Η ιστορία του Μπλε

Από την Μαριανίνα Πάτσα

Πίσω από τις αποχρώσεις που ντύνουν τον μικρό μπλε πλανήτη, υπάρχουν ωραίες ιστορίες

Η δημοτικότητα του χρώματος μπορεί έχει ρίζες στην εξέλιξή μας. Στις ημέρες όπου κυνηγούσαν οι άνθρωποι, ένας καθάριος μπλε ουρανός ή καθαρό μπλε νερό, ήταν θετικά σημάδια για την ασφάλεια και την επιβίωση μας.

Το μπλε χρώμα, που κάποτε ήταν μια τόσο πολύτιμη χρωστική ώστε η αξία του ήταν ίση με του χρυσού, βρίσκεται ανάμεσα στο βιολετί και στο πράσινο, στο φάσμα του ορατού φωτός. Τα ανθρώπινα μάτια αντιλαμβάνονται το μπλε όταν το παρατηρούν κάτω από φως με συγκεκριμένο μήκος κύματος (450 – 495 νανομέτρων) ενώ το μπλε μπορεί να εμφανίζεται πιο βιολετί, ή πιο πράσινο ανάλογα τη συχνότητα και το μήκος κύματος του φωτός).

Οι μπλε χρωστικές έχουν μια πλούσια ιστορία. Από τις πρώτες συνθετικές χρωστικές ουσίες που δημιουργήθηκαν στην Αρχαία Αίγυπτο μέχρι τις νέες αποχρώσεις που ανακαλύφθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία, αυτά είναι τα κυριότερα μπλε στην ιστορία του κόσμου μας μέχρι σήμερα.

Αιγυπτιακό μπλε: το πρώτο χρώμα που παράχθηκε συνθετικά, εφευρέθηκε στην Αρχαία Αίγυπτο περίπου το 2.200 π.Χ., σχεδόν την ίδια εποχή που χτίστηκαν οι Μεγάλες Πυραμίδες. Για να δημιουργήσουν την απόχρωση, οι Αιγύπτιοι συνδύασαν ασβεστόλιθο και άμμο με μεταλλικό άλας που περιέχει χαλκό (αζουρίτη ή μαλαχίτη), θερμαίνοντας το διάλυμα. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα αδιαφανές μπλε γυαλί, το οποίο μπορούσε να συνθλιβεί και σε συνδυασμό με υλικά όπως ασπράδια αυγών ή κόλλες, να γίνει μακράς διαρκείας βαφή ή κεραμικό λούστρο.

Ιπποπόταμος, Αρχαία Αίγυπτος, 3800-1700 π.Χ., Αιγυπτιακό μπλε

Ο Νεμπαμούν κυνηγάει στους βάλτους, Αρχαία Αίγυπτος, 1350 π.Χ., Αιγυπτιακό μπλε

 

Το Ουλτραμαρίν έγινε το πιο περιζήτητο χρώμα στη μεσαιωνική Ευρώπη, ενώ για αιώνες το κόστος του ανταγωνίστηκε την τιμή του χρυσού.

Ουλτραμαρίν: Μερικές φορές ονομάζεται και «αληθινό μπλε» και φτιάχτηκε από τον ημιπολύτιμο πολύτιμο λίθο lapis lazuli, ο οποίος για αιώνες μπορούσε να βρεθεί μόνο σε μια οροσειρά στο Αφγανιστάν. Οι Αιγύπτιοι έμποροι άρχισαν να εισάγουν την πέτρα πριν από 6.000 χρόνια, χρησιμοποιώντας τη για να κοσμούν κοσμήματα. Ωστόσο, ποτέ δεν μπόρεσαν να κάνουν μια χρωστική ουσία από αυτό. Ο λίθος Lapis εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως «αληθινά μπλε» χρωστική ουσία τον 6ο αιώνα, με τις βουδιστικές τοιχογραφίες στο Bamiyan του Αφγανιστάν. Περίπου 700 χρόνια αργότερα, η χρωστική ουσία ταξίδεψε στη Βενετία και σύντομα έγινε το πιο περιζήτητο χρώμα στη μεσαιωνική Ευρώπη, ενώ για αιώνες το κόστος του ανταγωνίστηκε την τιμή του χρυσού.

Η Δεομένη Παναγία, Sassoferrato, 1640-1650, Ουλτραμαρίν

Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι, Γιοχάνες Βερμέερ, 1665, Ουλτραμαρίν

H χρωστική indigo χρησιμοποιήθηκε στη ζωγραφική αλλά και για να βάψει μπλε τα τζιν παντελόνια μας

Indigo: Είναι ένα βαθύ και πλούσιο χρώμα που ακροβατεί ανάμεσα στο μπλε και το μοβ. Το χρώμα indigo πήρε την ονομασία του από τη χρωστική indigo που προέρχεται από το φυτό Indigofera tinctoria. Χρησιμοποιήθηκε περισσότερο ως φυσική βαφή παρά ως χρωστική για ζωγραφική, προκειμένου να βάψει υφάσματα, ρούχα, νήματα και πολυτελείς ταπετσαρίες. Σε αντίθεση με το lapis lazuli, του οποίου η σπανιότητα οδήγησε τις υψηλές τιμές του, η καλλιέργεια indigo μπορούσε γίνει σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Το συνθετικό indigo, που αναπτύχθηκε το 1880, αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό τη φυσική καλλιέργεια μέχρι το 1913 και αυτή είναι η χρωστική ουσία που βαφεί μπλε τα τζιν παντελόνια μας.

