Επιμέλεια-styling: Μάνθος Δελλατόλας, Φωτογραφία: Studio Anastassatos
Από τον Άθω Δημουλά
«H Λουσία Μπερλίν πέρασε την καριέρα της στην αφάνεια. Τώρα είναι αποδεκτή ως μια λογοτεχνική ιδιοφυΐα», γράφουν οι New York Times γι’ αυτή την Αμερικανίδα συγγραφέα (1936-2004) που απολαμβάνει πλέον την εκτίμηση που στερήθηκε εν ζωή. Κι αυτό γιατί προ τριετίας κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες μια συγκεντρωτική έκδοση των διηγημάτων της, που ξαφνικά, όπως ξαφνικά κάποια πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο των εκδόσεων, βρήκε τη θέση της στα ράφια των βιβλιοπωλείων και πλέον αντιμετωπίζεται ως μια χαμένη φωνή της εποχής της. Η εν λόγω συλλογή, «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς» (εκδ. Στερέωμα), κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά, σε μια πολύ όμορφη και προσεγμένη έκδοση, οπότε διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι ότι στα ολιγοσέλιδα διηγήματά της υπάρχει κάτι από την ψυχή του Κάρβερ. Η Μπερλίν δεν άλλαξε τον κόσμο, δεν άλλαξε τη λογοτεχνία, δεν άλλαξε ούτε καν τη ζωή της. Είναι κάτι που δεν μπορείς να μη σκέφτεσαι όσο τη διαβάζεις, όσο καταλαβαίνεις ότι πίσω από το γλυκόπικρο χιούμορ της και τη λεπτή της ειρωνεία η συγγραφέας αυτή μίλησε με απόλυτη ειλικρίνεια για τη ζωή.
Η δύναμη των αναμνήσεων
Σε αντίθεση με την Μπερλίν, υπάρχουν συγγραφείς που απολαμβάνουν το status του λογοτεχνικού σταρ – ο Καζούο Ισιγκούρο, για παράδειγμα, έχει εξαργυρώσει το κύρος που προσέδωσε στο όνομά του το βραβείο Νόμπελ και λογίζεται (δικαίως, πάντως) πια στη συνείδηση του κόσμου ως ένας συγγραφέας από το επάνω επάνω ράφι. Οι εκδόσεις Ψυχογιός συνεχίζουν τις επανεκδόσεις των βιβλίων του και προ ημερών κυκλοφόρησε το εξαντλημένο πρώτο του μυθιστόρημα από το 1982, με τίτλο «Αχνή θέα των λόφων». Εδώ ο Βρετανός συγγραφέας μάς συστήνει την Ετσούκο, μια μεσήλικη Γιαπωνέζα που ζει στην Αγγλία και προσπαθεί να αντέξει την επόμενη μέρα της αυτοκτονίας της κόρης της, αφήνοντας τις μνήμες από την παλιά της ζωή στο Ναγκασάκι να τη συντροφεύουν. Το εξαιρετικό πρώτο δείγμα γραφής ενός σπουδαίου συγγραφέα.
Από την άλλη, το πιο πρόσφατο δείγμα γραφής ενός επίσης νομπελίστα, του Πατρίκ Μοντιανό, διαβάζουμε στις «Ναρκωμένες αναμνήσεις» (εκδ. Πόλις), με τον Γάλλο συγγραφέα να ανατρέχει κι αυτός, όπως συνηθίζει, στο παρελθόν: «Προσπαθώ να βάλω σε μια τάξη τις αναμνήσεις μου», γράφει. «Καθεμιά τους είναι ένα κομμάτι του παζλ, αλλά λείπουν πολλά, κι έτσι κάθε κομμάτι είναι απομονωμένο». Ο αφηγητής γυρίζει μισό αιώνα πίσω, στο Παρίσι της δεκαετίας του ’60, αναζητώντας τα χαμένα ίχνη γυναικών που σημάδεψαν τη νεότητά του.
Με τις μνήμες της (και το παρόν της) παλεύει και η Λήδα, η ηρωίδα της «Χαμένης κόρης» (εκδ. Πατάκη) της Έλενα Φεράντε – η μυστηριώδης Ιταλίδα συγγραφέας της περίφημης τετραλογίας της Νάπολης έχει υπογράψει πολλά ακόμα βιβλία. Εδώ, λοιπόν, η πρωταγωνίστρια βρίσκεται (επιτέλους;) μόνη της, χωρίς τις κόρες και τον σύζυγό της, και θυμάται πώς συνέβησαν όλα, οι θυσίες, οι συγκρούσεις, οι επιθυμίες, όλα όσα την οδήγησαν στον σημερινό της εαυτό.
Ο Πατρίκ Μοντιανό.
Αλλιώτικες αφηγήσεις
Από τη νέα γενιά της αμερικανικής λογοτεχνίας δεν υπάρχουν πολλοί που να μπορούν να συγκριθούν με τη Νικόλ Κράους (του πολύ σπουδαίου «Η ιστορία ενός έρωτα»), ούτε όσον αφορά την επιδεξιότητα της γραφής της, αλλά ούτε και τον τρόπο με τον οποίο μιλάει για συμπεριφορές και συναισθήματα. Στο καινούργιο της μυθιστόρημα, «Δάσος σκοτεινό» (εκδ. Μεταίχμιο), η 45χρονη συγγραφέας παρουσιάζει δύο παράλληλες ιστορίες με έναν κοινό τόπο, το ξενοδοχείο Hilton στο Τελ Αβίβ. Εκεί καταλήγει ένας μεγαλοδικηγόρος, που αφήνει πίσω του μια ολόκληρη ζωή χωρίς κανένα ίχνος, αλλά και μια νεαρότερή του συγγραφέας (ονόματι Νικόλ, όχι τυχαία), η οποία αναζητά μεταξύ άλλων την έμπνευση. Η Κράους κλείνει το μάτι στον Φίλιπ Ροθ, απλώνει στις σελίδες της ένα πλήθος διακειμενικών αναφορών, προσθέτει λιγοστές εμβόλιμες φωτογραφίες και προκλητικά προφανή αυτοβιογραφικά στοιχεία, και συνθέτει ένα εξαιρετικό μεταμοντέρνο μυθιστόρημα. Εν τω μεταξύ, από μέρα σε μέρα αναμένεται να κυκλοφορήσει και ο «Χλωμός βασιλιάς» (εκδ. Κέδρος) του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, το μυθιστόρημα που εκδόθηκε μετά την αυτοκτονία του, προ δεκαετίας. Ένας ήρωας, ονόματι Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, εκπαιδεύεται σε ένα παράρτημα μιας φορολογικής υπηρεσίας. Ανυπομονούμε.
Μετά θάνατον του συγγραφέα του, κυκλοφόρησε και το «Για την Ιζαμπέλ» (εκδ. Άγρα) του Αντόνιο Ταμπούκι, γραμμένο το 1993, που χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο ως «ένα μυθιστόρημα ασυνήθιστο, ένα πλάσμα παράξενο, σαν ένα άγνωστο απολιθωμένο κολεόπτερο μέσα σε μια πέτρα». Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς αυτό το ιδιόμορφο βιβλίο. Το κείμενο είναι, πάντως, μαγικό. Η αναζήτηση της ιστορίας της Ιζαμπέλ γίνεται για τον αναγνώστη σκοπός και απόλαυση.
