2017, έτος «απελευθέρωσης» σπουδαίων δημιουργών

Aπό τη Χριστίνα Σανούδου

Με την έναρξη κάθε νέας χρονιάς, οι υπέρμαχοι της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και την τέχνη έχουν μερικούς ακόμη λόγους για να γιορτάζουν: Η συμπλήρωση 70 χρόνων από τον θάνατο συγγραφέων και καλλιτεχνών σηματοδοτεί την απελευθέρωση των πνευματικών τους δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα τα έργα τους να μπορούν πλέον να διακινηθούν και να αναπαραχθούν από οποιονδήποτε… ή έστω περίπου από οποιονδήποτε, αφού ο περιορισμός των επτά δεκαετιών ισχύει μόνο σε ένα κομμάτι του κόσμου, στο οποίο ανήκει και η πλειονότητα των μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και αρκετές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, τα πνευματικά δικαιώματα προστατεύονται για μισόν αιώνα μετά τον θάνατο των δημιουργών, ενώ, αντιθέτως, στις ΗΠΑ και την Αυστραλία η νομοθεσία είναι τόσο αυστηρή, που κανένα νέο όνομα δεν εντάχθηκε στο λεγόμενο «public domain», ή «κοινό κτήμα», με την έναρξη του 2017.

H Γερτρούδη Στάιν, διάσημη τόσο για τα σαλόνια της, όπου σύχναζε η παρέα του Πικάσο, του Χέμινγουεϊ, του Εζρα Πάουντ και του Ματίς, όσο και για τα υπερβολικά προκλητικά για την εποχή τους γραπτά της, είναι μεταξύ των προσωπικοτήτων που έφυγαν από τη ζωή το 1946 (τα 70 χρόνια υπολογίζονται από την 1η Ιανουαρίου του έτους που έπεται του θανάτου του δημιουργού). Την ίδια χρονιά είχε πεθάνει ο πρωτοπόρος της επιστημονικής φαντασίας Η. G. Wells, συγγραφέας βιβλίων όπως «Ο πόλεμος των κόσμων», ο Βρετανός σουρεαλιστής ζωγράφος Πολ Νας και ο Αμερικανός φωτογράφος Αλφρεντ Στίγκλιτς, σύζυγος της Τζόρτζια Ο’ Κίφι.

Ο κατάλογος διευρύνεται περισσότερο αν συμπεριλάβουμε τους καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες που εγκατέλειψαν τα εγκόσμια πριν από πέντε δεκαετίες και άρα η πνευματική ιδιοκτησία τους παύει να προστατεύεται στη Νέα Ζηλανδία, τον Καναδά κ.ο.κ. Αλλωστε, την εποχή του Ιντερνετ, ένα κείμενο που αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο από έναν κάτοικο του Τορόντο μπορεί κάλλιστα να «ταξιδέψει» ώς την οθόνη ενός Αθηναίου, παρά τις προσπάθειες περιορισμού τέτοιου είδους παράνομων «ανταλλαγών». Ανάμεσα στις απώλειες του 1966, ο στοχαστής, ποιητής και πεζογράφος Αντρέ Μπρετόν, γνωστός και ως ο άνθρωπος πίσω από το περίφημο «μανιφέστο του σουρεαλισμού»· ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός Μπάστερ Κίτον, ένα από τα μεγαλύτερα αστέρια του βωβού σινεμά (στην περίπτωση των ταινιών, ο υπολογισμός της διάρκειας της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πιο περίπλοκος, αφού ως «δημιουργοί» αναγνωρίζονται περισσότερα από ένα άτομα)· ο Φρανκ Ο’ Χάρα, καλλιτέχνης, επιμελητής στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης και ποιητής, ο οποίος σκοτώθηκε σε ηλικία μόλις 40 ετών· ακόμη, ο συγγραφέας Σέσιλ Σκοτ Φόρεστερ και ο Ουόλτ Ντίσνεϊ, αν και δεν αναμένεται να δούμε σύντομα τον Μίκι Μάους να απελευθερώνεται από τα «δεσμά» του copyright. Πρόκειται, εξάλλου, για το πιο πολύτιμο «κεφάλαιο» της Ντίσνεϊ, η οποία έχει κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει ότι το διάσημο ποντίκι θα παραμείνει στην κατοχή της. Σύμφωνα με την τελευταία δικαστική απόφαση, τα πνευματικά δικαιώματα του Μίκι θα προστατεύονται μέχρι το 2023. Εξαιτίας του ιδιαίτερου νομικού καθεστώτος που ισχύει στις ΗΠΑ, το αμερικάνικο κοινό δεν πρόκειται να αποκτήσει ελεύθερη πρόσβαση σε κανένα επιπλέον έργο τέχνης ή διάνοιας τουλάχιστον έως το 2029. Το 1998, το Αμερικάνικο Κογκρέσο παρέτεινε τη διάρκεια του copyright στα 95 χρόνια από την ημερομηνία δημοσίευσης ενός έργου. Η απόφαση λήφθηκε εγκαίρως για να καθησυχάσει τις ανησυχίες της Ντίσνεϊ ενόψει της επικείμενης λήξης νομικής προστασίας για την πρώτη ταινία του Μίκυ Μάους.

Πηγή