Basinjom μάσκα και ένδυμα, Άγνωστου καλλιτέχνη, Indigo

Μανδύας ζωγραφισμένος με πανσέληνους, Άγνωστου καλλιτέχνη, Indigo

Πρωσικό μπλε: Ένα χρόνο πριν ο Newton να δημοσιεύσει την πρώτη του έκθεση για τα επτά χρώματα του ουράνιου τόξου στα Opticks (1704), ένα νέο μπλε επινοήθηκε στο Βερολίνο της Γερμανίας. Ο παρασκευαστής χρωστικών ουσιών Johann Jacob Diesbach δούλευε πάνω σε μια κόκκινη χρωστική, όταν αγνόησε το γεγονός ότι ένα από τα υλικά του, η ποτάσα, είχε έρθει σε επαφή με αίμα ζώων. Σκέφτηκε ότι το κόκκινο που αναμιγνύεται με άλλο κόκκινο, θα δημιουργούσε απλώς πιο έντονο κόκκινο. Παραδόξως, αυτό δεν συνέβη και η χημική ένωση δημιούργησε ένα ισχυρό μπλε, που είναι πλέον γνωστό ως μπλε της Πρωσίας. Το 1842, ο Άγγλος αστρονόμος Sir John Herschel ανακάλυψε ότι το μπλε της Πρωσίας έχει μια μοναδική ευαισθησία στο φως, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να δημιουργήσει αντίγραφα ενός σχεδίου. Έτσι γεννήθηκαν τα blueprints. Στη σύγχρονη ιατρική, το μπλε της Πρωσίας έχει έναν πολύ διαφορετικό σκοπό, αφού σε μορφή χαπιού αποτελεί αντίδοτο στη δηλητηρίαση από βαρέα μέταλλα.

La Célestine, Πάμπλο Πικάσο, 1904, Πρωσικό μπλε

Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάουα, Κατσουσίκα Χοκουσάι, 1830-32, Πρωσικό μπλε

Η επιδίωξη του ζωγράφου Yves Klein να κατακτήσει το απέραντο του ουρανού γέννησε το χρώμα International Klein Blue

Το μπλε του Yves Klein: Το καλοκαίρι του 1947, ο μόλις 19 ετών Γάλλος καλλιτέχνης Yves Klein, καθόταν στην παραλία με τους φίλους του Claude Pascal (ποιητής) και τον Armand Fernandez (ζωγράφος). Οι τρεις νέοι άρχισαν να σκέφτονται πως θα μπορούσαν να διαιρέσουν τον κόσμο και ο καθένας τους να πάρει ένα κομμάτι. Τελικά αποφάσισαν πως ο Pascal θα έπαιρνε τον αέρα, ο Fernandez τη γη και ο Klein τον ουρανό. Η επιδίωξη του Klein να κατακτήσει στη ζωγραφική του το απέραντο του ουρανού καθόρισε την καλλιτεχνική του καριέρα αφού το 1957, άρχισε να εργάζεται σχεδόν αποκλειστικά με το μπλε χρώμα και σε συνεργασία με έναν έμπορο χρωμάτων στο Παρίσι, δημιούργησε μια ματ έκδοση του ultramarine και κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τη μέθοδο παραγωγής αυτής της χρωστικής με το όνομα International Klein Blue (IKB) το 1960.

Μπλε Αφροδίτη, Υβ Κλάιν, 1962, Το μπλε του Υβ Κλάιν

Άτιτλο μπλε, Υβ Κλάιν, 1960, Το μπλε του Υβ Κλάιν

YInMn: Το μπλε της Πρωσίας δεν είναι η μόνη μπλε χρωστική που ανακαλύφθηκε τυχαία. Το 2009, ο χημικός Mas Subramanian και οι φοιτητές του στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον διερευνούσαν νέα υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή ηλεκτρονικών. Ένας μεταπτυχιακός φοιτητής παρατήρησε ότι ένα από τα δείγματα του πήρε ένα λαμπερό μπλε χρώμα όταν θερμάνθηκε. Το χρώμα ονομάστηκε μπλε YInMn, από τη χημική του σύνθεση από ύττριο, ίνδιο και μαγγάνιο (yttrium, indium, manganese) και κυκλοφόρησε ως χρωστική ουσία για εμπορική χρήση τον Ιούνιο του 2016. Ανθεκτικό, ασφαλές και εύκολο στην παραγωγή, το χρώμα έχει επίσης μια ιδιότητα ψύξης, κι έτσι ίσως μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή οικολογικών στεγών στο μέλλον. Φυσικά, ο Subramanian έστειλε δείγματα της χρωστικής και στους καλλιτέχνες.

Mas Subramanian, YInMn

Πηγή