Την ίδια στιγμή, ο Γάλλος συγγραφέας Λοράν Μπινέ, γνωστός από το θριαμβευτικό πρώτο του μυθιστόρημα «HHhH», υπογράφει σήμερα την «Έβδομη λειτουργία της γλώσσας» (εκδ. Opera) εξερευνώντας τα όρια της μυθοπλασίας. «Η ζωή δεν είναι μυθιστόρημα ή, τουλάχιστον, έτσι θέλετε να πιστεύετε» – έτσι ξεκινάει η ιστορία. Οι θαρραλέες αφηγηματικές του τεχνικές μπλέκονται με την παράδοση της Γαλλικής Θεωρίας και γενικά πλανάται το ερώτημα σχετικά με τον δολοφόνο του Ρολάν Μπαρτ, ο οποίος βεβαίως δεν δολοφονήθηκε. Η φαντασία του Μπινέ είναι εξαιρετικά ελκυστική και η ικανότητά του να τη διαχειρίζεται αξιοσημείωτη.
Να προσθέσουμε και τις «Εξομολογήσεις ενός δικαιωμένου αμαρτωλού» (εκδ. Εξάντας) του Σκωτσέζου Τζέιμς Χογκ, που γράφτηκε το 1824 και βρίσκεται αιώνες μπροστά από την εποχή του, καθώς διαβάζεται ως μια προκλητική σάτιρα ή ίσως ως μυθιστόρημα μυστηρίου και φαντασίας, με στοιχεία μεταμυθοπλασίας και άλλες μεταμοντερνίστικες ιδέες. Ο ήρωας, μεγαλωμένος από έναν καλβινιστή ιερέα, ακολουθεί την εγκληματική πορεία που ορίζει ένας ξένος που αλλάζει μορφές κατά βούληση.
Ο Αντόνιο Ταμπούκι.
Γωνίες της Ευρώπης
Αν κάποιος έχει δει το «Satantango» του Μπέλα Ταρ, εκείνη την αδιανόητη επτάωρη ταινία της δεκαετίας του ‘90, ίσως αναγνωρίσει σήμερα ότι η βάση της ήταν το ομώνυμο ντεμπούτο μυθιστόρημα του Λάσλο Κρασναχορκάι το «Τανγκό του σατανά» (εκδ. Πόλις). Ο 64χρονος Ούγγρος, ένας από τους πολύ μεγάλους εν ενεργεία Ευρωπαίους μυθιστοριογράφους, μας μεταφέρει σε μια επαρχία της χώρας του την περίοδο της πτώσης του κομμουνισμού, σε έναν τόπο απόκοσμο, δυστοπικό, χωρίς ελπίδα – μέχρι που εμφανίζεται ο Μεσσίας. Ή έστω κάποιος που καλείται να παίξει αυτόν τον ρόλο. Εξαιρετική ροή, κατάθεση λογοτεχνικής ευφυΐας από έναν νεαρό τότε συγγραφέα.
Εν τω μεταξύ, το μυθιστόρημα του Κρασναχορκάι ξεκινά με τον ήχο μιας καμπάνας, όπως παραδόξως συμβαίνει και στο «Κόκαλα από ήλιο» (εκδ. Αντίποδες) του Ιρλανδού Μάικ Μακόρμακ, όχι ιδιαίτερα γνωστού στη χώρα μας, αλλά αναγνωρισμένου στη δική του. Και πάλι μεταφερόμαστε σε μια επαρχία, σε ένα ιρλανδικό χωριό, εν προκειμένω όμως στη σημερινή εποχή. Εδώ ο ήχος μιας καμπάνας στέκεται αφορμή για τον αφηγητή να αναλογιστεί τη ζωή του και όλα όσα συμβαίνουν γύρω του, μια εσωτερική συνομιλία χωρίς καμία τελεία (ο Κρασναχορκάι θα ήταν περήφανος), που μοιάζει να γράφτηκε (και σίγουρα διαβάζεται) με μια ανάσα.
Ο Λάσλο Κρασναχορκάι.
Αμφότερα τα βιβλία ορίζονται πρωτίστως από το εξαιρετικό τους στιλ και την ιδιομορφία της πρόζας τους, ωστόσο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο χαρακτήρας τους είναι εν πολλοίς πολιτικός. Γεγονός που είναι πολύ πιο ξεκάθαρο στην «Πατρίδα» (εκδ. Πατάκη) του Φερνάντο Αραμπούρου, ένα βιβλίο που εντυπωσίασε το ισπανόφωνο κοινό πριν από δύο χρόνια. Βρισκόμαστε και πάλι σε ένα χωριό, αυτή τη φορά στη Χώρα των Βάσκων, με τον Αραμπούρου να παρουσιάζει την ιστορία δύο οικογενειών που κατασπαράχτηκαν στον βωμό του τριακονταετούς αγώνα των αυτονομιστών του ΕΤΑ. Πληθωρικό και τρομακτικό, το βιβλίο φωτίζει μία από τις πιο ιδιαίτερες γωνιές της ηπείρου.
Οικογενειακές ιστορίες
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς θα κάνει πρεμιέρα η τηλεοπτική σειρά «Μικρές φωτιές παντού» με τη Ρις Γουίδερσπουν, αλλά το βιβλίο στο οποίο βασίζεται μόλις μεταφράστηκε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ υπήρξε εκδοτικό φαινόμενο πέρυσι, κερδίζοντας μόνιμη παρουσία στις λίστες των ευπώλητων των New York Times. Είναι η ιστορία της οικογένειας Ρίτσαρντσον, που ζει την τέλεια ζωή σε μια γειτονιά του Κλίβελαντ, μέχρι που δυο γυναίκες μπαίνουν στην καθημερινότητά τους και όλοι οι κανόνες βάσει των οποίων λειτουργούσε ο κόσμος αρχίζουν να αμφισβητούνται.
Στον κινηματογράφο θα μεταφερθεί και το μυθιστόρημα της Ντονατέλα Ντι Πιετραντόνιο «Αρμινούτα» (εκδ. Ίκαρος): μια 13χρονη αναγκάζεται να αφήσει την όμορφη και ήρεμη ζωή της για να ενσωματωθεί σε μια νέα οικογένεια: των βιολογικών γονιών της. Πολύ ιδιαίτερη ιστορία σε μια αποτύπωση της ιταλικής επαρχίας.
Μαθήματα γερμανικής ιστορίας
Μια μυθική φιγούρα της γερμανικής λαϊκής παράδοσης, ο τυχοδιώκτης γελωτοποιός Τυλ Ούλενσπιγκελ, γίνεται στα χέρια του Ντάνιελ Κέλμαν το κεντρικό πρόσωπο ενός παράξενου καιρού, στα χρόνια του τριακονταετούς πολέμου. Το «Τυλ, ο σαλτιμπάγκος» (εκδ. Καστανιώτη) είναι ένα βιβλίο με κωμικοτραγικές διαστάσεις, στο οποίο συνδυάζονται το φολκλόρ και η ιστορία, οι μύθοι, η ζωή και ο θάνατος. Αυτός μάλιστα κυριαρχεί.
