Από τον Σπύρο Μανουσέλη
Τους αποκαλούν «αθλητές μνήμης» και τα αθλητικά τους επιτεύγματα συνίστανται την απομνημόνευση και την πιστή ανάσυρση από τη μνήμη σειρών από λέξεις ή αριθμούς που είναι άσχετες μεταξύ τους. Τα άτομα αυτά αποδίδουν τις εντυπωσιακές τους ικανότητες στη χρήση μιας μνημοτεχνικής, γνωστής ως η «μέθοδος των τόπων», ή σε ανάλογες τεχνικές απομνημόνευσης.
Μια νέα επιστημονική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ έδειξε ότι όλοι οι άνθρωποι πετυχαίνουν ανάλογα μνημονικά επιτεύγματα αν μάθουν αυτή τη μνημοτεχνική.
H νέα μελέτη μόλις δημοσιεύτηκε στο εγκυρότατο διεθνώς επιστημονικό περιοδικό «Neuron» και δείχνει σαφώς ότι η εκμάθηση και η χρήση αυτών των τεχνικών απομνημόνευσης οδηγεί στη δημιουργία νέων εγκεφαλικών διασυνδέσεων στα άτομα που υποβλήθηκαν σε ένα ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Με άλλα λόγια, όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν εντυπωσιακές μνημονικές επιδόσεις.
Πρόκειται για πανάρχαιες «τεχνικές απομνημόνευσης» που μας επιτρέπουν να αποθηκεύουμε στη μνήμη μας για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα κάθε είδους πληροφορία και να την ανακαλούμε με ευκολία.
Κάτι που κάθε άνθρωπος μπορεί να το πετύχει αν μάθει, έπειτα από σκληρή εξάσκηση, να δημιουργεί με το μυαλό του σύνθετες νοητικές εικόνες και τόπους, π.χ. ένα μεγάλο σπίτι με όλα τα δωμάτια και τους διαδρόμους του αυστηρά διατεταγμένα.
Μέσα σε αυτό το σπίτι τοποθετεί νοερά κάποιες λέξεις ή αντικείμενα-«κλειδιά», που του επιτρέπουν κατόπιν, όποτε το θελήσει ή το χρειαστεί, να ανακαλέσει στη μνήμη του το σύνολο των μνημονικών πληροφοριών με τη σειρά ακριβώς που τις τοποθέτησε νοερά μέσα στο σπίτι.
Πώς; Πολύ απλά, διανύοντας ένα ένα τα δωμάτια και «παίρνοντας» ένα ένα τα αντικείμενα που είχε τοποθετήσει στα δωμάτια του φανταστικού σπιτιού που δημιούργησε με τον νου του!
Η μέθοδος των τόπων
Αυτή η τέχνη απομνημόνευσης απαιτεί τη δημιουργία «τόπων» ή «οικοδομημάτων», η ακριβής σειρά και οι θέσεις των οποίων αντιστοιχούν στις αναμνήσεις. Οσο για τα πράγματα που αποθηκεύονται σε αυτούς τους νοητικούς τόπους, αυτά μπορεί να είναι πρόσωπα, φράσεις ή συμβάντα που θέλουμε να θυμηθούμε.
Πρόκειται συνεπώς για μια «τέχνη» που αφορά περισσότερο την απομνημόνευση παρά την ίδια τη μνήμη, γι’ αυτό ακριβώς και περιορίζεται σε τεχνικές αποτύπωσης απλών «τόπων» και «εικόνων» που διεγείρουν τις μνημονικές ικανότητες του νου.
Πράγματι, όπως έδειξε η πρόσφατη έρευνα, τα πρότυπα ενεργοποίησης της μνήμης που καταγράφονταν από ένα ισχυρό μαγνητικό τομογράφο αντιστοιχούσαν στους «τόπους» που οι εθελοντές δημιουργούσαν στο μυαλό τους μέσω αυτής της τέχνης απομνημόνευσης.
Η τέχνη της δημιουργίας μνημονικών «τόπων» που μπορεί να είναι π.χ. ένας φανταστικός πύργος όπου σε κάθε αίθουσά του τοποθετούμε ένα αντικείμενο προς απομνημόνευση –μια λέξη, ένα συμβάν κ.ο.κ.
Διατρέχοντας κατόπιν νοητικά αυτό τον φανταστικό πύργο ανασύρουμε βήμα προς βήμα κάθε αποθηκευμένη πληροφορία.
Αυτή η τέχνη ήταν πολύ γνωστή στους αρχαίους Ελληνες και του Ρωμαίους και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση.
Ο Μάρτιν Ντρέσλερ (Martin Dresler), καθηγητής Γνωσιακής Νευροεπιστήμης και ένας από τους πρωταγωνιστές αυτής της έρευνας, ενδιαφέρεται για τους αθλητές της μνήμης το 2013 και από τότε άρχισε να αναλύει δεδομένα από 23 άτομα που διακρίθηκαν στο παγκόσμιο πρωτάθλημα μνήμης. Το ερώτημα που γέννησε τη συγκεκριμένη έρευνα ήταν:
Τι θα συνέβαινε αν η τεχνική των μνημονικών τόπων χρησιμοποιούνταν από συνηθισμένους ανθρώπους; Για να απαντήσουν χρειάσθηκε να αντιπαραβάλλουν τα δεδομένα που συνέλεξαν από 17 πρωταθλητές και 51 συνηθισμένα άτομα.
