Χρήστος Χωμενίδης: «Η Πάλμερ και ο Σικελιανός ουσιαστικά επανεπινόησαν την Ελλάδα»

Χειμαρρώδης, όπως πάντα, ο γνωστός συγγραφέας μιλάει στο Andro για το μυθιστόρημά του «Ο Φοίνικας» που έγινε best seller και τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Ο Χρήστος Παρίδης τον συνάντησε στο σπίτι του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ στη Συκιά Κορινθίας, σε ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο με τη βοήθεια των λέξεων.

Είναι η Ήβη Σπρίνγκφιλντ η Εύα Πάλμερ; Είναι ο Πάρης Κερκινός ο Άγγελος Σικελιανός; Βεβαίως και όχι. Η Πάλμερ και ο Σικελιανός υπήρξαν ιστορικά πρόσωπα. Η Σπρίνγκφιλντ και ο Κερκινός αποτελούν τους κεντρικούς ήρωες του «Φοίνικα», του βιβλίου του Χ.Α.Χωμενίδη που βρέθηκε επί πολλούς μήνες στην κορυφή των ευπώλητων και απέσπασε το βραβείο μυθιστορήματος των Public. «Οι ζωές της Εύας και του Άγγελου στάθηκαν η αφετηρία απλώς της έμπνευσής μου» τονίζει ο Χωμενίδης. «Όπως όφειλα ως καλλιτέχνης, αυθαιρέτησα. Απίστησα στο γράμμα της Ιστορίας ώστε να μείνω πιστός στο πνεύμα της.»

Βρισκόμαστε στο μνημειώδες σπίτι της Εύας και του Άγγελου στη Συκιά Κορινθίας. Απ’τον εξώστη του ο ποιητής αγνάντευε τον Κορινθιακό – το βλέμμα του έφτανε μέχρι τον Παρνασσό. Στο μαρμάρινο τραπέζι του, δειπνούσαν τότε, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Νίκος Καζαντζάκης και ο μουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος. Μετά τη χρεοκοπία της Εύας Πάλμερ το 1930, το σπίτι κατασχέθηκε από την τράπεζα και πουλήθηκε στον γαμπρό του Ιωάννη Μεταξά, του μετέπειτα δικτάτορα.

Στην Κατοχή επιτάχθηκε από την Κομαντατούρα, μετά από τους αντάρτες, για να περάσει τελικά στην ιδιοκτησία των αδελφών Τυπάλδου, πρωτοπόρων στην ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού. Σήμερα, γύρω από το σπίτι λειτουργεί μια υπερσύγχρονη -και ωραιότατη- ξενοδοχειακή μονάδα. Ο διευθυντής της Λεωνίδας Τυπάλδος σέβεται απολύτως τον τόπο και το παρελθόν του, το ποιητικό του ιδίως παρελθόν.

Πίνοντας ντόπιο κρασί, μιλάμε με τον Χωμενίδη για τον «Φοίνικα».

– Έχεις πει ότι «Ο Φοίνικας» είναι το βιβλίο για το οποίο είσαι πιο υπερήφανος από όλα.

Σίγουρα πρόκειται για το βιβλίο το οποίο με χαρακτηρίζει περισσότερο από όλα. Εάν «Το Σοφό Παιδί» στάθηκε η κιβωτός της παιδικής μου ηλικίας και της εφηβείας μου, ο «Φοίνικας» αποτελεί την κιβωτό τής ενήλικης έως τώρα ζωής μου. Και ας είναι η φανταστική βιογραφία ενός άλλου ανθρώπου! Η αισθητική και η ηθική μου, το μυαλό και η καρδιά μου βρίσκονται στις σελίδες του «Φοίνικα».

Με τα πορτρέτα του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ.