Την αφήγηση αναλαμβάνει να συνεχίσει ο Μπέρνχαρντ Σλινκ με την «Όλγα» (εκδ. Κριτική), εκκινώντας διακόσια χρόνια αργότερα και διασχίζοντας όλο τον μεγάλο 20ό αιώνα της Γερμανίας. Ο συγγραφέας του «Διαβάζοντας στη Χάννα» περιγράφει τα γεγονότα χωρίς να τα περιγράφει και τα εξηγεί χωρίς να τα δικαιολογεί, κοιτάζοντας από τη σκοπιά των ανθρώπων που υπέφεραν, των Γερμανών που υπήρξαν θύματα του αιώνα των πολέμων και όσων γεγονότων προηγήθηκαν και ακολούθησαν αυτών. Μια ανασκόπηση επιχειρεί και ο Χάινριχ Μπελ το 1959 με το «Μπιλιάρδο στις εννιάμισι» (εκδ. Πόλις). Πολύτιμη και όμορφη επανέκδοση ενός εκ των κορυφαίων μυθιστορημάτων του μεγάλου νομπελίστα της γερμανικής μεταπολεμικής γενιάς. Η ιστορία τριών γενεών της οικογένειας Φαίμελ, η ιστορία της Γερμανίας, η άρνηση της λήθης, η καταδίκη της μνήμης.
Επανεκδόθηκε επίσης και το κλασικό μυθιστόρημα «Φαμπιάν» του Έριχ Κέστνερ από το 1931, μόνο που πλέον ονομάζεται «Στο χείλος της αβύσσου» (εκδ. Πόλις) και πρόκειται για το αρχικό και μη λογοκριμένο κείμενο του Κέστνερ, με τον τίτλο που αυτός είχε προτείνει. Η εμπειρία της ζωής στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’30 δοσμένη με την ματιά ενός κοφτερού μυαλού.
Ο Ντάνιελ Κέλμαν.
Επιζώντες από τη φρίκη
Βαρσοβία, 1942. Η Ιρένα Σέντλερ, μία από τις πιο συγκινητικές φυσιογνωμίες της εποχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καταφέρνει να διασώσει αμέτρητα παιδιά από το εβραϊκό γκέτο και να τους διασφαλίσει ψεύτικα χαρτιά-διαβατήρια ζωής. Ο Ζιλμπέρ Σινουέ αφηγείται μυθιστορηματικά την ιστορία της στο «Ιρένα Σέντλερ» (εκδ. Ψυχογιός), κρατώντας μια διακριτική στάση, καθώς τα γεγονότα είναι από μόνα τους συγκλονιστικά.
Επιζών του Ολοκαυτώματος, με μια ιστορία ζωής πέρα από τη φαντασία (θα τον βρείτε ως χαρακτήρα στο «Επιχείρηση Σάυλωκ» του Ροθ), ο Άαρων Άππελφελντ αφηγείται στο «Τσίλι» (εκδ. Καπόν) την ιστορία ένας κοριτσιού που προσπαθεί κι αυτό, χαμένο στην Ανατολική Ευρώπη, να επιβιώσει. Εξαιρετική η ιδέα του να γράψει ένα βιβλίο για το Ολοκαύτωμα, χωρίς επί της ουσίας να γράψει ένα βιβλίο για το Ολοκαύτωμα.
Και φτάνουμε στο 1948, στον Αραβοϊσραηλινό Πόλεμο, τη στιγμή της επιχείρησης εκκένωσης ενός παλαιστινιακού χωριού, όπως την περιγράφει ο S. Yizhar στο «Ήταν το Χιρμπέτ Χιζέ» (εκδ. Μελάνι), ένα από τα κλασικότερα αναγνώσματα της ισραηλινής λογοτεχνίας: ο ανώνυμος αφηγητής, στρατιώτης, βλέπει το όνειρο της γέννησης του κράτους του Ισραήλ να γίνεται πραγματικότητα, αλλά βλέπει και τους άλλους, τους «εχθρούς», βλέπει τη φρίκη και την αδικία, το «αδιανόητο, τρομερό, απίστευτο».
Είναι η Λατινική Αμερική
Καμιά φορά στο μυαλό μας η λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής αρχίζει από τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες που βοήθησε τους συγγραφείς της ηπείρου του να γίνουν παγκόσμιοι. Πρόσφατα επανεκδόθηκε η θρυλική του νουβέλα, «Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου» (εκδ. Ψυχογιός), ένα από εκείνα τα κείμενα που διαβάζονται και θα διαβάζονται πάντα, παντού και από τον οποιονδήποτε. Η λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής βέβαια είναι πολλά περισσότερα. Είναι ο ανεξάντλητος Χούλιο Κορτάσαρ. Τα κείμενά του στη συλλογή «Κάποιος Λούκας» (εκδ. Opera) είναι αναμενόμενα απολαυστικά: «Κι αφού κάνουν όλα όσα κάνουν, σηκώνονται, πλέονται, πουδράρονται, παρφουμάρονται, χτενίζονται, ντύνονται, κι έτσι, σιγά σιγά, ξαναγίνονται αυτό που δεν είναι». Η λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής είναι, επίσης, ο Αντόνιο ντι Μπενεντέτο και το «Σάμα» (εκδ. Καστανιώτη), ένα «βαρύ» μυθιστόρημα για έναν αξιωματούχο του ισπανικού στέμματος που κάποτε τον 18ο αιώνα ξεχάστηκε στην Παραγουάη να βυθίζεται στην υπαρξιακή του κρίση. Είναι ο Βραζιλιάνος Σίκο Μπουάρκε που μεταφράζεται για πρώτη φορά και που με τη «Βουδαπέστη» (εκδ. Καστανιώτη) καταργεί τους τόπους και τους χρόνους με φόντο την καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι η νέα γενιά. Η Μαρία Γκάινσα από την Αργεντινή, που αναμειγνύει τον χώρο της ζωγραφικής με εκείνον της λογοτεχνίας στο σπονδυλωτό μυθιστόρημα (ή μήπως συλλογή διηγημάτων;) «Οπτικό νεύρο» (εκδ. Opera) και είναι ο Μεξικανός Γιούρι Ερέρα με τις τρεις θαυμάσιες ιστορίες του στα «Σημάδια πριν το τέλος του κόσμου» (εκδ. Καστανιώτη) – η ομώνυμη είναι και εξαιρετικά επίκαιρη, μεταφέροντάς μας στο πέρασμα των συνόρων με τις ΗΠΑ. Παρεμπιπτόντως, μια εποχή, οι Αμερικανοί συγγραφείς (και όχι μόνο) έκαναν συχνά την αντίθετη διαδρομή, αναζητώντας την έμπνευση στο Μεξικό. Ένας από αυτούς ήταν ο Τζον Στάινμπεκ, ο οποίος το 1947 έγραψε το «Μαργαριτάρι» (εκδ. Παπαδόπουλος), ένα σύντομο μυθιστόρημα που βασίζεται σε έναν μεξικανικό μύθο. Ένα μάθημα ζωής από τον μετέπειτα νομπελίστα. Ο Κίνο, ένας φτωχός και φιλήσυχος Μεξικανός, βρίσκει το Μαργαριτάρι του Κόσμου. Είναι αρκετό για να του αλλάξει τη ζωή;
Η Μιν Γιν Λι . © Anke Waelischmiller/SVEN SIMON/AFP/visualhellas.gr
Άγνωστοι τόποι
Την ύπαρξη του νησιού Ουβεά στη Νέα Καληδονία πιθανότατα θα την αγνοούσαμε αν το 1988 δεν είχε εκτυλιχθεί εκεί η υπόθεση ομηρίας 27 ατόμων από αυτόχθονες αυτονομιστές που ζητούσαν την ανεξαρτησία του τόπου τους από τη Γαλλία. Ένας από αυτούς ήταν ο Αλφόνς Ντιανού, μια σπάνια και αντισυμβατική προσωπικότητα που εδώ εμπνέει τον Ζοζέφ Αντράς ώστε να στήσει γύρω του την ιστορία του «Κανακύ» (εκδ. Εικοστού Πρώτου). Την ίδια στιγμή, σε έναν άλλο χάρτη, βρίσκεται και το νησί Ιβου ‘ίβου της Μικρονησίας, πλήρως επινοημένο από τη Χάνια Γιαναγκιχάρα, βασική έδρα της ιστορίας του πρώτου της μυθιστορήματος «Οι άνθρωποι στα δέντρα» (εκδ. Μεταίχμιο), που κυκλοφόρησε στα ελληνικά μετά την επιτυχία της «Λίγης ζωής». Εδώ η Αμερικανίδα συγγραφέας αναζητά μια χαμένη φυλή, μια χαμένη ψυχή και το μυστικό της μακροζωίας σε μια αφήγηση με τον δικό της πολύ πειστικό τρόπο. Λιγότερο εξωτική η Νότια Αφρική, αλλά σε κάθε περίπτωση η καθημερινότητά της μας είναι εν πολλοίς άγνωστη. Η νεαρή συγγραφέας (και γιατρός) Kopano Matlwa ενηλικιώθηκε στη μετά απαρτχάιντ εποχή και αυτή είναι η πραγματικότητα που περιγράφει στο «Νυχτολούλουδο» (εκδ. Ίκαρος). Τρυφερό αλλά συγχρόνως σκληρό βιβλίο για το τι σημαίνει ξένος, τι σημαίνει το χρώμα του δέρματος, τι σημαίνει να είσαι άνδρας ή γυναίκα.
