Ένα προσωπικό λεξικό όπου ο Γάλλος φιλοσοφος εκφράζει με σύντομες απαντήσεις τις σκέψεις που του προκαλούν μια σειρά από προτεινόμενες λέξεις.
Απαρτχάιντ
Δεν έχω πάει ποτέ στη Νότια Αφρική και δεν πρόκειται να επεκταθώ αναπτύσσοντας σκέψεις για μια κατάσταση που δεν έχω παρατηρήσει επί τόπου. Όσο απεχθάνομαι και αγανακτώ για το απαρτχάιντ σαν σύστημα, άλλο τόσο δεν μπορώ να διακρίνω καλά τις λύσεις ενός προβλήματος δίχως προηγούμενο στον κόσμο.
Αφρική
Ένα μέρος του κόσμου που σχεδόν δεν γνωρίζω. Στη σκέψη μου είναι συνδεδεμένο με την εικόνα κάποιων πολύ μεγάλων κοινωνιών – σε σύγκριση μ’ εκείνες με τις οποίες σχετίστηκα στη Βραζιλία – και μια και αντιλαμβάνομαι καλύτερα ζωντανό τον εαυτό μου σε χώρες με πολύ μικρή πληθυσμιακή συχνότητα παρά σε πυκνοκατοικημένες περιοχές…
Βιβλίο
Η ζωτική ουσία με την οποία τρεφόμαστε.
Βιβλιοθήκη
Ένα τέρας. Δεν ξέρω πια τι να τα κάνω τα βιβλία μου, δεν ξέρω πια ποια έχω, δεν ξέρω x πού βρίσκονται. Και να σας πω πως πριν από εικοσιοχτώ χρόνια, όταν μετακόμισα στο διαμέρισμα που βρισκόμαστε τώρα, η βιβλιοθήκη μου ήταν ένα θαύμα. Ολόκληρος ο κόσμος αντιπροσωπευόταν πάνω στους τοίχους και κάθε έργο ήταν τακτοποιημένο στη θέση πο ο πληθυσμός με τον οποίο ασχολείται θα καταλάμβανε πάνω στο χάρτη.
Γλώσσα
Μια θεότητα στην οποία οφείλουμε να αποδίδουμε τιμές.
Γοητεία
Δεν με αφορά… ή δεν με αφορά πια. Έχω τη φήμη του ψυχρού, του απόμακρου. Ο Alfred Métraux, που με ήξερε καλά, πάντοτε με χαρακτήριζε δεσποτικό.
Γράφω
Γράφω για να μην πλήττω. Μ’ αρέσει να γράφω, όμως δεν αναζητώ διαρκώς την όμορφη φράση. Κάποτε, ωστόσο, ξέρω πως δεν θα καταφέρω να περάσω μια ιδέα αν δεν καταφύγω και στη μορφή.
Διανοούμενος
Πρέπει να παίρνει θέση στα μεγάλα προβλήματα του καιρού του ο διανοούμενος; Αυτός είναι ο προορισμός του; Νομίζω πως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και να διακρίνουμε ορισμένες διαφορές. Αν ο διανοούμενος εφαρμόζει τη σκέψη του στον κόσμο και τα προβλήματά του, τότε καταλαβαίνω πως αυτός παίρνει θέση. Αν όμως εφαρμόζει τη σκέψη του σε άλλα ζητήματα, σε άλλα προβλήματα, δεν ξέρω πότε θα βρει το χρόνο να σκεφτεί γι’ αυτά του κόσμου με την ίδια φροντίδα και με την ίδια υπερακρίβεια με την οποία μελετά τα προηγούμενα.
Διδάσκω
Σκέφτομαι δημόσια. Τα μαθήματά μου ήταν ένα πρόσωπο-με-πρόσωπο με τον εαυτό μου. Δεν ήξερα καν ποιος βρισκόταν μπροστά μου.
Δομισμός
Καθώς λένε, μια παρισινή μόδα απ’ αυτές που εμφανίζονται κάθε πέντε χρόνια και που το ρεύμα της κράτησε για τόσα μόνο χρόνια.