– Σε συγκινεί που βρισκόμαστε σήμερα εδώ;

Με συναρπάζει να μαθαίνω λεπτομέρειες για το σπίτι και τα πέριξ του. Η Εύα και ο Άγγελος λαχταρούσαν να στεγάσουν κάπου όχι μόνο τον έρωτα αλλά και το κοινό όραμά τους. Τους μάγεψε η παραλία του Κορινθιακού και αγόρασαν το κτήμα. Σχεδίασαν μόνοι τους ουσιαστικά το σπίτι, ανέμειξαν στοιχεία αρχαιοελληνικά, βυζαντινά, ακόμα και γοτθικά. Η ανέγερση διήρκεσε τέσσερα χρόνια. Έφερναν πέτρες με το τρένο από τους Αγίους Θεοδώρους, τις κατεργάζονταν τεχνίτες εδώ, τις έβαζαν τη μία πάνω στην άλλη κατά τον πανάρχαιο τρόπο. Η οικοδομή δεν έχει δοκάρια, στηρίζεται στους τοίχους της. Δύο όροφοι, ένα μεγάλο υπόγειο και μια πολύ εντυπωσιακή ταράτσα, σαν παρατηρητήριο. Λίγο παραδίπλα, υπήρχε -λέει- ένας στάβλος για τα άλογα του Άγγελου κι ένα γκαράζ για το αυτοκίνητο της Εύας.

«Σού επιτρέπεται, το 2019, να είσαι διαφορετικός από τον ετεροφυλόφιλο λευκό άνδρα, οφείλεις όμως να υιοθετήσεις μια συγκεκριμένη ταυτότητα».

– Πόσο μεγάλη σχέση έχουν όλα αυτά με το αρχαιοελληνικό ιδεώδες που διατείνονταν ότι υπηρετούσαν;

Μικρή και μεγάλη ταυτόχρονα. Η Πάλμερ και ο Σικελιανός (και η Ισιδώρα Ντάνκαν βέβαια και άλλοι πολλοί) ουσιαστικά επανεπινόησαν την Ελλάδα. Την είδαν και την έπλασαν, στον βαθμό που το μπόρεσαν, εμποτίζοντας την Ιστορία στη φαντασία τους. Κάποιος σχολαστικός θα έλεγε ότι έφτιαξαν έναν «ου τόπο». Όμορφο ωστόσο και κυρίως ενδιαφέροντα! Εκείνο που τους χαρακτήριζε -και διαπνέει, θέλω να πιστεύω, και τον «Φοίνικα»- ήταν μια σπάνια ελευθερία. Και στη σκέψη και στην πράξη. Η ζωή τους ολόκληρη υπήρξε μια Μεγάλη Χειρονομία.

«Η Πάλμερ και ο Σικελιανός (και η Ισιδώρα Ντάνκαν βέβαια και άλλοι πολλοί) ουσιαστικά επανεπινόησαν την Ελλάδα».

– Με τα μέσα βεβαίως της πάμπλουτης τότε Εύας…

Ο πλούτος δεν αποτελούσε για εκείνους σκοπό αλλά μέσο. Το χρήμα το θυσίαζαν αφειδώς στον βωμό των ιδανικών τους. Τα οποία ιδανικά περιελάμβαναν εν δυνάμει -αλλά και πρακτικά- τον κόσμο όλο. Να σου δώσω δυο παραδείγματα:

»Ο δρόμος, πρώτον, που συνδέει τους Δελφούς με την Ιτέα κατασκευάστηκε με δαπάνες αποκλειστικά της Εύας Πάλμερ. Για χατίρι, θα μου πεις, των Δελφικών Εορτών. Για να τον διαβαίνουν οι άνθρωποι, θα σου απαντήσω. Κι ας μην ξεχνάμε ότι η Εύα συγκλονιζόταν στην επαφή με τους απλούς ανθρώπους και όχι με την οικονομική ελίτ. »Ο Σικελιανός, δεύτερον, επί Κατοχής κυριολεκτικά πεινούσε. Η Εύα είχε επιστρέψει χρεοκοπημένη μετά τις Εορτές στην Αμερική κι εκείνος ζούσε στην Αθήνα με τη δεύτερη γυναίκα του, την Άννα. Στεκόταν στο συσσίτιο, έπαιρνε το πλιγούρι και τη λαχανίδα, στο σπίτι όμως απαιτούσε να γευματίζουν με όλους τους τύπους στα παλιά ακριβά τους σερβίτσια. Το φαγητό παρέμενε για εκείνον μια ιεροτελεστία. «Τα δαχτυλίδια αν έπεσαν, τα δάχτυλα όμως στέκουν» έλεγε.