Στα βάθη της Ασίας
Στην ιστορία της κινεζικής λογοτεχνίας υπάρχει κάτι που λέγεται «Τα Μεγάλα Κλασικά Βιβλία», μια λίστα μικρή, με τέσσερις μόλις τίτλους, ένας εκ των οποίων ανήκει στον Τσάο Χσουέ-τσιν και μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, δυόμισι αιώνες μετά τη συγγραφή του. Το «Όνειρο της κόκκινης κάμαρας» (εκδ. Gutenberg), ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα και πολυσυζητημένα μυθιστορήματα στα ασιατικά γράμματα, ξεδιπλώνεται μέσα από την ιστορία του Πάου-γιου, δύο γυναικών που σχηματίζουν γύρω του ένα ερωτικό τρίγωνο και αμέτρητων άλλων χαρακτήρων που μεταφέρουν ολοζώντανη μια εικόνα της αυτοκρατορικής Κίνας. Στη σύγχρονη εποχή, η Κορεάτισσα Μιν Γιν Λι ερευνά τις ρίζες της ιαπωνικο-κορεατικής σχέσης μέσα από μια οικογενειακή σάγκα που ξεκινά στα τέλη 19ου αιώνα. Το «Πατσίνκο» (εκδ. Ίκαρος), γραμμένο στα αγγλικά, αντιμετωπίστηκε από τη διεθνή κριτική ως ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα της περσινής χρονιάς. «Η Ιστορία μάς έχει απογοητεύσει», γράφει η Λι ξεκινώντας, «αλλά δεν έχει σημασία».
Εν τω μεταξύ, ένα από τα πλέον ευπώλητα βιβλία των τελευταίων ετών της Άπω Ανατολής είναι το «Χρονικό ενός πολυταξιδεμένου γάτου» (εκδ. Μίνωας) της Χίρο Αρικάουα, η οποία περιγράφει αυτό που λέει ο τίτλος, την περίπτωση ενός γάτου σε κίνηση, μια συγκινητική αλληγορία για την αξία της επαφής, ενταγμένη στην ιαπωνική κουλτούρα και τις παραδόσεις. Λίγο δυτικότερα, στη Ρωσία (και αλλάζοντας ζώο), διαβάσαμε μια πολύ όμορφη έκδοση με ήρωες σκυλιά, το «Γαβγίζοντας στ’ αστέρια» (εκδ. Ποικίλη Στοά), μια συλλογή κειμένων μεγάλων Ρώσων κλασικών, από τον Τσέχοφ μέχρι τον Τουργκένιεφ.
Κάποτε στο Παρίσι
Αρχές του 20ού αιώνα στο Παρίσι, στα χρόνια της καθιέρωσης του μοντερνισμού, ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε ρίχνει τα θεμέλια του κινήματος με τις «Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» (εκδ. Κίχλη). Ένας νεαρός Δανός (ο αφηγητής) φτάνει στη γαλλική πρωτεύουσα χωρίς τίποτε άλλο πέρα από την επιθυμία του να αφιερωθεί στη λογοτεχνία. «Με τα χρόνια άρχισε να αναπτύσσεται μέσα μου μια μελαγχολική, βαριά υπερηφάνεια», γράφει. «Φανταζόμουν τον εαυτό μου να περιφέρεται γεμάτος εσωτερικές εμπειρίες και σιωπή». Μια θλίψη πλανάται, μια αγωνία, μια σειρά αταξινόμητων σκέψεων και συναισθημάτων και εμπειριών. Την ίδια περίοδο ο Μαρσέλ Προυστ γράφει το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»· δεν χρειάζεται να προσθέσουμε οτιδήποτε σχετικά με το έργο που σημάδεψε την ιστορία της λογοτεχνίας, παρά μόνο ότι οι εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας παρουσίασαν πρόσφατα το έβδομο και τελευταίο μέρος του, «Ο ανακτημένος χρόνος», ολοκληρώνοντας ένα μεταφραστικό έργο δεκαετιών – ήταν θέμα χρόνου. Η μετάφραση είναι του Παναγιώτη Πούλου, που συνέχισε το έργο του Παύλου Ζάννα.
Νωρίτερα, βέβαια, είχε υπάρξει ο Μποντλέρ. Τα «Μικρά ποιήματα σε πεζό» (εκδ. Oposito) είναι μια θαυμαστή συλλογή μικρών κειμένων, στοχασμών κυρίως, τα οποία διαβάζεις και χάνεσαι στον πλούτο τους, για μια στιγμή νομίζεις ότι όλη η λογοτεχνία γεννήθηκε μέσα από αυτά. «Μεθάτε χωρίς σταματημό!» γράφει ο Μποντλέρ. «Με κρασί, ποίηση ή αρετή, ό,τι προτιμάτε».
Δύο μεγάλοι έρωτες
«Σε όποια μύχια γωνιά του μυαλού του, σε όποια απόμερη φωλιά και υπόγειο κι αν προσπαθούσε να κρυφτεί για να έχει μια στιγμή να ανασάνει, εκεί, στο βάθος, έβρισκε πάντα εκείνη», αντιγράφουμε από μυθιστόρημα «Ένας έρωτας» (εκδ. Μεταίχμιο) του Ιταλού Ντίνο Μπουτζάτι, γραμμένο το 1963, στο οποίο περιγράφεται η ερωτική ιστορία του Αντόνιο, ενός πενηντάρη αρχιτέκτονα σε κατάσταση πανικού, και της Λάιντε, μιας νεαρής χορεύτριας αμφιλεγόμενης ηθικής.