Δουλειά
Μέσο για να έχεις καλή συνείδηση.
Εγκυκλοπαιδισμός
Ό,τι χρωστώ στον πατέρα μου που με παρακίνησε, με έσπρωξε να εξερευνήσω όλες τις κατευθύνσεις, έτσι που στην είσοδο της εφηβείας είχα την αίσθηση πως όλη η γκάμα των διανοητικών δραστηριοτήτων μου ήταν προσιτή: συνέθετα μουσική, ζωγράφιζα, έγραφα… Στη συνέχεια άλλωστε αυτό με έφερε σε μειονεκτική θέση και είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους άρχισα να γράφω σχετικά αργά: ήμουν πάρα πολύ διασκορπισμένος. Σήμερα ελπίζω πως έχω καταφέρει να αποθησαυρίσω όσο λιγότερα γίνεται από αυτό το διασκόρπισμα.
Εξουσία
Τη φοβάμαι πολύ. Είμαι πολύ αναρχικός.
Επιστήμη
Δεν νομίζω πως κάνω επιστήμη, με την ισχυρή έννοια του όρου, και δεν νομίζω πως οι λεγόμενες ανθρώπινες ή κοινωνικές «επιστήμες» μας είναι επιστήμες. Να το ισχυριστεί κανείς θα ήταν απάτη. Να γιατί η επιστημονική σκέψη όπως εκδηλώνεται σ’ όλο της το μεγαλείο -στη βιολογία ή στη φυσική- μου χρησιμεύει σα φάρος. Την κοιτάζω, μετράω την ατελείωτη αδεξιότητά μου -δυστυχής ειδικός υποτιθέμενων επιστημών του ανθρώπου- και λέω στον εαυτό μου πως πρέπει να τείνουμε προς αυτήν όσο μπορούμε έχοντας πάντοτε στο νου τη βεβαιότητα πως δεν θα τη συναντήσουμε ποτέ.
Ερμηνεία
Η μουσική δεν υπάρχει προτού ερμηνευτεί -αυτό τη διακρίνει απ’ τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Υπάρχει μόνο η παρτιτούρα, δηλαδή ένας κώδικας και οδηγίες που θα επιτρέψουν την αναδημιουργία του έργου. Άρα η ερμηνεία είναι ένα ολοκληρωτικό μέρος για τη μουσική,ενώ είναι δευτερεύον για τις άλλες τέχνες. Στη λογοτεχνία, για παράδειγμα, είναι ό,τι προσθέτει ο αναγνώστης στο κείμενο.
Θάνατος
Μια ενόχληση: εξαιτίας του δεν θα μάθω πώς θα είναι ο κόσμος σε εκατό, διακόσια ή δυο χιλιάδες χρόνια…
Ισλάμ
Μια θρησκεία που δεν γνωρίζω καλά. Θα προσθέσω ωστόσο ότι σήμερα είμαστε οι πρωταγωνιστές ενός αρκετά παράδοξου φαινομένου της ιστορίας, όπου το Ισλάμ μού φαίνεται αναμεμειγμένο!… Άρχισα να σκέφτομαι σε μια εποχή που ο πολιτισμός μας επιτίθονταν σε άλλους πολιτισμούς για τους οποίους είχα τότε καταθέσει ως μάρτυρας υπερασπίζοντάς τους. Τώρα, έχω την εντύπωση πως η κίνηση αντιστράφηκε και πως ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε αμυντική θέση απέναντι στις εξωτερικές απειλές, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνεται πιθανόν και η ισλαμική έκρηξη. Ξαφνικά νιώθω ακλόνητα και εθνολογικά υπερασπιστής του πολιτισμού μου.
Λυκόφως των θεών
Wagner… Ξαναγύρισα σ’ αυτόν αφού του έκανα απιστίες στα χρόνια της εφηβείας μου. Εκείνη την εποχή υπεραγάπησα τον Stravinsky και αγάπησα παθιασμένα, και συνεχίζω να αγαπώ, τον Πελλέα.