Αφού κατέγραψαν μέσω λειτουργικής τομογραφίας τη λειτουργία του εγκεφάλου όλων των εθελοντών (πρωταθλητών και συνηθισμένων ανθρώπων) τους υπέβαλαν στο πρώτο μνημονικό τεστ: έπρεπε να απομνημονεύσουν 72 λέξεις.
Επειτα από 20 λεπτά, οι μνημονικοί αθλητές θυμόντουσαν κατά μέσον όρο 71 λέξεις από τις 72, ενώ οι μη αθλητές μόνο 40.
Το επόμενο βήμα ήταν να χωρίσουν τους μη αθλητές σε τρεις ομάδες: στην πρώτη ομάδα ανήκαν όσοι δεν θα δεχτούν καμία εκπαίδευση σε τέχνες απομνημόνευσης, ενώ οι άλλες δύο θα μάθαιναν εναλλακτικά είτε την τέχνη των τόπων είτε μια άλλη μέθοδο αύξησης της πρόσκαιρης μνήμης.
Επειτα από 6 εβδομάδες εκπαίδευσης, εθελοντές και από τις τρεις ομάδες υποβλήθηκαν εκ νέου σε λειτουργική τομογραφία και σε σειρά από μνημονικά τεστ.
Ετσι οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι οι μνημονικές ικανότητες όσων εθελοντών είχαν εκπαιδευτεί στην «τέχνη των τόπων» βελτιώθηκαν εντυπωσιακά, φτάνοντας, κατά μέσον όρο τις επιδόσεις των πρωταθλητών.
Επιπλέον οι τομογραφικές αναλύσεις έδειξαν ότι ο εγκέφαλος αυτών των εθελοντών είχε δημιουργήσει πρότυπα συνδεσμολογίας και ενεργοποίησης παρόμοια με αυτά των πρωταθλητών!
Η απώλεια μνήμης λόγω… τεχνολογίας
Φανταζόμαστε τη μνήμη σαν ένα αρχείο μέσα στον νου μας. Ενα αρχείο ανθεκτικό στον χρόνο όπου καταγράφονται πιστά και ταξιθετούνται επιμελώς οι πιο σημαντικές και ασήμαντες πληροφορίες.
Σε προηγούμενες εποχές, όπως αναφέραμε, η συστηματική καλλιέργεια και η επίπονη εξάσκηση της μνήμης αποτελούσε για τους ανθρώπους ζωτική αναγκαιότητα (ατομική και κοινωνική).
Στις μέρες μας, αντίθετα, το να αποθηκεύει κανείς στη μνήμη του πληροφορίες και γνώσεις όχι μόνο δεν θεωρείται απαραίτητο, αλλά είναι και περιττό αφού μπορεί μέσω του Διαδικτύου να έχει πρόσβαση, κάθε στιγμή, στις πιο ετερογενείς πληροφορίες. Αρκεί να ανοίξει το κινητό ή τον υπολογιστή του και να μπει.
Τότε όμως γιατί στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, παρά τις ασύλληπτες τεχνολογικές διευκολύνσεις, όλο και μεγαλύτερος αριθμός σχετικά νέων ανθρώπων διαμαρτύρεται ότι έχει ανεξήγητα κενά μνήμης και, εκτός από τα σοβαρά αμνησιακά προβλήματα, αντιμετωπίζει επίσης μεγάλη δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής και αφομοίωσης νέων πληροφοριών.
Οι σημερινοί τριαντάχρονοι φαίνεται να έχουν μικρότερες μνημονικές ικανότητες από τους γονείς τους. Υποφέρουν από… «τεχνολογική αμνησία»! Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σύμφωνα με τη γνώμη αρκετών ειδικών, τα αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν στη συστηματική χρήση των ψηφιακών συσκευών οι οποίες δημιουργήθηκαν για να διευρύνουν τις μνημονικές μας ικανότητες και για να απαλλάξουν το μυαλό μας από τα «περιττά» μνημονικά βάρη. Και το κάνουν τόσο καλά, ώστε, απ’ ό,τι φαίνεται, κάποιες ζωτικές λειτουργίες του μυαλού των χρηστών -όπως π.χ. η μνήμη και η αφομοίωση νέων πληροφοριών- έχουν αρχίσει να ατροφούν!
Αυτό το νέο φαινόμενο της «τεχνολογικής αμνησίας», δηλαδή της κατάπτωσης ή και του εκφυλισμού των ανθρώπινων μνημονικών ικανοτήτων λόγω της χρήσης «έξυπνων» συσκευών, διαπιστώνεται και επιβεβαιώνεται από έρευνες που πραγματοποιούνται στις πιο αναπτυγμένες τεχνολογικά χώρες.
Και όλες δυστυχώς καταγράφουν μια δραματική πτώση των μνημονικών ικανοτήτων στις νεότερες γενιές.