Πολλά χρόνια νωρίτερα, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ είχε περιγράψει έναν άλλο έρωτα στο «Η Μοντέστ Μινιόν» (εκδ. Gutenberg), τον έρωτα μιας κοπέλας και του γραμματέα ενός φημισμένου ποιητή. Αν και κανείς από τους δυο δεν είναι αυτός που άλλος νομίζει. Ο μεγάλος Γάλλος συγγραφέας εμπνεύστηκε την ιστορία από τη σχέση του με την κόμισσα Χάνσκα, την «Πολωνή» στην οποία αφιερώνει το μυθιστόρημα και ως ένα βαθμό πιθανόν το γράφει.
Φαντάσματα και άλλες ιστορίες
Το «Βορράς και Νότος» (εκδ. Μίνωας) της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ παρέμενε παραδόξως μέχρι σήμερα αμετάφραστο στη γλώσσα μας – παραδόξως επειδή πρόκειται για ένα κλασικό κείμενο της αγγλικής λογοτεχνίας, γραμμένο στην καρδιά της Βικτωριανής περιόδου, αλλά και επειδή η ιστορία του αποτελεί ένα πρωτοπόρο σχόλιο για τις κοινωνικές και εργατικές δομές που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση. Η Γκάσκελ ήταν φίλη του Τσαρλς Ντίκενς, τον οποίο μάλιστα προμήθευε με ιστορίες φαντασμάτων για τα περιοδικά που διηύθυνε. Ο ίδιος ο Ντίκενς έγραφε τέτοιου είδους διηγήματα. Ένα εξ αυτών μπορείτε να το διαβάσετε στην όμορφη έκδοση «Ο σηματωρός» (εκδ. Άγρα) ή εντός της συλλογής «Διασταύρωση Μάγκμπι» (εκδ. Ποικίλη Στοά).
Το είδος υπήρξε αγαπημένο για μια σειρά πολύ σημαντικών συγγραφέων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Μια περίπτωση ήταν ο Χένρι Τζέιμς, ο οποίος βέβαια θα μείνει για πάντα γνωστός για τα μεγάλα του μυθιστορήματα που σημάδεψαν το μεταίχμιο του 19ου με τον 20ό αιώνα. Ένα από αυτά είναι και το «Τι ήξερε η Μέιζι» (εκδ. Gutenberg) του 1897. Ο Τζέιμς θέτει σε σύγκρουση τον κόσμο ενός μικρού κοριτσιού, της Μέιζι, με εκείνον των ενηλίκων, των διαζευγμένων γονιών της, της μητριάς και του πατριού της, της γκουβερνάντας της, του κόσμου της υποκρισίας, της έλλειψης ποιότητας και καλών προθέσεων.
Μαθήματα γερμανικής ιστορίας ΙΙ
Την ώρα που ο ομιλών κινηματογράφος έπαιρνε τη θέση του στις αίθουσες του Βερολίνου, το 1930, μια σειρά δολοφονημένων πρωταγωνιστριών συγκλονίζει τη ζωή της πόλης. Ο αστυνόμος Γκέρσον Ρατ αναλαμβάνει να βρει τον ένοχο, παρακολουθώντας την παρακμή του βωβού κινηματογράφου, μαζί με αυτήν της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Είναι ο «Βωβός θάνατος» (εκδ. Ποικίλη Στοά) του Φόλκερ Κούτσερ, που επιστρέφει με τον ίδιο ήρωα μετά το επιτυχημένο ντεμπούτο του με το «Βρεγμένο ψάρι». Λίγο αργότερα, λίγο νοτιότερα, το 1938, στο περιθώριο της Συμφωνίας του Μονάχου και της συνάντησης του Χίτλερ με τον Τσάμπερλεϊν, δύο άνθρωποι που κινούνται σε ένα δεύτερο επίπεδο καλούνται να παίξουν τον δικό τους ρόλο. Κάτι ανάμεσα σε κατασκοπικό θρίλερ και ιστορικό μυθιστόρημα, το «Μόναχο» (εκδ. Ψυχογιός) του Ρόμπερτ Χάρις προστίθεται στη λίστα με τα προηγούμενα μπεστ σέλερ του, πολλά εκ των οποίων μεταφέρθηκαν και στο σινεμά: «Κωδικός: Αίνιγμα», «Fatherland» κ.ά. Εδώ και δεκαετίες, πάντως, ειδήμων του αστυνομικού μυθιστορήματος με φόντο τη ναζιστική Γερμανία υπήρξε ο Φίλιπ Κερ με τον περίφημο ήρωά του Μπέρνι Γκούντερ, ο οποίος, εν προκειμένω, στο «Φοβού τους Δαναούς» (εκδ. Κέδρος) επισκέπτεται την Αθήνα για μια υπόθεση που εκτυλίσσεται το 1957, έχει όμως τις ρίζες της στα χρόνια της Κατοχής. Ένα από τελευταία κείμενα που άφησε ο Κερ πριν από τον θάνατό του.
Η Αγκάθα Κρίστι. © Popperfoto/Getty Images/Ideal Image
Αστυνομικά τότε και τώρα
Το ότι μερικοί συγγραφείς διαβάζονται διαχρονικά προφανώς δεν είναι τυχαίο. Δεν θα βαρεθούμε ποτέ τους γρίφους του Τζορτζ Σιμενόν και τις περιπέτειες του επιθεωρητή Μαιγκρέ, ακριβώς επειδή αυτό που διαβάζουμε είναι αξεπέραστο. Εν προκειμένω, στα «Υπόγεια του Ματζέστικ» (εκδ. Άγρα) ο Σιμενόν μάς οδηγεί στο βεστιάριο ενός πολυτελούς παρισινού ξενοδοχείου, όπου βρέθηκε στραγγαλισμένη μια νεαρή Αμερικανίδα. Ένας κόσμος αρχίζει να ξετυλίγεται μαζί με τα στοιχεία που θα μας δώσουν τη λύση. Το ίδιο ισχύει και με την Αγκάθα Κρίστι. Τα βιβλία της έχουν μια γοητεία διαχρονική. Και είναι ευτύχημα που οι εκδόσεις Ψυχογιός αποφάσισαν να τα επανεκδώσουν. Προ ημερών, λοιπόν, κυκλοφόρησαν εννέα από τα πιο αγαπημένα μυστήρια της Αγγλίδας συγγραφέως (συν η αυτοβιογραφία της), ανάμεσα στα οποία βρίσκουμε και τα «Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές», «Και δεν έμεινε κανένας», «Το πτώμα στη βιβλιοθήκη» κ.ά.
Στα πιο σύγχρονα: ο Ντάνιελ Κόουλ, το νέο τρομερό παιδί της βρετανικής σκηνής του αστυνομικού θρίλερ, υπογράφει το δεύτερο μυθιστόρημά του μετά την παγκόσμια επιτυχία της «Μαριονέτας». Στην «Κρεμάλα» (εκδ. Μεταίχμιο) επιστρέφουν οι Μπάξτερ και Φοκς, σε μια κλασική ιστορία γάτας-ποντικού, αστυνόμων και δολοφόνου, με την ιστορία να τρέχει ταχύτατα, απρόβλεπτα, τρομακτικά. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και για την ακρίβεια στις όχθες του Ειρηνικού, στο Λος Άντζελες, ο Μάικλ Κόνελι γράφει το «Φόνοι στην πόλη των αγγέλων» (εκδ. Διόπτρα), ένα σκληρό αστυνομικό με άρωμα #metoo, με την ηρωίδα ντετέκτιβ Ρενέ Μπάλαρντ να αντιμετωπίζει δύο υποθέσεις με θύματα γυναίκες, ενώ η ίδια έχει εκτοπιστεί σε νυχτερινές βάρδιες, αφού πρώτα κατήγγειλε το αφεντικό της για σεξουαλική παρενόχληση.