»Είχαν την παραμικρή σχέση οι Σικελιανοί με τους σημερινούς και χθεσινούς λεφτάδες που -στη μεγάλη τους πλειονότητα- για άλλο δεν νοιάζονται παρά για να αβγατίζουν τις καταθέσεις τους, να επιδεικνύονται και να πιθηκίζουν τους δυτικούς τρόπους;

«Οι κοινωνίες είναι τρομερά καχύποπτες απέναντι στο διαφορετικό. Δύσκολα το ανέχονται».

– Το υπογραμμίζεις αυτό στον «Φοίνικα»…

Ο τρόπος της ζωής τους ενοχλούσε; Προφανώς! Οι κοινωνίες είναι τρομερά καχύποπτες απέναντι στο διαφορετικό. Δύσκολα το ανέχονται. Η οικονομική τους ευχέρεια λειτούργησε ως ασπίδα. Εάν η Εύα, ο Άγγελος, οι φίλοι και συνοδοιπόροι τους, είχαν την ίδια συμπεριφορά χωρίς να διαθέτουν χρήματα, θα τους είχαν πάρει με τις ντομάτες. Ίσως και με τις πέτρες.

– Περιγράφεις ένα περιστατικό που κόντεψαν να τους λιντσάρουν…

Αληθινό περιστατικό. Το αναφέρει η Εύα στο βιβλίο της «Ιερός Πανικός». Κατέβηκαν μαζί με την Ισιδώρα Ντάνκαν από τον Υμηττό στο «χωριό του Παγκρατίου» κι εκεί -σκιαγμένοι οι χωρικοί από την αμφίεση και από το ύφος τους- τις έκραξαν όπως θα λέγαμε σήμερα. Τις έκραξαν αγριότατα. Με λίγα νομίσματα, βεβαίως, ο όχλος κάλμαρε…

– Τι ήταν εκείνο που έθιγαν; Τα χριστιανικά ήθη;

Μεταξύ των άλλων. Κυρίως ωστόσο τον διάχυτο κομφορμισμό. Ποια είναι ανέκαθεν η κυρίαρχη αντίληψη; Να διάγουμε κατά τα ειωθότα. Τις «τρέλες» μας να τις κάνουμε στα κρυφά. Ακόμα κι όταν το αίτημα της απελευθέρωσης μοιάζει να εκπληρώνεται, μπαίνει επί της ουσίας σε ένα καλούπι. Στις μέρες μας ιδίως. Σού επιτρέπεται, το 2019, να είσαι διαφορετικός από τον ετεροφυλόφιλο λευκό άνδρα, οφείλεις όμως να υιοθετήσεις μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Να βάλεις στον εαυτό σου μια ταμπέλα. Να ανήκεις κάπου, σε μια συγκροτημένη μειονότητα. Να μην εκπλήσσεις. Εάν διεκδικείς την ελευθερία, δηλαδή τη ρευστότητά σου, το δικαίωμα να αναπροσδιορίζεσαι κάθε στιγμή, όλοι θα στραφούν εναντίον σου.

Παλιά, στα πρώτα νιάτα μας, οι ετεροφυλόφιλοι ζήλευαν την ελευθεριότητα, την ατίθαση ζωή των ομοφυλόφιλων. Σήμερα οι ομοφυλόφιλοι επιδιώκουν τη συμβατικότητα των ετεροφυλόφιλων.

Σού το λέω εγώ, που υποστηρίζω διαρρήδην και τον γάμο μεταξύ ομοφύλων και την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια.

«Ποια είναι ανέκαθεν η κυρίαρχη αντίληψη; Να διάγουμε κατά τα ειωθότα. Τις «τρέλες» μας να τις κάνουμε στα κρυφά».

– Λες ότι οι παλιότερες γενιές ήταν τελικά περισσότερο προοδευτικές από τις σημερινές. Αυτό το διαπιστώνουμε σε κάθε έκφανση της ζωής σήμερα.

Στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα, οι κάτοικοι του άστεως ήταν -σε πολλές εκδηλώσεις τους- ασύγκριτα πιο προχωρημένοι από εμάς. Και βεβαίως ο προοδευτικός, καλλιεργημένος, ευαίσθητος αστός ήθελε να «προδώσει» την τάξη του.