Μαθητής
Φυσικά είχα πολλούς μαθητές σε όλη τη διάρκεια της καριέρας μου ως καθηγητής. Αντίθετα μου φαίνεται πως είχα πολύ λίγους «μαθητές»… και δεν προσπάθησα ποτέ να έχω. Ίδρυσα και στη συνέχεια διηύθυνα για είκοσι χρόνια το εργαστήριο κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο College de France, πολλοί ερευνητές εργάστηκαν εκεί: πάντοτε τους ενθάρρυνα να είναι ο εαυτός τους.
Μνήμη
Δεν έχω, είναι μια ασθένεια. Αν θέλω να θυμάμαι κάτι, κάνω μια καρτέλα -χωρίς την οποία έπειτα από δύο ώρες θα έχω ξεχάσει.
Μονοθεϊσμός
Λίγο μου αρέσει… Αν είμαι σε τέτοιο βαθμό γοητευμένος από την Ιαπωνία, είναι εν μέρει εξαιτίας του Σιντοϊσμού, αυτής της υπέρμετρης ικανότητας να εγχέουν -ή να αναγνωρίζουν- θεότητες στα πάντα και σ’ οτιδήποτε, στον παραμικρό βράχο ή στο παραμικρό λουλούδι.
Νέo Μυθιστόρημα
Δεν το γνωρίζω καλά. Τέλος πόντων… Ήθελα ίσως να διαβάσω μερικά, όμως τα παράτησα: έπληττα.
Ποίηση
Baudelaire, Mallarmé… μέχρι και ορισμένους στίχους του Valéry.
Σουρρεαλισμός
Συμμερίστηκα την προτίμησή του για τις αρχέγονες τέχνες -ασυνήθιστη βεβαιότητα στην κρίση από τη μεριά του Breton ή του Max Ernst. Επίσης έγινε αυτή η φοβερή εξερεύνηση των ίδιων των συνόρων της σκέψης που για τους πρωτεργάτες αυτής της κίνησης ήταν ένας αυτοσκοπός και για μένα μια αφορμή για συλλογισμούς.
Σπάνια αντικείμενα
Διατηρώ μαζί τους μια από τις πιο στενές σχέσεις. Απ’ την παιδική μου ηλικία μαζεύω τέτοια. Το πρώτο που δέχτηκα, και που ακόμα το έχω, μου το πρόσφερε ο πατέρας μου: είναι μια γιαπωνέζικη χαλκογραφία, θυμάμαι πως την έβαλα μέσα σε ένα κουτί για να στολίσω τον πάτο του και έπειτα πως, κάθε φορά που μου έδιναν μια «αμοιβή», όταν ήμουν επτά, οχτώ ή εννιά χρονών, πήγαινα σε ένα μαγαζί στην οδό Petits Champs που ονομαζόταν «Στην Παγόδα», αγόραζα έπιπλα σε μινιατούρες, γιαπωνέζικα ή άλλα, για να φτιάξω μέσα στο κουτί μου ένα γιαπωνέζικο σπίτι. Αυτή η συνήθεια να μαζεύω πράγματα δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες συχνάζαμε με τους σουρρεαλιστές στα παλαιοπωλεία: αυτός που έβρισκε ένα αντικείμενο, αν είχε το απαιτούμενο ποσό, το αγόραζε για λογαριασμό του, αν όχι, πληροφορούσε σχετικά κάποιον που είχε περισσότερα χρήματα και που έσπευδε να το αποκτήσει. Και σήμερα η μοναδική διασκέδαση της εβδομάδας μου είναι να σκαλίζω για σπάνια αντικείμενα στο Hôtel Drouot.
Σύστημα
Σπάνια μιλάω για σύστημα, χρησιμοποιώ περισσότερο τον όρο δομή. Ποια η διαφορά ανάμεσα στα δυο; Μια δομή είναι ένα σύστημα που παραμένει το αυτό μέσα από τους μετασχηματισμούς.