Θα προσθέσουμε και δύο ελληνικά. Το ένα είναι «Ο Δύτης» (εκδ. Ίκαρος) του Μίνου Ευσταθιάδη, ένα μυθιστόρημα πολύπλοκο, με επιτυχημένα ευρήματα και ωραίους διαλόγους, που από τις πρώτες του πέντε σελίδες μπορεί να πείσει τον αναγνώστη να μην το αφήσει. Το άλλο είναι η «Αποκάλυψη» (εκδ. Παπαδόπουλος), το οποίο ιντριγκάρει αρχικά για τον τρόπο γραφής του, καθώς για την ολοκλήρωσή του συνεργάστηκαν τέσσερις άνθρωποι, όλοι με «θητεία» στον χώρο του αστυνομικού βιβλίου: ο Κυριάκος Αθανασιάδης, ο Βαγγέλης Γιαννίσης, η Χίλντα Παπαδημητρίου και ο Δημήτρης Σίμος. Μια σειρά φόνων τελετουργικού χαρακτήρα συγκλονίζουν την Αθήνα παραμονές εορτών. Ιδανικό για κάτω από το δέντρο.
Ο γύρος της Ελλάδας
Χαμένο στον χάρτη, το νησί Κουκούτσι, επινοημένο, γίνεται έδρα του νέου μυθιστορήματος της Ιωάννας Καρυστιάνη «Χίλιες ανάσες» (εκδ. Καστανιώτη). Με αφορμή έναν θάνατο, του συζύγου της Πηγής, αρχίζουν να εμφανίζονται οι ζωές: αυτές που είναι, αυτές που υπήρξαν, αυτές που δεν υπήρξαν. Μυστικά, χαμένες επιθυμίες, θλιβερές πραγματικότητες, απορίες. Μια λοξή ματιά στη σημερινή Ελλάδα και στους σημερινούς ανθρώπους. Μια ευθεία ματιά στους ανθρώπους γενικά. Εξαιρετική η δουλειά της κ. Καρυστιάνη, όπως πάντα.
Αθήνα. Ο Κώστας Κατσουλάρης πετυχαίνει σε ένα δύσκολο στοίχημα, να είναι ψύχραιμος, δίκαιος και ουσιαστικός μιλώντας για τα τελευταία χρόνια της ελληνικής κοινωνίας, για το μίσος και τα άκρα, για μια τραγωδία στη σκιά ενός έπους, ομηρικού έπους, της Ιλιάδας, η οποία συνδέει έναν εξαφανισμένο μαθητή με τον φιλόλογό του στο θαυμάσιο μυθιστόρημα «Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά» (εκδ. Μεταίχμιο).
Μαγνησία. «Ήταν τα χρόνια που είχαμε όλη τη ζωή μπροστά μας, τα χρόνια που νομίζαμε πως ο κόσμος όλος μπορούσε να γίνει δικός μας». Έτσι ξεκινάει το καινούργιο μυθιστόρημα του Κώστα Ακρίβου «Γάλα Μαγνησίας» (εκδ. Μεταίχμιο). Για την ακρίβεια έχει προηγηθεί μια εισαγωγική παράγραφος που προκαλεί ανατριχίλα. Σχετικά με το γεγονός που σημάδεψε μια παρέα εφήβων που τη δεκαετία του ’70 μεγάλωναν μαζί σε ένα οικοτροφείο του Βόλου.
Μακεδονία. Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης συλλέγει περιστατικά παιδικών αναμνήσεων από ένα χωριό του ελληνικού Βορρά στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, φαινομενικά αυτοβιογραφικά, υφαίνοντας περίτεχνα την «Ιδιωτική μου αντωνυμία» (εκδ. Κίχλη). Στο σύνολό τους τα σύντομα αυτά και πολύ προσεγμένα κείμενα δημιουργούν την εικόνα μιας εποχής.
Δεν έχει σημασία ο τόπος όταν μιλάμε για το μυθιστόρημα «Δολοφόνος» (εκδ. Κίχλη) του Γιώργου Αριστηνού. Έχουν σημασία οι απίθανες γλωσσικές του ακροβασίες, ο καταιγιστικός ρυθμός που δίνει στο κείμενο και το προφίλ που χαρίζει στον πρωταγωνιστή του, έναν αντιήρωα «εστέτ και μισάνθρωπο» που σκοτώνει «από σνομπισμό», όπως σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας, «από απεγνωσμένο, άχρηστο πάθος».
Λακωνία. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης επιχειρεί μια επιστροφή στα παιδικά του χρόνια παρά το ότι θεωρεί «βαρετό να ακούς ή να διαβάζεις για τα παιδικά χρόνια κάποιου» αλλά το κάνει παρ’ όλα αυτά, καθώς το «Στ’ αμπέλια» (εκδ. Πόλις) δεν είναι ένα τυπικό αυτοβιογραφικό κείμενο, αλλά μια πολύτιμη αποτύπωση της ελληνικής επαρχίας της δεκαετίας του ’60.
Θέα στο γυμναστήριο. Δύο ετεροθαλείς αδελφές ώριμης ηλικίας κοιτάζουν από το μπαλκόνι τους τα αποδυτήρια του γυμναστηρίου και συνομιλούν σχετικά με πράγματα που έζησαν ή που δεν έζησαν, σε αυτό το κωμικοτραγικό και θεατρικού χαρακτήρα σύντομο μυθιστόρημα του Αντώνη Νικολή «Στο γυμναστήριο» (εκδ. Ποταμός), που δημιουργεί στον αναγνώστη μια αίσθηση ακινησίας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες ακόμα εκδόσεις Ελλήνων πεζογράφων των τελευταίων μηνών: «Μαθήματα ανατομίας» (εκδ. Ποικίλη Στοά) του Βασίλη Βασιλικού, «Το δέντρο της υπακοής» (εκδ. Πόλις) της Βασιλικής Πέτσα, «Ολομόναχος» (εκδ. Μεταίχμιο) του Νίκου Παναγιωτόπουλου, «Το μουσείο των τύψεων» (εκδ. Πατάκη) του Αχιλλέα Κυριακίδη, η «Η ανακάλυψη της Ομηρικής» (εκδ. Άγρα) του Δημήτρη Καλοκύρη, «Ο Ορφέας και ο Ανδρέας» (εκδ. Καστανιώτη) του Ανδρέα Μήτσου, «Ανασκαφές» (εκδ. Κέδρος) της Διδώς Σωτηρίου.
Κυκλοφόρησαν επίσης οι «Μέρες Η’» (εκδ. Ίκαρος) του Γιώργου Σεφέρη, που καλύπτουν την περίοδο από τον Ιανουάριο του 1961 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1963, περίοδος που συμπίπτει με το τέλος της θητείας του ως πρέσβη στη Μεγάλη Βρετανία. Προσθέτουμε και μερικές ποιητικές συλλογές του τελευταίου καιρού, επίσης ενδεικτικά: «Chiaro scuro» (εκδ. Κίχλη) του Βασίλη Παπά, «Με άλλο βλέμμα» (εκδ. Καστανιώτη) της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, «Θα σας περιμένω» (εκδ. Gutenberg) του Θανάση Τριαρίδη, «Άνθρωπος στη θάλασσα» (εκδ. Πατάκη) της Έρσης Σωτηροπούλου, «Δρόμος από γάλα» (εκδ. Κέλευθος) της Στέργιας Κάββαλου και τη συγκεντρωτική έκδοση «Ποιήματα 1971-2008» (εκδ. Καστανιώτη) του Αναστάση Βιστωνίτη. Ιδιαίτερη μνεία στην «Ανθολογία Κωστή Παλαμά» (εκδ. Κέδρος) που αποτελεί επένδυση, μια έκδοση βιβλιοθήκης, μια γνωριμία ολοκληρωμένη με το έργο του ποιητή.