– Επανέρχομαι στο αρχικό ερώτημα. Πόσο μοιάζει και πόσο διαφέρει ο Κερκινός με τον Σικελιανό;

Η βιογραφία του κεντρικού ήρωα του «Φοίνικα» πόρρω απέχει σε πολλά σημεία από του Σικελιανού. Ο Πάρης Κερκινός μου γεννιέται στην Ελευσίνα, έχει δύο μπαμπάδες, μεγαλώνει ανάμεσα σε Αρβανίτες κτηνοτρόφους, ανεβοκατεβαίνει με τα κοπάδια τους στην Πάρνηθα. Καμία σχέση με τον Επτανήσιο Σικελιανό. Καμία επιφανειακή σχέση στην αφετηρία της ζωής τους. Εκτός από το πιο σημαντικό. Τη μείξη Απολλώνιου και Διονυσιακού στοιχείου.

»Στον Πάρη Κερκινό τόνισα -είναι αλήθεια- κάπως περισσότερο το Διονυσιακό στοιχείο. Τον έκανα ως πιτσιρικά να θυμίζει, στιγμές-στιγμές, τον Ντένις τον Τρομερό. Να διαπνέεται συχνά από μια παιγνιώδη αντίληψη της ζωής. Μα κι ο Σικελιανός ήταν -το γράφει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος- ο μόνος από τους «πνευματικούς ανθρώπους» της εποχής του ο οποίος γελούσε τρανταχτά. Όσο για την ερωτική ζωή του, ό,τι κι αν φανταστείς θα’ναι λίγο…

– Είναι όμως και φοβερά ματαιόδοξος ο Κερκινός σου. Και αριβίστας. Γιατί συνδέεται με την κόρη του «Κυρίου Γραμματέα», που προφανώς τον έχεις εμπνευστεί από τον Κωστή Παλαμά;

Πράγματι ο Σικελιανός είχε σχετιστεί ερωτικά και με τη θυγατέρα του Παλαμά, τη Ναυσικά. Η Ναυσικά εντούτοις ουδεμία σχέση έχει με την Μπεάτα στον «Φοίνικα»! Αποκρούω τον χαρακτηρισμό αριβίστας, τόσο για τον Σικελιανό όσο και για τον Κερκινό. Ένας αριβίστας προτάσσει πάντα το προσωπικό του όφελος. Ένας αναρριχώμενος νεαρός ποτέ δεν θα άγγιζε την κόρη του μεγάλου ποιητή, ποτέ δεν θα κυλιόταν στα σεντόνια της, στην παρθενική της κάμαρα. Θα ζήταγε το χέρι της από τον πατέρα της και θα την παντρευόταν με παπά και με κουμπάρο.

«Η βιογραφία του κεντρικού ήρωα του «Φοίνικα» πόρρω απέχει σε πολλά σημεία από του Σικελιανού».

– Οπότε αν δεν είναι αριβίστας, τι είναι;

Υψιπετής. Και παρορμητικός μέχρις αφέλειας. Μιλάμε για μια άγια αφέλεια. Που τον κάνει πάρα πολύ ερωτεύσιμο.

– Πού αποδίδεις την επιτυχία του «Φοίνικα»;

Στον «Φοίνικα» τον ίδιο. Δεν επαίρομαι. Επισημαίνω απλώς ότι από το μυθιστόρημά μου αυτό απουσιάζουν τα δυο βασικά μοτίβα που έχουν αποδειχθεί συνταγές επιτυχίας για τους Έλληνες πεζογράφους. Οι Χαμένες Πατρίδες – μιλάω με για τη Μικρασιατική Καταστροφή αλλά με διαφορετικό, αναστοχαστικό τρόπο. Και η σύγκρουση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς. Ο μετακατοχικός Εμφύλιος τον οποίον επιμένουμε να ξύνουμε εμμονικά – μία πληγή στο εθνικό σώμα που δεν την αφήνουμε να κλείσει οριστικά…

«Μακάρι ο Σύριζα, σήμερα, στην αντιπολίτευση, να μπει σε μία γόνιμη διαδικασία που θα τον κάνει να πάψει να θυμίζει περονικό κόμμα».

«Καμία κριτική δεν δημοσιεύτηκε στην Αυγή ή τον Ριζοσπάστη για το Σοφό Παιδί τον καιρό που κυκλοφόρησε».