Ταξίδι
Δεν έχω αλλάξει, το απεχθάνομαι. Ακόμα και σήμερα δεν υπομένω τα ταξίδια παρά μάνο για να πετύχω τα αποτελέσματα των οποίων τα ταξίδια είναι η προϋπόθεση: να υπερπηδήσω τις αποστάσεις, να αλλάξω χώρο, να επισκεφτώ άλλους τόπους. Όμως η ιδέα να πάρω ένα αεροπλάνο, να προσγειωθώ σε ένα αεροδρόμιο που είναι πάντα το ίδιο σε όποιο μέρος του κόσμου και να βρίσκεται, είναι πάντα για μένα μια σταθερά της αποστροφής. Το ιδανικό μου: το ταξίδι του Rousseau με τα πόδια.
Υπαρξισμός
Μια φιλοσοφική θεώρηση που δεν με αγγίζει: νομίζω πως μελετώ την ανθρωπότητα σε μια άλλη κλίμακα.
Φίλος
Εχω κάνει πολύ λίγους αληθινούς φίλους.
Φιλοσοφία
Η μόρφωσή μου. Πράγματι υπήρξα ένας φιλόσοφος «εν κενώ» επειδή απέρριπτα τα υπόλοιπα. Δεν είχα ιδιαίτερη κλίση ούτε συγκεκριμένο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία… Αρχικά τη δίδαξα, έπειτα επαναστάτησα εναντίον της, τώρα, έχοντας φτάσει ίσως σε κάποια σοφία, λέω στον εαυτό μου ότι από τη στιγμή που προσπαθούμε να συλλογιστούμε για τον κόσμο και για τα φαινόμενα φιλοσοφούμε πάντοτε όσο λιγότερο γίνεται. Στους τωρινούς καιρούς το πρόβλημα δεν είναι πια λοιπόν για μένα να αποφανθώ υπέρ ή κατά της φιλοσοφίας, μα να προσδιορίσω τον εαυτό μου, να τον τοποθετήσω ίσως σε σχέση με δυο φιλοσοφικές θεωρήσεις. Η μια που μέχρι τέλους έμεινε εκείνη του Sartre και που θεωρεί τη φιλοσοφία σαν ιδιαίτερο πεδίο και θέλει να αγνοεί την επιστημονική σκέψη. Και η άλλη είναι αυτή ακριβώς που με ενδιαφέρει, που συνιστώ μια προσπάθεια να συλλογίζεσαι με κριτικό τρόπο, να καταλαβαίνεις, να αναζητάς τις συνεπαγωγές αυτού που παράγει η ανθρώπινη σκέψη στις επιστήμες όπως και στην τέχνη. Θεωρώ στο εξής πως μια φιλοσοφία που θέτει προβλήματα σχετικά με το όραμα του κόσμου που γεννιέται από τις προόδους της βιολογίας ή της φυσικής είναι ταυτόχρονα αναπόφευκτη και θεμιτή.
Χρήμα
Αν είχα αρκετό θα το χρησιμοποιούσα για να αποκτήσω όμορφα αντικείμενα.
Ψυχανάλυση
Να διακρίνουμε δυο πράγματα. Πρώτα τη θεραπευτική τεχνική που με αφήνει σκεπτικό. Και έπειτα τη μεγάλη ανακάλυψη του Φρόυντ δηλαδή το ότι ό,τι μας φαίνετια σαν το πιο αυθαίρετο και το πιο ακατανόητο στη ζωή του πνεύματος μπορεί να αναλυθεί και να γίνει κατανοητό με ορθολογιστικό τρόπο. Δεν ισχυρίζομαι πως αυτές οι εξηγήσεις είναι ικανοποιητικές, απλά επισημαίνω το γεγονός ότι έδειξε πως το ασυνείδητο μπορεί να αναχθεί στο επίπεδο της ενσυνείδητης σκέψης, πως το άλογο μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα στην ορθολογιστική σκέψη, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό.
Ψυχολογία
Έγραψα κάπου πως η εθνολογία είναι μια ψυχολογία. Νομίζω λοιπόν πως στέκομαι στις όχθες της ψυχολογίας.
Copyright: Magazine Litteraire
Μετάφραση από τα γαλλικά: Κώστας Τσιταράκης
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Διαβάζω και ψηφιοποιείται πρώτη φορά