Και, τέλος, κάτι εκτός κάθε τυπικής κατηγορίας: η Δέσποινα Αντύπα γράφει στο «10» (εκδ. Ποταμός) ισάριθμες συνταγές των αγαπημένων της γλυκών που συνδυάζονται με άλλες δέκα ιστορίες από τη ζωή του θρυλικού ζαχαροπλάστη Αντονίν Καρέμ.
Ιστορίες από τα παλιά
Ο τίτλος αυτής της εν μέρει αυτοβιογραφίας του Στρατή Στρατήγη, «Αστυγραφία» (εκδ. Παπαδόπουλος), ταιριάζει απόλυτα και στο περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά και στον ίδιο, ο οποίος είναι με «διττή έννοια αστός: και βέρος Αθηναίος και οπαδός της αστικής ταυτότητας». Όλοι οι μεγάλοι σταθμοί της μεταπολεμικής ζωής της πόλης περνούν μέσα από τα μάτια του, φτάνοντας μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι αντιλήψεις και οι πολιτικές απόψεις του κ. Στρατήγη είναι συγκεκριμένες (υπήρξε και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας) και εμφανείς στο κείμενο, ωστόσο το βιβλίο δεν είναι Ιστορία, δεν οφείλει να είναι αντικειμενικό ή ισορροπημένο. Είναι ένα βιβλίο αναμνήσεων, προσωπικό, και είναι ένα βιβλίο για την Αθήνα, για τους ανθρώπους, τον χαρακτήρα και τις μεγάλες στιγμές της. Αντιθέτως, ο αθηναιογράφος Θωμάς Σιταράς μοιάζει να προτιμά τις μικρές στιγμές. Μέσα από τις σελίδες του «Ξεφυλλίζοντας παλιές εφημερίδες» (εκδ. Μίνωας) αποκαλύπτονται, διά της μεθόδου που μαρτυρά ο τίτλος, ήθη και έθιμα της πρωτεύουσας, η καθημερινότητα των Αθηναίων προπολεμικά, οι μέρες και τα βράδια τους, η ζωή τους.
Κι ακόμα πιο παλιά, πριν από ενάμιση αιώνα, ο Γάλλος συγγραφέας Εντμόντ Αμπού, αφού έζησε ένα διάστημα στην Αθήνα, έγραψε το μυθιστόρημα «Ο βασιλεύς των ορέων» (εκδ. Μεταίχμιο), σχολιάζοντας μια πτυχή της ελληνικής ταυτότητας που δυσκολευόμαστε να δούμε μόνοι μας. Ο Αμπού σατιρίζει το πρότυπο των παλικαριών και τον μύθο των κλεφτών και των αρματολών, μέσα από την ιστορία του λήσταρχου Χατζησταύρου που επιδιώκει να βγάλει χρήματα κρατώντας ομήρους έναν Γερμανό και δύο Αγγλίδες. Το βιβλίο μας ενόχλησε τότε και ίσως ορισμένους τους ενοχλεί ακόμα.
Παγκόσμιοι πόλεμοι
Πριν από μερικές ημέρες, γιορτάστηκε σε όλη την Ευρώπη η επέτειος των 100 ετών από τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μια ημερομηνία που κατά τον Γερμανό ιστορικό Ρόμπερτ Γκέργουορθ δεν σήμαινε απολύτως τίποτα για τους περισσότερους Ευρωπαίους, καθώς επί της ουσίας ο πόλεμος συνεχίστηκε με πολλούς άλλους τρόπους και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν σε δεκάδες γωνιές της ηπείρου. Τα περιγράφει αναλυτικά στο βιβλίο του «Οι ηττημένοι» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Όσο για την εμπειρία του πολέμου, ήταν πολύ όμορφη ιδέα η συλλογή «Θραύσματα πολέμου» (εκδ. Κέλευθος), στην οποία ανθολογούνται αποσπάσματα γνωστών συγγραφέων με σχετική θεματολογία: Μαρσέλ Προυστ, Στρατής Μυριβήλης, Λουί-Φερντινάν Σελίν κ.ά.
Ένας άλλος άνθρωπος που επηρεάστηκε σημαντικά από τον Μεγάλο Πόλεμο ήταν και ο Αδόλφος Χίτλερ, σύμφωνα τουλάχιστον με τον Αυστραλό ιστορικό Πολ Χαμ και το βιβλίο του «Ο νεαρός Χίτλερ» (εκδ. Διόπτρα), στο οποίο γνωρίζουμε τον άνθρωπο που σημάδεψε τις επόμενες δεκαετίες μέσα από τα γεγονότα που τον διαμόρφωσαν την περίοδο των παιδικών και των νεανικών του χρόνων.
Περίοδος Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε ένα αποβατικό σκάφος στην ακτή Ομάχα, την D-Day, βρισκόταν ως ανταποκριτής ο Έρνεστ Χέμινγουεϋ. Στο «Ο πόλεμος του Χέμινγουεϋ» (εκδ. Πατάκη) του Τέρι Μορτ γνωρίζουμε τις περιπέτειες του Αμερικανού, μετέπειτα νομπελίστα, που θέλησε να καλύψει τον πόλεμο και να δει με τα μάτια του τη φρίκη. Τι είδε; Και πώς όσα είδε τον άλλαξαν για πάντα; Αποκαλυπτικές οι συνοδευτικές φωτογραφίες.
Και μετά ήρθε το 1945, ο πόλεμος τελείωσε και ξεκίνησε ένας άλλος. Η ισορροπία του τρόμου, τα μυστικά, τα ψέματα και οι θεωρίες συνωμοσίας, οι κατάσκοποι και οι κομβικοί ηγέτες, όλα όσα συνθέτουν την ταραγμένη μεταπολεμική περίοδο απασχολούν τον καθηγητή Ιστορίας του Γέιλ, Τζον Λιούις Γκάντις, στην πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του «Ο Ψυχρός Πόλεμος» (εκδ. Παπαδόπουλος). Συνάδελφός του στο Γέιλ, ο Τίμοθι Σνάιντερ, πασίγνωστος μελετητής, παρακολουθεί το πώς τελικά φτάσαμε έως εδώ. Στον «Δρόμο προς την ανελευθερία» (εκδ. Παπαδόπουλος) ο Σνάιντερ, με το βλέμμα στο παρελθόν, εξετάζει τις παρούσες παγκόσμιες συνθήκες, τον πολλαπλασιασμό αυταρχικών καθεστώτων και διάφορων ειδών δημαγωγών, την έξαρση του λαϊκισμού και της προπαγάνδας, που οδήγησαν σε φαινόμενα όπως η εκλογή του Τραμπ ή το Brexit.