– Σε θλίβει που εσύ -ένας συγγραφέας με απανωτά μπεστ σέλερ και βραβεία- χάνει για αυτόν ακριβώς τον λόγο τα εύσημα της αριστερής διανόησης;

Ποτέ δεν τα είχα έτσι κι αλλιώς. Καμία κριτική δεν δημοσιεύτηκε στην «Αυγή» ή τον «Ριζοσπάστη» για το «Σοφό Παιδί» τον καιρό που κυκλοφόρησε, ασχέτως εάν σήμερα κάποιες κυρίες της αριστερής -δήθεν- διανόησης με κατηγορούν ότι παρεξέκλινα από το παρθενικό μου έργο. Κι αν ακόμα έχαιρα μιας συμπάθειας λόγω της οικογενειακής καταγωγής μου, την αποτίναξα κατά τα χρόνια της κρίσης. Εγώ αισθάνομαι να’χω πολύ μεγάλο δέσιμο με την Αριστερά. Με μια Αριστερά όμως εντελώς αλλιώτικη από αυτήν που μάς κυβερνούσε μέχρι τον Ιούλιο. Μακάρι ο Σύριζα, σήμερα, στην αντιπολίτευση, να μπει σε μία γόνιμη διαδικασία που θα τον κάνει να πάψει να θυμίζει περονικό κόμμα.

– Έχω διαβάσει σχόλια εναντίον σου όπως «Ντροπιάζεις τον παππού σου!» Αναφέρονταν ίσως στις πολιτικές σου απόψεις. Νιώθεις ότι έχεις προδώσει τον κομμουνιστή παππού σου ;

Κάθε άλλο. Έζησα μαζί του επί τριανταοκτώ ολόκληρα χρόνια. Τον ήξερα πολύ καλύτερα από εκείνους που τον επικαλούνται για να με μεμφθούν. Ήταν ο Βασίλης Νεφελούδης ένας εξαιρετικά ανοιχτόμυαλος άνθρωπος, την ελευθερία της σκέψης του την είχε πληρώσει με διώξεις και από το ίδιο του το κόμμα. Στα τέλη της ζωής του, στα ενενηνταπέντε του, μού ζήτησε να του δείξω τι είναι το διαδίκτυο. Ενθουσιάστηκε!

– Για σένα τι ακριβώς είναι η Ελλάδα;

Μία διαρκής έκπληξη. Μια αφετηρία αισθήσεων, αισθημάτων, σκέψης και έμπνευσης. Όπως έχει πει ο Σικελιανός «με την Ελλάδα με συνδέει μια κλωστή. Αυτή όμως η κλωστή είναι ολόκληρη η ζωή μου.» Φοβάμαι ότι την Ελλάδα, ό,τι θάλλει γύρω μας, την κοιτάμε μεν μα έχουμε πάψει να τη βλέπουμε. Άμα την ξαναδούμε, θα σωθούμε.

«Φοβάμαι ότι την Ελλάδα, ό,τι θάλλει γύρω μας, την κοιτάμε μεν μα έχουμε πάψει να τη βλέπουμε».

– Έχεις στεναχωρηθεί ή θυμώσει με ανθρώπους που εκτιμάς και σε απορρίπτουν λόγω των πολιτικών σου τοποθετήσεων;

Είμαι υπερήφανος για τη στάση που κράτησα κατά τα χρόνια ιδίως της «Αγανάκτησης» και του κινήματος τού «Ψόφα». Μυριάδες άνθρωποι που υβριστήκαμε τότε ως «μερκελιστές», «γερμανοτσολιάδες», δικαιωθήκαμε πλήρως από τα γεγονότα. Μπορώ να αντικρίζω την κόρη μου στα μάτια και να της λέω ότι την κρίσιμη στιγμή στάθηκα στις σωστές επάλξεις, αδιαφορώντας για το προσωπικό κόστος. Νιώθω επίσης άξιος των αποθανόντων παππούδων και γονέων μου. Στη θέση μου θα έκαναν ακριβώς το ίδιο. Δεν ήταν ούτε αφελείς ούτε μωροφιλόδοξοι.

– Με μία φράση, ανήκεις στην Αριστερά ή στη Δεξιά;

Ανήκω στους ανθρώπους μου, στη γλώσσα και στην τέχνη μου.

Πηγή