιφέρουν περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή και λιγότερες θετικές. Οι πρόσφατες μετρήσεις που έδειξαν μείωση των αποδόσεων των σιτηρών κατά 6%, όταν οι θερμοκρασίες ατμόσφαιρας ανεβαίνουν κατά 1 βαθμό, συγκλόνισαν την επιστημονική κοινότητα και τον παραγωγικό κόσμο. Αφού, αντιμετωπίζουμε ήδη αυξήσεις θερμοκρασιών μεγαλύτερες του ενός βαθμού.
Εντείνονται λοιπόν οι προσπάθειες κατανόησης των βιολογικών μηχανισμών αντιμετώπισης υψηλότερων θερμοκρασιών στα φυτά. Τα φυτά, συνηθισμένα στις αυξημένες θερμοκρασίες του μεσημεριού, με τον μπόλικο ήλιο, ανέπτυξαν μηχανισμούς προσαρμογής για την αξιοποίηση του φωτός της μέρας στις φωτοσυνθέσεις τους. Αλλά, και μηχανισμούς για να αντιλαμβάνονται ότι το πολύ φως φέρνει και πολύ ζέστη. Μέσω του μεσημεριανού φωτός δηλ. αντιλαμβάνονται και τη ζέστη και προσαρμόζουν ανάλογα τη ζωή τους προκειμένου να επιβιώσουν. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που, προσαρμοζόμενα στις ζεστές μεσημεριανές ώρες, μαραίνουν το υπέργειο πράσινο τμήμα τους. Κλείνοντας όλα τα στόματα των φύλλων, με τον μαρασμό το φυτό παύει να διαπνέει δηλ. παύει η εξάτμιση νερού από τα στόματα και έτσι επιβιώνει.
Θυμίζω ότι τα οργανίδια, οι χλωροπλάστες που βρίσκονται μέσα στο φυτικό κύτταρο είναι τα «οργανίδια» πρόσληψης του φωτός. Εκεί λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση. Πρόκειται ουσιαστικά για προβιοτικά κυανοφύκη, που συμβιώνοντας μέσα στο φυτικό κύτταρο, τού προσφέρουν αυτή τη μοναδική ικανότητα: την αξιοποίηση ηλιακής ενέργειας για τη σύνθεση οργανικών ουσιών. Κάτι που δεν έχουν ούτε τα ζώα ούτε ο άνθρωπος, και είμαστε αναγκάσμένοι να προσλαμβάνουμε οργανικές ουσίες μόνο μέσω φυτικών τροφών.
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πρόσφατα ότι με το φως του μεσημεριού ένα χημικό μήνυμα φεύγει από τους χλωροπλάστες προς τον πυρήνα του κυττάρου και ενεργοποιεί επιγενετικά αποσιωπημένα γονίδια του φυτού, επάγοντας έτσι το μηχανισμό προσαρμογής του φυτού στις υψηλές θερμοκρασίες (κλείσιμο στομάτων, στρίψιμο των φύλλων, μαρασμός, κ.ά.). Μέσω του φωτός δηλ. φτάνει το μήνυμα της ζέστης στα γονίδια του μαρασμού, κ.ά. στον πυρήνα. Σήμερα μάλιστα γνωρίζουμε ότι το χημικό αυτό μήνυμα του χλωροπλάστη είναι το Υπεροξείδιο του Υδρογόνου (H2O2), το γνωστό οξυζενέ. Ξέρουμε μάλιστα και τα υπεύθυνα γονίδια και τον τρόπο ενεργοποίησης τους για την σύνθεσή του στον πυρήνα.
Ένεκα των ανωτέρω, είμαι σίγουρος ότι αυξήσεις 1-2 βαθμών στη θερμοκρασία της ημέρας, ως συνέπεια των κλιματικών αλλάγων, δεν θα έχουν σημαντικές αρνητικές επιδράσεις. Με τους μηχανισμούς που περιέγραψα, τα φυτά θα καταφέρουν να προσαρμοσθούν αναλόγως. Αντίθετα, αν οι νύχτες, χωρίς δηλ. το φως, γίνουν θερμότερες, το φυτό ελλείψει φωτός δεν θα μπορεί να ενεργοποιήσει το μηχανισμό προσαρμογής. Αδυνατώντας να αισθανθούν την υψηλότερη θερμοκρασία της νύχτας, αδυνατούν να προσαρμοστούν ανάλογα. Οι ζημιές στις αποδόσεις τους θα είναι σημαντικές.
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα επιφέρει ίσως μειώσεις στις αποδόσεις, ένεκα αυξημένων νυχτερινών θερμοκρασιών κι όχι αυτών της ημέρας.
Είμαι αισιόδοξος όμως ότι, με την πρόοδο της επιστήμης, θα βρεθεί τρόπος ενεργοποίησης των γονιδίων προσαρμογής και τις θερμές νύχτες. Είτε με απευθείας βελτίωση των μηχανισμών επιγενετικής ενεργοποίησης είτε ακόμη και με νυχτερινούς ψεκασμούς κάποιου διαλύματος οξυζενέ, που φθάνοντας στον πυρήνα, νομίζοντας ότι πάνω έχει ζέστη, θα ενεργοποιεί το μηχανισμό προσαρμογής.