Η ζωή τους
Ο Νέλσον Μαντέλα πέρασε στις νοτιοαφρικανικές φυλακές 10.052 ημέρες, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέγραψε εκατοντάδες επιστολές, οι οποίες διασώθηκαν και δημοσιεύονται σήμερα, 100 χρόνια από τη γέννησή του, σε αυτή την ιστορικής αξίας έκδοση με τίτλο «Γράμματα από τη φυλακή» (εκδ. Κλειδάριθμος). Απευθύνεται στη σύζυγό του, στα παιδιά και στα εγγόνια του, σε φίλους, σε πολιτικούς, σε διοικητές φυλακών. Κοινό στοιχείο όλων των γραμμάτων αυτών η ψυχραιμία της γραφής του, η σοβαρότητα και η ευγένειά του. Πολύτιμα τα αναλυτικά σχόλια που συνοδεύουν την έκδοση.
Κυκλοφόρησαν μαζεμένες πολλές βιογραφίες και αυτοβιογραφίες τον τελευταίο καιρό, από το πολυσυζητημένο «Becoming» (εκδ. Athens Bookstore Publications) της Μισέλ Ομπάμα μέχρι το «Ο πρώτος άνθρωπος» (εκδ. Ροπή) του Τζέιμς Χάνσεν, για τη ζωή του Νιλ Άρμστρονγκ, βιβλίο στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη ταινία του φθινοπώρου.
Κυκλοφόρησε επίσης το «Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατο να πας» (εκδ. Gutenberg), η αυτοβιογραφία του Κώστα Γαβρά, η οποία ξεκινά εντελώς μυθιστορηματικά με τις πρώτες του μέρες στο Παρίσι, όταν επιβίωσε μάλλον συμπτωματικά. Ακολουθούν ιστορίες για ταινίες, για ιδέες, για ανθρώπους. Ο Κώστας Γαβράς έχει ζήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα ζωή και φαίνεται ότι ξέρει και πώς να τη διηγείται. Την ίδια στιγμή, ο Βάλτερ Ίσακσον, ίσως ο διασημότερος βιογράφος της εποχής (είχε υπογράψει την περίφημη βιογραφία του Στιβ Τζομπς), παρουσιάζει τη «Βιογραφία μιας ιδιοφυΐας» (εκδ. Ψυχογιός), τη ζωή δηλαδή του Άλμπερτ Αϊνστάιν, η οποία βέβαια θα λέγαμε ότι είναι από μόνη της συναρπαστική. Ο Ίσακσον όμως είναι άριστα διαβασμένος, κάνει πολύ καλή δουλειά και παραδίδει ένα χορταστικό βιβλίο.
Κάτι αλλιώτικο: Ο Ρίτσαρντ Φορντ, ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους της εποχής μας, υπογράφει το «Μεταξύ μας» (εκδ. Πατάκη), ένα βιβλίο στο οποίο βρίσκει το θάρρος να μιλήσει για ένα θέμα εξαιρετικά απαιτητικό: για τους γονείς του. «Είναι παρακινδυνευμένο να προσπαθείς να διεισδύσεις στο παρελθόν, μια που το παρελθόν παλεύει, αλλά πάντα εν μέρει αποτυγχάνει να μας κάνει αυτούς που είμαστε», γράφει στον πρόλογο αυτής της πολύ συγκινητικής μαρτυρίας.
Ο Ρίτσαρντ Φορντ. ©Eamonn McCabe/Getty Images/Ideal Image
Να ζει κανείς ή να μη ζει
Στις «Σημειώσεις περί αυτοκτονίας» (εκδ. Ποταμός) ο καθηγητής φιλοσοφίας Σάιμον Κρίτσλεϊ ξεκαθαρίζει εξαρχής ότι το βιβλίο του δεν αποτελεί κάποιο «σημείωμα αυτοκτονίας», σαρκάζοντας το γεγονός ότι το φλερτ με ένα τέτοιο θέμα έχει κατ’ επανάληψη οδηγήσει τους ανθρώπους ακριβώς εκεί, στην αυτοκτονία. Ο Κρίτσλεϊ γράφει για αυτόχειρες, αναλύει αντιλήψεις και θεωρίες και μεταφέρει τους συλλογισμούς του σε ένα παραδόξως, μάλλον ευχάριστο βιβλίο.
«Ο θάνατος είναι κατά μία έννοια μια απάτη», γράφει ο Ζορζ Μπατάιγ στην «Εσωτερική εμπειρία» (εκδ. Πλέθρον), ένα βιβλίο που αποτελεί την «αφήγηση μιας απελπισίας». Ο σπουδαίος Γάλλος στοχαστής ξεκινά από τη συνειδητοποίηση της θνητότητας και το εφικτό όριο του ανθρώπου, για να αφεθεί σε μια απολαυστική, εκστατική φιλοσοφική περιπλάνηση στο άγνωστο.
Μια εμπειρία είναι και το «Hygge», μια νορβηγική λέξη που σημαίνει «ευημερία» και έχει αφομοιωθεί εδώ και αιώνες και στα δανέζικα. Κατά τον Μάικ Βάινινγκ είναι μια λέξη-κλειδί, μια έννοια καθοριστική ως στάση ζωής για την ευτυχισμένη ζωή των Δανών, οι οποίοι παραδοσιακά πρωτεύουν στις σχετικές έρευνες των διάφορων ινστιτούτων. Ο Βάινινγκ προσπαθεί μέσα από το μπεστ σέλερ «Βιβλίο του Hygge» (εκδ. Μίνωας) να αποκαλύψει τα μυστικά μιας αίσθησης άνεσης και ασφάλειας και το κάνει με έναν πολύ διασκεδαστικό τρόπο, ακόμα και γι’ αυτούς που προτιμούν την ευτυχία τους δίχως «hygge».
Εμείς και ο κόσμος
«Η ιστορία της προέλευσής μας, αλλά και του μέλλοντός μας, είναι ένα παραμύθι δίχως τέλος», γράφει ο Λόρενς Κράους, κορυφαίος θεωρητικός φυσικός και κλασικός μπεστσελερίστας βιβλίων που εξηγούν, σε όσους δυσκολευόμαστε να τον καταλάβουμε, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το «Η πιο μεγαλειώδης ιστορία που ειπώθηκε ποτέ» (εκδ. Τραυλός), μια ιστορία που είναι «επιστημονική και, όσο κι αν δεν της φαίνεται, κρύβει εξαιρετική ποίηση και βαθιά πνευματικότητα». Πώς εξελίχθηκε ο τρόπος που κατανοούμε τη φύση τον τελευταίο αιώνα; Ο Κράους απαντά με γνώση και στιλ.
Κατά τ’ άλλα, ο Κέιλεμπ Σαρφ, διευθυντής του Κέντρου Αστροβιολογίας του Κολούμπια, μας ενημερώνει για τις πρόσφατες κατακτήσεις της σύγχρονης αστρονομίας, θέτοντας στην «Κληρονομιά του Κοπέρνικου» (εκδ. Ροπή) το ερώτημα για τη θέση μας σε ένα αχανές σύμπαν.
Τέλος, ένα άλλο ερώτημα, και μάλιστα όλο και πιο συχνά επαναλαμβανόμενο τα τελευταία χρόνια, είναι το εξής: «Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης;». Ο Μαξ Τέγκμαρκ, καθηγητής Φυσικής στο ΜΙΤ και συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Το μαθηματικό μας σύμπαν», δίνει απαντήσεις και δημιουργεί νέα ερωτήματα στο νέο του βιβλίο «LIFE 3.0» (εκδ. Τραυλός). Μια καινούργια ζωή, λοιπόν, περιμένουμε.
